شتاب طراحی گرافیگ

زیر نظر ارغوان محبی و معراج قنبری

در آغاز بهتر است به گذشته نگاه کنیم. طراحی گرافیک نوین در ایران، نزدیک به دوسده تاریخ دارد؛ از ورود صنعت چاپ تا انتشار نخستین روزنامه، سرلوح‎‌‎ها و کتب چاپ‎‌‎ سنگی، اعلان‎‌‎های سیاسی روزگار مشروطه، اعلان‎‌‎های تئاتر و دیوارکوب‎‌‎های سینمایی. ورود و شروع به‎‌‎کار طراحان مهاجر ارامنه و روس در تهران، نقش طراحی گرافیک را در دوره پهلوی اول جدی‎‌‎تر کرد. پس از اشغال ایران در شهریور 1320، سال‎‌‎های بلاتکلیفی و آشوب آغاز شد. شرایط اقتصادی ایران رونق قابل‌توجهی نداشت. مسائل مرتبط با تولید و اقتصاد، ازجمله تبلیغات و طراحی گرافیک نیز جایگاه مشخصی نداشتند. بعد از کودتای1332 سیاست‎‌‎های اقتصادی ایران در جریان ارتباط با کشورهای اروپایی و آمریکا تغییر کرد. صادرات نفت، واردات کالا و شروع فعالیت‎‌‎های شرکت‎‌‎های خارجی در ایران و از  یک طرف آزادی‎‌‎های فکری و اجتماعی، ساختار زندگی مردم را دگرگون کرد. از سوی دیگر تاسیس سازمان چاپ افست در سال1335، برای فعالان حوزه نشر و گرافیک نویدبخش روزگاری خوش بود. این زمینه‎‌‎سازی‎‌‎ها، تاسیس‎‌‎ها و شروع کردن‎‌‎ها، در دهه‎‌‎های1340 و 1350 حاصل داد و بیش از پیش خود را نمایان کرد. دوره ‎‌‎درخشانی از تاریخ طراحی گرافیک در ایران (دهه1340) در سنگ و الماس شماره 63 (یکشنبه 27مهر 1399) مرور شد. با گذر از روزگار تحول و تغییر، جنگ فرارسید و طراحی گرافیک نیز مانند دیگر جنبه‎‌‎های هنر تجسمی رو به افول رفت. آن بدنه نحیف گرافیک، متشکل از تعدادی طراح فعال، در خدمت اهداف جنگ و به‌نوعی جنگ از راه گرافیک و طراحی پوستر بود. با آغاز دهه1360 فعالیت‎‌‎های فرهنگی و هنری رفته‎‌‎رفته از سر گرفته شد. ناشران فعال گذشته، کار انتشار کتاب را دوباره پی گرفتند و مکان‎‌‎هایی چون تلویزیون و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، که پیش از انقلاب آتلیه‎‌‎های طراحی گرافیگ قدرتمندی داشتند، با ساختارها و شرایط جدید و طراحانی جوان‎‌‎تر دوباره شروع به‌کار کردند. از طرف دیگر سال‎‌‎ به ‎‌‎سال نشریه‎‌‎های زیادی منتشر و وضعیت صنعت نشر در سال‎‌‎های پایانی این دهه تاحدودی بهتر شد. سینما، تئاتر و دیگر حوزه‎‌‎های اینچنینی نیز رفته‎‌‎رفته متحول شدند و طراحی گرافیک برای این کارها نیز بیشتر شد. مسعود سپهر ضمن سخنرانی در نخستین گردهمایی پژوهشی طراحان گرافیک ایران در دهه1370 گفت: «تحول اساسی و بسیار مهمی که در صنعت حروفچینی از حدود سال1365 رخ می‎‌‎داد، حاصل فراهم‌آمدن سه‌عامل بود: اول، پیدایش شکل قابل‎‌‎قبولی از حروفچینی دیجیتال و پذیرش اینکه انعطاف‎‌‎پذیرترین راه برای تهیه، نگهداری و استفاده از قلم حروفچینی، همان قالب یا ماتریس دیجیتال است. دوم، کوچک و ارزان‎‌‎تر شدن رایانه به‎‌‎عنوان وسیله‎‌‎ای رومیزی برای استفاده افراد و مؤسسه‎‌‎ها و ورود نرم‎‌‎افزارهای مناسب حروفچینی. سوم، تولید دستگاه‎‌‎های خروجی یا چاپگرهای نسبتا ارزان. مجموعه‎‌‎ این عوامل، رکن اصلی پدیده‎‌‎ نشر الکترونیک رومیزی بوده است». از اتفاق‎‌‎های مؤثر در دهه1360، می‎‌‎توان به انتشار نخستین کتاب از مجموعه آثار یک طراح گرافیک (نشانه‎‌‎ها، مرتضی ممیز، نشر چهاررنگ، 1362)، برگزاری نخستین دوسالانه طراحی گرافیک ایران، تغییر چهره شهر تهران با کارهای تبلیغاتی کامران کاتوزیان و از طرف دیگر استفاده و بهره‎‌‎برداری از فونت ترافیک در سطح شهر تهران اشاره کرد. در ادامه و در آغاز هر صفحه (هر دهه) مقدمه مختصری آورده شده است. در این پرونده گزیده‎‌‎ای از آثار طراحی گرافیک ایران از 1370 تا 1399 آورده شده است؛ 163اثر از 160طراح گرافیک.