بازی آیینه‌ها

مهرداد رهسپار 
 
کسانی که سال1381 به دیدن نمایش«کلفت‎ها» رفتند، بازی خوب بازیگرانش سهیلا رضوی، شبنم طلوعی و فرزانه نشاط‎خواه را به یاد دارند. «کلفت‎ها» در ذهن بسیاری از کارگردانان، نمایش وسوسه‎برانگیزی برای اجراست؛ نخست به این دلیل که می‎‌‎توان آن را بسیار کم‎خرج و با سه بازیگر به صحنه آورد، دوم این‎که امکان طراحی صحنه عجیب را هم به طراح می‎دهد. اما این نمایشنامه پیچیدگی‎هایی دارد که نمی‎‌‎توان به‌سادگی آن را به صحنه برد و مدعی شد جان‌مایه نمایشنامه به مخاطب منتقل شده است. با این حال ویژگی‎‌‎هایی چون کم‎خرجی و پرسوناژ اندک باعث می‎‌‎شود که کارگردانان بسیاری آن را برای اجرا انتخاب کنند. این نمایشنامه نخستین بار توسط بهمن محصص به فارسی ترجمه شد و تاکنون به دفعات اجرا شده است. علی رفیعی که نمایش‎های «سال‎‌‎های شن» (1371)، «یک روز خاطره‎انگیز برای دانشمند بزرگ وو» (1376)، «رومئو و ژولیت» (1379) و «عروسی خون» (1380) را در تالار وحدت به صحنه برده بود، سال1381نمایش کلفت‌‎ها نوشته ژان ژنه را در تئاتر چهارسو اجرا می‎‌‎کند. این بار او فضایی به‎‌‎مراتب محدودتر از تالار وحدت در اختیار دارد. با این حال در سال1381 آنچه بسیار از این نمایش می‎شنیدیم طراحی صحنه بود. علی رفیعی در این اجرا سکویی در مرکز صحنه طراحی کرد، این سکو که اختلاف سطحی مزاحم برای سقف نه چندان بلند تئاتر چهارسو بود، در محاصره آیینه‎‌‎هایی بود که به اقتضای صحنه‎‌‎های متعدد می‎چرخیدند و هر کدام بخشی از بازی بازیگران را منعکس می‎کردند. آینه‎‌‎ها این امکان را به بازیگران می‎دادند که روی صحنه در کنشی متقابل با بازی خودشان باشند. بی‎شک برای بازیگران این فرصتی گرانبها بود، زیرا کم پیش می‎آید که یک بازیگر، هنگام ایفای نقش روی صحنه، امکان تماشای بازی خود را هم داشته باشد. وضعیتی که بازیگر در آن هم تماشاگر خود است و هم بازیگری که برای دیگر تماشاگران ایفای نقش می‎‌‎کند. رفیعی با این تمهید توانسته بود یکی از مهم‎‌‎ترین مضامین نمایشنامه را منتقل کند. زیرا در این نمایشنامه کلفت‎هایی را می‎بینیم که در غیاب رئیس خانه، در نقش او می‎روند و از این بازی نقش‎ها لذت می‎برند.