زیر نور‌ماه

سعید مروتی 

در دهه70 این سؤال میان علاقه‎‌‎مندان سینما مطرح بود که چرا بیضایی و تقوایی فیلم نمی‎‌‎سازند؟ سال80 «سگ‌کشی» بیضایی اکران شد و تقوایی «کاغذ بی‎‌‎خط» را ساخت. فیلم‎‌‎هایی که در دوران سیف‎‌‎الله داد پروانه گرفتند ولی زمانی ساخته شدند و به نمایش درآمدند که داد از معاونت سینمایی رفته بود. فردی که بعدها از او به‎‌‎عنوان بهترین مدیر سینمایی بعد از انقلاب یاد شد، چند‎‌‎ماه بعد از کناره‎‌‎گیری مهاجرانی و در انتهای سال79 استعفا کرد و جای خودش را به محمدحسن پزشک داد. مدیر سابق بنیاد سینمایی فارابی در سال‎‌‎های 76 تا 78، جانشین سیف‎‌‎الله داد شد و در قدم اول کوشید تا از حساسیت‎‌‎های به‎‌‎وجود آمده بکاهد. حساسیت‎‌‎هایی که محصول فشارهای سیاسی محافظه‌کاران علیه اصلاح‌طلبان بود. شهریور 80 تهمینه میلانی که «نیمه پنهان» را روی پرده داشت دستگیر و روانه زندان اوین شد. ابتدا به‎‌‎نظر می‎‌‎رسید مشکل به فیلم نیمه پنهان بازمی‌گردد ولی خیلی زود مشخص شد که علت دستگیری میلانی حرف‎‌‎هایی است که در مصاحبه با روزنامه همبستگی زده است. میلانی خیلی زود از زندان آزاد شد و ارشاد هم در روزهایی که او در زندان به سر می‎‌‎برد حاضر نشد فیلم را از پرده پایین بیاورد و پا به پای سینماگران کوشید تا او زودتر رها شود. سال 80 دوران کمی محافظه‌کاری و دست به عصا حرکت کردن بود. سالی که جایزه بهترین فیلم جشن خانه سینما نه در روی سن که در پارکینگ به کارگردان «دایره» اهدا شد. سالی که سگ‎‌‎کشی با شعار بهرام بیضایی پس از 10سال، در تهران فراتر از تصور فروخت. سالی که پویا فیلم از فیلم‎‌‎هایی از جنس «دوستان» به فیلمی چون «آواز قو» رسید که هنوز هم بهترین فیلم دو دهه اخیر حاجی فرح‌بخش است. سال اکران «مریم مقدس» که پرتماشاگر‎‌‎ترین فیلم اکران 80 شد و مقایسه‎‌‎اش با پرتماشاگر‎‌‎ترین فیلم سال قبلش (شوکران) می‎‌‎توانست خیلی چیزها را ثابت کند.سال 80 سال شکست تلخ حاتمی‌کیا هم بود؛ بعد از اختلاف با تهیه‎‌‎کننده «موج مرده» که نشست مطبوعاتی حاتمی‌کیا را در پی داشت؛ سرانجام فیلم به همان صورت مطلوب تهیه‎‌‎کننده و نه کارگردان، روی پرده آمد.
سال80 «دختری به نام تندر» اکران شد که تیتراژ پایانی‎‌‎اش را فریدون فروغی خوانده بود؛ همه آن منتقدان و روزنامه‌نگارانی که در جشنواره نوزدهم، فیلم آشفته آشتیانی‌پور را تا انتها تحمل کردند تا پس از گذشت بیش از دودهه صدای فروغی را بشنوند و با تشویق همراهش کنند اگر می‎‌‎دانستند چند‎‌‎ماه بعد داستان فریدون فروغی چگونه به پایان خواهد رسید، شاید بیشتر هوایش را می‎‌‎داشتند.
سال 80سال ظهور رضا میرکریمی هم بود؛ سینماگری که با «زیر نور ‎‌‎ماه» به دوایر ملتهب نزدیک می‎‌‎شد اما از آنها عبور نمی‎‌‎کرد.
در سالی که «شب‎‌‎های تهران» و «پر پرواز» و «پارتی» پرفروش شدند و «شب یلدا» و «بچه‎‌‎های بد» خیلی مورد توجه قرار نگرفتند، «آب و آتش» هم آمد که پایانی بر یک دوران از فعالیت فیلمسازی در حوزه هنری بود. سینمای ایران در سال80 علی پروین و استیلی و افشین پیروانی را هم داشت؛ در «فوتبالیست‎‌‎ها» به‎‌‎عنوان یکی از پدیده‎‌‎های اکران 80 در اوج موفقیت‎‌‎های پرسپولیس و محبوبیت علی پروین، فقط کمی بیش از 135هزار نفر به تماشای هنرنمایی سلطان و بازیکنانش در روی پرده سینما نشستند و بقیه ترجیح دادند ستاره‎‌‎های محبوبشان را در جای درستش، ورزشگاه کارگران، تپه‎‌‎های داوودیه و استادیوم آزادی تماشا کنند.در انتهای سال80 وقتی بیستمین جشنواره فیلم فجر برگزار شد بیشتر نگاه‎‌‎ها معطوف به «خانه‎‌‎ای روی آب»، «من ترانه 15سال دارم»، «قارچ سمی» و «کاغذ بی‎‌‎خط» شد. فرمان آرا مثل سال78 جایزه بهترین فیلم جشنواره را گرفت ولی طولی نکشید که تفاوت دو نیمه متفاوت حضور اصلاح‌طلبان در قدرت را درک کرد.