الگوهای موفق جهانی

سمیرا رحیمی_روزنامه نگار

موفق‌ترین کشورها در زمینه افزایش بهره‌وری و کاهش میزان مصرف انرژی، کشورهای اروپایی هستند. تعدادی از این کشورها حتی پا را از مفاهیمی چون بهره‌وری فراتر گذاشته‌اند و اکنون بر تولید انرژی از منابع مطلقا پاک متمرکز شده‌اند. با این ‌همه، تعداد کشورهایی که در این حوزه فعالیت دارند و به موضوع کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری، به‌صورت عملی اهمیت می‌دهند، انگشت‌شمار است. براساس گزارش آژانس جهانی انرژی، از سال2015 به بعد روند بهبود شدت مصرف انرژی در جهان سال به سال کندتر شده است. به‌گفته این آژانس، بهره‌وری انرژی و کاهش مصرف، تأثیری فوق‌العاده بر بهبود رشد اقتصادی و جلوگیری از افزایش گازهای گلخانه‌ای در جهان دارد. اما نرخ جهانی این روند رو به‌کاهش گذاشته است؛ روندی که اصلی‌ترین تأثیرگذاری آن در حوزه مصرف‌کنندگان، کسب‌وکارها و محیط‌زیست قابل مشاهده است. براساس گزارش سال2019 آژانس جهانی انرژی، شدت مصرف انرژی در جهان تنها 1.2درصد بهبود یافته است که نرخ بسیار ناچیزی به‌شمار می‌رود، اما همین مقدار ناچیز هم به نسبت 1.6هزار میلیارد دلار به تولید ناخالص جهانی کمک کرده است. اگرچه این مبلغ می‌توانست 4تریلیون دلار، یعنی رقمی بزرگ‌تر از حجم اقتصاد آلمان باشد؛ البته درصورتی که شدت مصرف انرژی جهان از  سال‌2015 به بعد سالانه 3درصد بهبود پیدا می‌کرد.
کشورهای پرمصرف و صنعتی مانند آمریکا و چین از مقصران اصلی افزایش میزان تقاضای انرژی در جهان هستند. وضعیت آب و هوایی هم نقش کلیدی در میزان تقاضای مصرف انرژی دارد. برای مثال زمستان‌های سردتر و تابستان‌های گرم‌تر در آمریکا می‌تواند میزان مصرف انرژی را از حد بگذراند ‌و یا زمستان‌های گرم‌تر در اروپا می‌تواند از تقاضای مصرف گاز بکاهد؛ همانطور که در سال2017 رویدادی مشابه منجر به بهبود 2‌درصدی شدت مصرف انرژی در سال2018 شد. جست‌وجوی کشورهایی که در حوزه بهره‌وری و کاهش مصرف انرژی موفق‌تر از دیگر کشورها عمل کرده‌اند، به فهرستی از کشورهای اروپایی منجر می‌شود. این کشورها با اهدافی مانند پس‌انداز، بهبود اقتصاد، بهبود وضعیت محیط‌زیست، بهبود امنیت ملی و بالابردن کیفیت زندگی، طرح‌های موفقی را برای کاهش مصرف انرژی به اجرا گذاشته‌اند. بیشتر این طرح‌ها مبتنی بر کاهش قیمت انرژی‌های پاک و بالابردن قیمت انرژی‌های به‌دست آمده از سوخت‌های فسیلی عمل می‌کنند. همچنین اکثر کشورهای موفق در حوزه کاهش مصرف انرژی، تمرکز خود را بر حذف منایع انرژی به‌دست آمده از محل سوخت‌های فسیلی قرار داده‌اند.
آلمان، یکی از کشورهای موفق در این حوزه است. میزان مصرف انرژی این کشور در نیمه‌اول سال2019 به نسبت سال قبل، 2درصد دیگر کاهش پیدا کرد که اصلی‌ترین دلیل این کاهش، اجرای طرح‌های مختلف دولت آلمان به‌منظور کاهش مصرف زغال‌سنگ بوده است. مشارکت وسیع شهروندان آلمانی در پروژه‌های تولید انرژی پاک از دیگر عوامل بهره‌وری بالای انرژی و کاهش میزان تقاضا برای انرژی در این کشور بوده است. دولت آلمان از سال2000 به بعد از اشخاصی که برای مشارکت در نیروگاه‌های پاک یا ایجاد نیروگاه‌های خانگی داوطلب می‌شدند، بودجه‌ای دولتی درنظر گرفت. رعایت عایق‌بندی صحیح ساختمان‌های در دست ساخت، ‌طراحی دوباره ساختمان‌های دولتی به‌ویژه ساختمان‌های نظامی و افزایش میزان تولید نیروگاه‌های انرژی پاک از دیگر راهکارهایی بود که آلمان را در مسیر کاهش مصرف انرژی به پیش راند.
بستن مالیات‌های سنگین برای مولدان دی‌اکسیدکربن و بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی طرح موفق دیگری است که در کشورهای مختلف به‌ویژه در کشورهای اروپایی نظیر سوئد عملکردی تأثیرگذار داشته است. این نوع مالیات که به‌صورت ویژه بخش حمل‌ونقل و انرژی را هدف می‌گیرد، منجر به کاهش تقاضا برای مصرف انرژی شده است؛ درواقع میان مالیات کربن و انرژی و کاهش مصرف انرژی و آلودگی کربنی ارتباطی معکوس وجود دارد. پژوهش‌های مختلفی نشان داده‌اند هرچه نرخ این نوع مالیات‌ها افزایش پیدا می‌کند، از حجم مصرف انرژی کاسته می‌شود. کشور چین که یکی از اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی جهان به‌شمار می‌رود هم طرح مالیات بر انرژی را به اجرا گذاشته است. در مقابل این مالیات، استفاده از انرژی‌های پاک در بسیاری از کشورها ازجمله کشورهای اروپایی و آمریکا معاف از مالیات است. علاوه بر این طرح‌های کلان و بلندمدت، طرح‌های کوچک و کوتاه‌مدت دیگری در جهان به‌اجرا گذاشته می‌شوند که به‌صورت دوره‌ای از مصرف انرژی کاسته‌اند. برای مثال مکزیک در سال2012 با توزیع رایگان 23میلیون لامپ کم‌مصرف در کشور، توانست 18درصد از مبلغ قبض برق 5.5میلیون خانواده مکزیکی بکاهد. این طرح که با بودجه بانک جهانی به‌اجرا گذاشته شد، توانست 1400گیگاوات ساعت از مصرف برق مکزیک بکاهد و از انتشار 1.4میلیون تن دی‌اکسید کربن در هوا جلوگیری کند. طرح بهره‌وری انرژی در ورمونت آمریکا مورد دیگری از این طرح‌های کوتاه‌مدت است که در سال 2000به اجرا گذاشته شد. براساس این طرح برای خانوارها و شرکت‌هایی که اصول بهره‌وری انرژی را رعایت می‌کردند و مصرف انرژی خود را به حداقل می‌رساندند، جوایز نقدی درنظر گرفته می‌شد. همچنین افرادی که حین خرید، ‌محصولات برقی با بهره‌وری بالاتر را انتخاب می‌کردند، شامل تخفیف‌های ویژه می‌شدند. مقامات شهر ورمونت همچنین با جایگزین‌کردن لامپ‌های پرمصرف و تجهیزات برقی فرسوده مراکز عمومی مانند فروشگاه‌های بزرگ، توانستند از میزان مصرف برق 1.7درصد بکاهند که به نسبت افزایش 1.4درصدی تقاضای مصرف انرژی در شهر، رقمی قابل‌قبول به‌شمار می‌آمد.
تصویب و اجرای قوانین صرفه‌جویی انرژی، انواع معافیت‌های مالیاتی و گمرکی، اجرای انواع برنامه‌های توجیهی و آگاه‌سازی‌ عمومی در راستای کاهش مصرف انرژی، تدوین استانداردهای جدید انرژی در هندوستان، تصویب قانون‌های مختلفی نظیر قانون مدیریت حرارت، قانون استفاده منطقی و بهینه از انرژی، قانون عرضه انرژی منطقه‌ای، تعیین استاندارد کارایی انرژی برای تجهیزات برقی خانگی و صنعتی در کره‌جنوبی، استفاده از انواع مشوق‌های مالی و مالیاتی بابت استفاده از امکانات و ابزارهای صرفه‌جویی انرژی، تهیه استانداردهای مصرف انرژی برای کارخانه‌ها، سرمایه‌گذاری و تشویق توسعه فناوری‌های صرفه‌جویی انرژی، بالا‌بردن سطح آگاهی مردم در این حوزه و پایین‌آوردن نرخ مالیات برای کارخانه‌ها و ساختمان‌های دارای امکانات و تسهیلات صرفه‌جویی انرژی در ژاپن و حذف یارانه‌های بخش انرژی، افزایش تنوق و رقابت در فعالیت‌های تجاری مرتبط با انرژی، تهیه استانداردهای ساختمانی در زمینه کارایی انرژی و استفاده از فناوری‌های هوشمند در مدیریت انرژی در نیوزیلند ازجمله دیگر طرح‌هایی هستند که در طول سال‌های مختلف در راستای کاهش مصرف انرژی به اجرا گذاشته شده‌اند.

 باتوجه به اینکه درحال حاضر تنها کمی بیشتر از 26درصد از انرژی جهان از محل منابع تجدید‌پذیر تامین می‌شود و این بخش ناچیز هم بیشتر در کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند کشورهای اسکاندیناوی و اروپای غربی متمرکز شده است، نباید امید چندانی به اصلاح روند تولید و مصرف انرژی داشت، آن‌هم در ایران که براساس آمار جهانی، نهمین کشور پرمصرف جهان است و الگوی مصرف در آن افسارگسیخته و رها شده است

آلمان، یکی از کشورهای موفق در حوزه  بهره‌وری مصرف انرژی است. میزان مصرف انرژی این کشور در نیمه‌اول سال2019 به نسبت سال قبل، 2درصد دیگر کاهش پیدا کرد که اصلی‌ترین دلیل این کاهش، اجرای طرح‌های مختلف دولت آلمان به‌منظور کاهش مصرف زغال‌سنگ بوده است. مشارکت وسیع شهروندان آلمانی در پروژه‌های تولید انرژی پاک از دیگر عوامل بهره‌وری بالای انرژی و کاهش میزان تقاضا برای انرژی در این کشور بوده است