ریزش پاییزی شاغلان در بازار کار

اتفاق ناگواری که باعث شده بود نرخ بیکاری تابستان امسال با وجود کاهش تعداد شاغلان، افت کند و تک‌رقمی شود، در فصل پاییز نیز تکرار شده تا نرخ بیکاری کشور به بهای اضافه شدن افراد در سن کار به جمعیت غیرفعال تک‌رقمی بماند و به 9.4درصد برسد.
به‌گزارش همشهری، برآوردهایی که درباره اثرگذاری کرونا بر کار انجام شده بود از بیکاری 2 تا 6میلیون نفر از شاغلان فعلی کشور حکایت داشت و این مسئله در 6‌ماه گذشته به‌صورت ریزش سنگین جمعیت فعال اقتصادی در حال وقوع است. درحقیقت مناسبات بازار کار به‌گونه‌ای شده که نه با اشتغال‌زایی، بلکه با خروج افراد از بازار، افزایش نرخ بیکاری منتفی می‌شود؛ درحالی‌که اگر این افراد از بازار خارج نمی‌شدند، نرخ بیکاری فصل پاییز به‌جای 9.4درصد، باید 16.7درصد اعلام می‌شد.

قهر اجباری با بازار کار
براساس تازه‌ترین اطلاعات منتشر شده از تحولات بازار کار ایران در پاییز1399، در این فصل با وجود افزایش 691هزارنفری جمعیت 15ساله و بیشتر در کشور، جمعیت کسانی که متقاضی کار و فعالیت و مشارکت اقتصادی بوده‌اند 2.9درصد معادل یک‌میلیون و 490هزار نفر نسبت به پاییز سال قبل کاهش پیدا کرده است. برایند خروج این تعداد از بازار کار، ریزش یک‌میلیون و 33هزارنفری جمعیت شاغلان و کاهش 457هزارنفری جمعیت بیکاران کشور بوده است که به‌واسطه آن نرخ اشتغال ایران به 37.5درصد و نرخ بیکاری به 9.4درصد رسیده است.

نرخ بیکاری16.7درصدی
گرچه از منظر آمار، نرخ بیکاری فصل پاییز امسال مانند فصل تابستان تک‌رقمی شده و به عدد بی‌سابقه 9.4درصد رسیده است اما این اتفاق نه به‌واسطه ایجاد اشتغال جدید بلکه به‌خاطر قهر اجباری یا خودخواسته شاغلان و جویندگان کار با بازار بوده و دیر یا زود با برگشت دوباره آنها به بازار خنثی خواهد شد. محاسبات نشان می‌دهد درصورتی‌که افراد خارج‌شده از بازار کار همچنان در بازار می‌ماندند، نرخ بیکاری فصل پاییز به 16.7درصد می‌رسید که حدود دوبرابر نرخ تعیین شده در سند چشم‌انداز توسعه است. مسئله دیگر اینکه با توجه به وضعیت نامساعد معیشت خانوارها در شرایط فعلی اقتصاد و زیر سایه کرونا، خروج یک‌میلیون‌و490هزار نفر از بازار کار مستقیما به بدتر شدن وضعیت معیشتی و درنتیجه بالا رفتن نیاز به حمایت‌های دولتی می‌انجامد و جدا از اثرات نامطلوبی که بر تولید ناخالص داخلی می‌گذارد، دورنمای رکود بازارها و درنتیجه مشکلات حفظ اشتغال موجود را نیز بدتر خواهد کرد.
 
نمای بازار کار پاییز
در پاییز١٣٩٩، حدود 41.4درصد از جمعیت ١٥ساله و بیشتر ایران از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز١٣٩٨) 2.9درصد کاهش یافته است که باتوجه به پایین بودن نرخ مشارکت در اقتصاد ایران، یک هشدار جدی تلقی می‌شود. طبق اعلام مرکز آمار ایران، جمعیت شاغلان ١٥ساله و بیشتر در پاییز امسال ٢٣میلیون‌و٤١٣هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل بیش از یک‌میلیون‌و33هزار نفر کاهش داشته است.
به‌گزارش همشهری، در پاییز امسال میزان کاهش نرخ مشارکت اقتصادی زنان در بازار کار ایران بیش از مردان بوده و 1.5درصد از جمعیت 15ساله و بیشتر مردان در مقابل 2.7درصد از جمعیت 15ساله و بیشتر زنان از بازار خارج شده‌اند. همچنین کاهش نرخ اشتغال زنان و مردان به‌ترتیب 1.4 و 0.8درصد بوده و همچنین به‌واسطه بالاتر بودن نرخ خروج زنان از بازار کار، نرخ بیکاری آنها نیز 2.1درصد کاهش پیدا کرده درحالی‌که کاهش نرخ بیکاری مردان فقط 1.1درصد بوده است.

مقاومت صنعت مقابل کرونا
بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در این فصل بخش خدمات با ٤٩درصد بیشترین سهم اشتغال را به‌خود اختصاص داده و سهم آن از اشتغال ایران یک‌درصد نسبت به پاییز پارسال کاهش پیدا کرده است. در رتبه بعدی بخش‌ صنعت با سهم 34.3درصدی از اشتغال موجود قرار دارد که سهم آن در مقایسه با پاییز 1.4درصد افزایش یافته و رتبه سوم نیز به بخش کشاورزی می‌رسد که سهم آن از اشتغال موجود با 0.4درصد کاهش نسبت به سال قبل به 16.7درصد رسیده است. بازخوانی این آمارها نشان می‌دهد جمعیت حذف شده از بازار کار ایران عمدتا به‌واسطه محدودیت‌های کرونا و از بخش خدمات حذف شده‌اند درحالی‌که بخش صنعت همچنان توانسته اشتغال خود را حفظ کرده و حتی بخشی از نیروی کار شاغل در سایر بخش‌های اقتصادی را نیز جذب کند.

بیکاری جوانان
نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ساله در پاییز امسال حاکی از آن است که 23.7درصد از فعالان این گروه سنی در این فصل بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل 2.1درصد کاهش یافته است. همچنین بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ساله نیز نشان می‌دهد که در پاییز١٣٩٩ بالغ بر 16.5درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند؛ گرچه تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به پاییز١٣٩٨، به میزان 1.4درصد کاهش یافته است.
از سوی دیگر بررسی سهم جمعیت شاغلان دارای اشتغال ناقص نیز نشان می‌دهد که در پاییز امسال 9.9درصد جمعیت شاغل کشور به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و...) کمتر از ٤٤ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که 34.2درصد از شاغلین ١٥ساله و بیشتر ٤٩ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند.

سهم 40درصدی درس‌خوانده‌ها از بیکاری
اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در فصل پاییز امسال، سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران کشور 40.2درصد بوده است. گرچه این سهم نسبت به پاییز سال قبل 3.1درصد کاهش نشان می‌دهد؛ اما همچنان تصویری روشن از عدم‌تناسب آموزش عالی ایران با نیازهای بازار کار به‌دست می‌دهد. نکته دیگر اینکه در پاییز امسال سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان کشور فقط 25درصد بوده که البته نسبت به‌مدت مشابه سال قبل از افزایش 0.6درصدی برخوردار است. به‌نظر می‌رسد محدودیت‌های کرونا و افزایش سهم کسب‌وکارهای جدید، استارت‌آپ‌ها و مشاغل مبتنی بر فضای مجازی و صنعت آی‌تی، اصلی‌ترین دلیل افزایش سهم فارغ‌التحصیلان آموزش عالی در بازار کار کشور باشد.

روستاها خالی‌تر شدند
یکی از نکات منفی گزارش بازار کار پاییز، کاهش جمعیت فعال مناطق روستایی است که یکی از دلایل آن می‌تواند تداوم مهاجرت نیروی مولد روستایی به مناطق شهری باشد. طبق اعلام مرکز آمار ایران، در فصل پاییز امسال در شرایطی که جمعیت 15ساله و بیشتر در مناطق شهری 758هزار نفر افزایش یافته، جمعیت 15ساله و بیشتر در مناطق روستایی با افت 67هزارو600نفری مواجه بوده است. از سوی دیگر در این فصل نرخ مشارکت اقتصادی مناطق روستایی نیز با ضریبی بالاتر از مناطق شهری کاهش پیدا کرده و جمعا 547نفر از روستاییان از بازار کار خارج شده‌اند؛ درحالی‌که نرخ کاهش مشارکت اقتصادی مناطق شهری از 2.7درصد فراتر نرفته است. این موضوع در وضعیت اشتغال مناطق شهری و روستایی نیز صادق است به‌گونه‌ای که در پاییز امسال درحالی‌که 1.7درصد از شاغلان شهری اقدام به ترک بازار کار کرده‌اند، این نسبت به مناطق روستایی به 3.4درصد رسیده است و با وجود اینکه جمعیت شهرنشینان کشور 4برابر جمعیت روستانشینان است، ریزش شاغلان روستایی 2هزار نفر بیش از ریزش اشتغال شهری بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد از مجموع 517هزارو700شاغل روستایی که در پاییز امسال اقدام به ترک بازار کار کرده‌اند، 283هزارو254نفر در بخش کشاورزی، 212و636نفر در بخش خدمات و 21هزارو769نفر در بخش صنعت مشغول به‌کار بوده‌اند.