معماری
درگذشت لرزاده؛ خالق دنیای آبی کاشیها
مسجد امام سجادع؛ یادگاری در دل تهران
سعید برآبادی
در فاصله تورق تاریخ معماری معاصر ایران در این مجال کوتاه، بزنگاههایی بودند که فرصت نبود از برخی آثار معماری تجلیل لازم را به‌عمل‌آوریم؛ تندباد حادثههای سیاسی که عموما بر ساختار و ساحت شهرها سایه میانداختند، ما را وادار میکرد در این هیاهو، به سراغ بناهایی برویم که ریل سیاست میخواست. اکنون اما در یادبود مرگ استاد حسین‌بن‌محمد معمار معروف به لرزاده یاد مساجدی را که او ساخت در خیابانهای تهران مرور می‌کنیم؛ از مسجد زعیم تا مسجد سنگی، از مسجد امام سجاد(ع) در خیابان جمهوری تا مسجد سلمان در خیابان هفده شهریور. سخن گفتن درباره لرزاده و نگاه او به معماری، شاید واکنشی به بحران معماری در سالهای منتهی به سال 1383هم باشد؛ دورانی که در آن تهران در تب‌و‌تاب گرانی مسکن میسوخت و مستأجران در جستوجوی یافتن سرپناهی ارزان، راهی انواع و اقسام وادیهای بینتیجه شدند؛ از پیش‌خریدهای دروغین تا رجعت به شهرکها و شهرهای اطراف پایتخت. در چنین روزگاری حسین لرزاده در گرمای شهریورماه درگذشت؛ معماری صاحب سبک که نشانش را در بسیاری از بناهای یک قرن اخیر میتوان سراغ گرفت؛ گاهی در آرامگاه فردوسی و زمانی در بیمارستان انقلاب. شاید بسیاری، لرزاده را نه معمار، که هنرمند بدانند و اگر منظور از هنرمند، داشتن شامهای در ساختن و ذائقهای در متفاوت بودن باشد، حق با آنهاست. او بود که در دوره سنگ و بتن و فولاد و بناهایی که قرار بود عظمت و اقتدار نظام بوروکراتیک ایران را نشان دهند، رگه‌ای از کاشی و پیچ و خم تذهیب ایرانی را وارد کرد؛ کتیبههای سنگی او به خط نستعلیق هنوز در پیشانی مساجد او هست و گنبدهایی که هر کدام به نوعی بیننده را به معماری روحانی به جامانده از تاریخ معماری ایران رجعت میداد. او استاد استفاده از مصالحی بومآورد شبیه به کاشی و آجر و گچ بود؛ کاسهسازی در ورودی بناها را او به معماری پرشتاب قرن حاضر یادآوری کرد و برایش معنا و مفهومی دوباره ساخت. با این همه آنچه لرزاده را از اسلاف خود متمایز میکرد همراهیاش با معماری مدرن و پیوند آن با شئون معماری ایران بود. اگر فقط برای نمونه به 2اثر او یعنی مسجد امام سجاد(ع) و کاخ مرمر نگاهی کنیم به راحتی مانیفست لرزاده را خواهیم فهمید؛ او در سال 1316، گنبد مسجد شیخ لطفالله را از اصفهان به تهران آورد و بر فراز کاخ مرمر دوباره متولد کرد و همان گنبد، دستمایه‌ای شد برای حرکتش به سمت مسجدسازی تا ساخت مسجدی کمنظیر، بیریا و فروتن به نام مسجد امام سجاد(ع).
