پدافند موشکی چگونه کار می‌کند؟

مقام‌های روسیه و سوریه اعلام کرده‌اند که به‌دنبال حملات موشکی آمریکا، فرانسه و انگلیس به خاک سوریه پدافند موشکی دمشق توانسته است حدود ۷۰ درصد موشک‌های کروز شلیک شده را رهگیری و در آسمان منهدم کند. روسیه اما با چه فناوری‌هایی توانسته است این موفقیت چشمگیر را در مقابل یک حمله گسترده به‌دست آورد؟ به گزارش همشهری، مسکو تأکید دارد که عملیات دفاع موشکی بر عهده نیروهای سوری بوده و در پدافند موشکی علیه حمله آمریکا و متحدانش نیروهای سوریه از سامانه‌هایی استفاده شده که عمر برخی از آنها به ۳۰ سال می‌رسد. براساس گزارش‌های منتشر شده سامانه‌های اس-۱۲۵، اس-۲۰۰، Buk, Kvadrat و Osa نقش اصلی را بر عهده داشته‌اند.



دفاع موشکی چطور عمل می‌کند

به‌صورت کلی دفاع موشکی به سیستم یا جنگ‌افزار یا فناوری‌ای گفته می‌شود که برای تشخیص، ردیابی، جلوگیری یا از بین بردن حمله موشکی به کار می‌رود. در واقع هر سامانه دفاع ضد‌موشکی حداقل باید با ۳ موضوع مهم دست و پنجه نرم کنند: باید به طریقی موشک مهاجم را شناسایی و آن را زیرنظر بگیرد، باید بتواند با کمک داده‌های حاصل از رصد و دنبال کردن این موشک مسیر بعدی آن را مشخص و محاسبه کند و در نهایت باید بتواند موشک ضد‌موشک را در مسیری دقیق شلیک کند که در میان آسمان به هدف متحرک بسیارکوچکی برخورد کند و در موردی مانند حمله اخیر باید همه این کارها در بازه زمانی بسیار اندکی اتفاق بیفتد. در ابتدا یک سیستم راداری، موشک شلیک شده را شناسایی می‌کند. داده‌های مسیر یابی این شیء پرنده مهاجم به سامانه کنترل ارسال می‌شود و در آنجا بلافاصله یک پرونده ویژه برای آن ایجاد و مشخص می‌شود هم‌اکنون این موشک کجاست و با چه سرعتی در حال حرکت است و با ادامه این مسیر چه زمانی در کجا فرود خواهد آمد. در این مرحله سیستم باید دست به تصمیم‌گیری اتوماتیک بزند. تصمیم این است که با ادامه مسیر موشک مهاجم آیا به منطقه‌ای دارای جمعیت و بالقوه پر خطر برخورد خواهد کرد و یا به منطقه‌ای غیرمسکونی و بی‌خطر. اگر سیستم تشخیص داد موشک به هدفی بی‌خطر برخورد خواهد کرد هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد اما اگر مشخص شود که احتمال بالایی وجود دارد که موشک خطر بالقوه‌ای داشته باشد بلافاصله داده‌های این مرکز به یکی از پایانه‌های پرتاب ثابت و یا متحرک موشک انداز این سیستم منتقل می‌شود.



سوریه چطور توانست موفق شود

نیروهای متحد سوریه مدت‌هاست که در تلاش برای بازسازی، نوسازی و تقویت سامانه دفاع موشکی این کشور بوده‌اند. گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که هر چند برخی سامانه‌های دفاع موشکی سوریه قدیمی هستند اما کارشناسان روسیه و ایران توانسته‌اند بخش مهمی از آنها را طی سال‌ها ارتقا دهند و به روز رسانی کنند.


 S-125 نِوا/پیچورا که با نام ناتو سام-3 گوا (SA-3Goa) نیز شناخته می‌شود، یک سیستم موشکی سطح‌به‌هوای متحرک برای پدافند هوایی ارتفاع پایین تا متوسط ساخت شوروی سابق است. سام-3 سومین سیستم موشکی ضدهوایی روس‌ها بود و برای تکمیل سام-1 و سام-2 ساخته شد. پیچورا در مقایسه با سامانه‌های گذشته خود برد مؤثر کوتاه‌تر و ارتفاع درگیری پایین‌تری داشت اما داشتن موتور راکتی دو مرحله‌ای در مقابل اهداف مانورپذیر کارایی بیشتری برای آن فراهم می‌کرد. موشک‌های سام-3 که با سرعت ۳ تا ۳٫۵ ماخ حرکت می‌کنند، قادر به انهدام هواگردهای مهاجم در فاصله حداقل 3.5 کیلومتری و حداکثر ۳۵ کیلومتری هستند و توانایی رسیدن به ارتفاع ۱۸ کیلومتری را دارند. طی سال‌های اخیر متخصصان موشکی توانسته‌اند تجهیزات این سامانه را ارتقا دهند.



S-200

سامانه موشکی «اس – 200» ارتش سوریه، یک سیستم دفاعی هوایی، ساخت اتحاد جماهیر شوروی سابق است و قدمت آن به دهه 70میلادی بازمی‌گردد. این سامانه یک سیستم موشکی زمین به هوای با برد بسیار بلند و ارتفاع متوسط به بالاست که در دهه ۱۹۶۰ میلادی برای دفاع و حفاظت از مناطق وسیع از حملات بمب افکن‌ها و سایر هواپیماهای استراتژیک طراحی شد. هر گردان عملیاتی این سامانه از ۶ واحد (ریل) پرتابگر (لانچر) منفرد با موشک‌هایی به طول ۱۰٫۷۲ متر و رادار کنترل آتش تشکیل شده‌است که توانایی ارتباط (لینک شدن) با سایر رادارهای دوربرد را داراست. این سامانه قابلیت انهدام اهدافی در برد 150تا 300کیلومتر را دارد. سامانه S-200 به‌دلیل قابلیت‌های موشک خود نظیر برد و سقف پرواز بسیار بالا، سرعت چشمگیر که بالغ بر ۲۵۰۰ متر بر ثانیه در مدل‌های آخر موشک است عملاً به‌عنوان یک سامانه راهبردی تلقی می‌شود به‌خصوص توانایی آن برای درگیری با موشک‌های بالستیک نیز مورد توجه کارشناسان نظامی است. این سامانه توانایی درگیری با اهدافی با بیشینه سرعت ۱۱۰۰ متر بر ثانیه را دارد که شامل سریع‌ترین هواپیماهای نظامی فعلی است. ازجمله بهسازی‌های صورت گرفته روی این سامانه استفاده از موشک‌های دیگر است تا امکان درگیری با اهداف در بردهای متوسط و سقف پرواز پایین نیز با S-200 ممکن شود. این امر با توجه به اینکه رادارهای این سامانه بردهای متوسط را نیز تحت پوشش قرار می‌دهند S-200 را به‌عنوان سامانه میان‌برد نیز کارآمد ساخته است.



Kvadrat

سامانه زمین به هوای 2K12Kub که با انواع Kub/Kvadrat / SA-6Gainful شناخته می‌شود هنوز یکی از پر استفاده‌ترین سامانه‌های پدافندی مورد استفاده در دنیا به شمار می‌رود. هدف اصلی ساخت این سامانه رهگیری و منهدم کردن موشک‌ها و جنگنده‌هایی بود که با سرعت ۴۲۰ تا ۶۰۰ متر بر ثانیه در اتفاع ۱۰۰ تا ۷۰۰۰ متر و شعاع ۲۰ کیلومتری حرکت می‌کردند. کشورهای مختلف ازجمله سوریه دست به بهینه‌سازی این سامانه زده‌اند. این سامانه که برای نخستین بار در اواخر دهه 1960استقرار یافت، بهینه‌سازی‌‌های گسترده‌ای را به‌خود دیده که در نتیجه، هم‌اکنون گونه‌های مختلفی از این سامانه موجود است که از آن جمله می‌توان یکپارچه‌سازی‌ با سری موشک‌های 9K37Buk را نام برد. در روسیه این سامانه اصولا با سری موشک‌های 9K37/M/M1Buk/Buk-M/M1 موسوم به SA-11Gadfly جایگزین شده است.



سامانه موشکی بوک

سامانه موشکی بوک (در روسی به معنی ساحل) خانواده‌ای از سامانه‌های موشکی زمین به هوای خودکششی میان‌برد است که توسط اتحاد جماهیر شوروی و کشور جانشین آن یعنی فدراسیون روسیه ساخته شده و مأموریت آن درگیری با موشک‌های کروز، بمب‌های هوشمند، هواپیمای با بال ثابت و بال متحرک و پرنده‌های بدون سرنشین (پهپادها) است. این سامانه به‌عنوان جایگزینی برای ۲کا۱۲ کیوب (سام-6) تولید شده و از هنگام شروع به خدمت به‌طور مداوم بهینه‌سازی شده و ارتقا یافته است. نخستین مدل‌های این سیستم با نام آمریکایی سام-11 و نام ناتو گادفلای شناخته می‌شدند و سامانه‌های بوک-ام۱-۲ و بوک-ام ۲ دارای موشک‌های جدید هستند که در ناتو با نام گریزلی (Grizzly) و در وزارت دفاع آمریکا با نام سام-17 شناخته می‌شوند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که پدافند موشکی سوریه مجهز به بوک ام‌۲ است. یک آتش‌بار بوک شامل یک رادار جست‌وجو، 6خودروی حامل موشک مجهز به رادار هدایت، 3خودروی حامل موشک، 2بارگذار و یک پست فرماندهی است.



سامانه موشکی Osa

 در اواخر دهه 50میلادی نیروهای مسلح شوروی به یک سامانه پدافندی لشکری (divisional) که امکان تأمین پوشش پدافند برد کوتاه و ارتفاع پایین را برای واحد‌های زمینی داشته باشد نیاز داشتند. ساخت نمونه زمین پایه با نام Osa (یا Wasp به معنی زنبور) طی یک روند طولانی مدت به نتیجه رسید و در نهایت این نمونه در سال 1969به خدمت واحد‌های پدافندی شوروی درآمد. در این طرح قرار بود رادار، لانچر آتش و خدمه در یک خودروی متحرک باشد. به‌دلیل مشکلاتی درنهایت در سال 1971وارد خدمت شد. سامانه جدید 9کا 33اوسا نامیده شد و ناتو به آن نام سام8گیجکو داد. سام 8گیجکو یک سیستم پدافندی سطح به هوای کوتاه برد تک مرحله‌ای است که موشک هایش با سوخت جامد کار می‌کنند و در ارتفاع پایین کاربرد دارد. موشک سرعت بالای سام-8 که نام 9M23 را در فهرست کارخانه دارد، وزن پرتابی تقریبا برابر با 130کیلوگرم دارد.حداکثر سرعت‌ این موشک برابر با 2.4ماخ و حداقل ارتفاعی که هدف می‌تواند داشته باشد برابر با 25متر است. برد مؤثر در ارتفاع برابر با 5هزار متر است.حداقل برد موشک 1500متر و حداکثر برد آن 12هزار متر است.