کرمان؛ بهشت ناشناخته گردشگری

محمد کاموس-دبیرگروه ایرانشهر

امروز 17دی، روز خواجوی‌کرمانی،  شاعر مشهور دیار کرمان و روز فرهنگی «بهشت باستان‌شناسی» ایران است؛ بهشتی که با 7اثر ثبت جهانی، 700اثر ثبت ملی و بیش از 7هزار اثر شناخته‌‌شده، نتوانسته در حلقه گردشگری مرکز ایران در کنار اصفهان، شیراز و یزد قرار گیرد. گردشگری، محور توسعه کرمان در افق1400بود و انتخاب روز فرهنگی هم می‌توانست کرمان را به این هدف نزدیک‌تر کند، اما شیوع کرونا در یک سال گذشته سفر و گردشگری را نه‌تنها در این دیار که در کل کشور تحت‌الشعاع خود قرار داده است.

چرا کرمان بهشت باستان‌شناسی است؟
7هزار اثر شناخته‌شده تاریخی دلیل کمی برای داشتن لقب «بهشت باستان‌شناسی» ایران نیست؛ بهشتی که در یک سوی آن باغ شازده به‌عنوان یادگاری عاشقانه در دل کویر، گردشگران را به سمت خود جذب می‌کند و در سوی دیگر، روستای دستکند میمند، بازار بزرگ و تاریخی کرمان به‌عنوان طولانی‌ترین راسته بازار ایران یا کلوت‌های شهداد که نمونه‌ای از آن فقط در منطقه یوتا ایالات‌متحده آمریکا وجود دارد.
از آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی، شهر باستانی‌ انار، قنات، آبشار، بقایای دایناسورها در «ده علیرضا در زرند»، آتشکده دولت‌خانه و موزه مردم‌شناسی، حمام و مسجدهای تاریخی، ارگ‌ها و عمارت‌ها و باغ‌های تاریخی و... که بگذریم، میراث جهانی لوت با مساحت بیش از ۴۰ هزار کیلومترمربع در میان کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی قرار دارد که در پی سیلاب بهار سال گذشته، دریاچه‌ای زیبا و تازه متولد شده را در مجاورت کلوت‌های شهداد به آغوش کشید و جاذبه متفاوتی را در گرم‌ترین نقطه زمین رقم زد.
این جاذبه‌های منحصر به فرد بخش کوچکی از دیدنی‌های بهشت کرمان است که گردشگران پیش از شیوع کرونا برای دیدن همه آنها در بهترین حالت تا 2شب در مراکز اقامتی استان، ماندگار می‌شدند.

زلزله، سرنوشت گردشگری کرمان را تغییر داد
کرمان از سال گذشته با شیوع کرونا میزبان مسافران نیست، اما به‌طور کلی اقامت کوتاه گردشگران در این استان، دلایل مختلفی دارد و مهم‌ترین آنها از نگاه کارشناسان، ناشناخته ماندن این بهشت است؛ بهشتی که می‌توانست در حلقه «گردشگری مرکز» باشد تا به جای تشکیل مثلث گردشگری «اصفهان، یزد و شیراز»، مربع گردشگری با حضور کرمان شکل گیرد.
رئیس انجمن صنفی راهنمایان گردشگری کرمان معتقد است، سرنوشت گردشگری کرمان از زمان زلزله بم ورق خورد. مهران مظفری‌طباطبایی با بیان اینکه کرمان در دهه‌های گذشته در مسیر تورهای کلاسیک ورودی به ایران قرار داشت به همشهری می‌گوید: «از سال 82 و با وقوع زلزله بم‌‎، کرمان حدود 10سال از مسیر تورهای کلاسیک و گردشگری خارج شد. از اواخر دهه80 و اوایل دهه90 توانستیم به این مسیر برگردیم، اما این بازگشت چندان موفقی نبود.» 2مانع اصلی در مسیر توسعه گردشگری کرمان از نگاه او، بی‌مهری آژانس‌های گردشگری و گرانی بلیت هواپیماست. مظفری‌طباطبایی معتقد است، بسیاری از مدیران آژانس‌های ورودی به ایران به‌دلیل اطلاعات ضعیف، تصور مسیر طولانی و آب و هوای بد، ترجیح می‌دهند تورهای خارجی را فقط به برخی شهرها مانند شیراز و اصفهان و... بفرستند و در این میان، کرمان را از فهرست تورهای خود حذف کنند. این در حالی است که گردشگران با حضور در کرمان، تجربه منحصر به فرد از 4فصل سال را در یک روز خواهند داشت و می‌توانند گرم‌ترین نقطه
کره زمین را در کویر لوت ببینند. گرانی بلیت هم از نگاه مظفری‌طباطبایی بی‌تأثیر نیست و ماهان‌ایر هم نتوانسته نیاز گردشگران و تورهای گردشگری را از نظر هزینه رفت‌وآمد برآورده کند. با این همه، رئیس انجمن صنفی راهنمایان گردشگری معتقد است؛ تثبیت مدیریت در اداره گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی می‌تواند به کمک فعالان حوزه گردشگری بیاید و با رفع نواقص به تقویت جایگاه کرمان در عرصه گردشگری در آینده کمک کند.

3حلقه مفقوده گردشگری در کرمان
با وجود همه مشکلات، مسئولان تأکید می‌کنند کرمان باید ظرفیت‌های گردشگری خود را به ایران و جهان معرفی کند تا حداقل بتوان بعد از شیوع کرونا به رشد و توسعه گردشگری این استان امیدوار بود؛ امیدی که تحقق آن طبق برنامه‌های توسعه می‌تواند عاملی برای رشد اقتصادی استان و رفع محرومیت‌ها هم باشد. شاید این نگاه موجب شده سند توسعه گردشگری در جنوب استان با توجه به ظرفیت‌های طبیعی امضا شود. اما استادیار دانشگاه باهنر کرمان معتقد است، پیش از همه اینها باید فکری به حال 3مانع اصلی در این مسیر کرد؛ مدیریت ضعیف، ذهنیت منفی نسبت به امنیت استان و در نهایت، زیرساخت شهری. 3حلقه مفقوده در گردشگری کرمان که موجب شده است درصد اشغال مراکز اقامتی کرمان بسیار پایین باشد‎‎. هرچند همین درصد هم بنابر آمار انجمن هتلداران استان مربوط به افرادی است که برای فعالیت‌های اقتصادی به کرمان می‌آیند؛ نه گردشگری. محسن کشاورز، استادیار دانشگاه باهنر کرمان در این‌باره به همشهری می‌گوید: «کرمان در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی در تقسیم‌بندی‌ها، استان هشتم بود و مدیریت میراث‌ فرهنگی یزد، هرمزگان و سیستان و بلوچستان را بر عهده داشت. با همه ظرفیت‌ و توانمندی‌های این استان، اما مدیران گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی آن متخصص نبودند که البته این موضوع مبتلابه کشور است و در کرمان شدیدتر دیده می‌شود. پس می‌توان دلیل اول موفق نبودن کرمان در جذب گردشگر را نتیجه مدیریت ضعیف و تصمیم‌هایی بر پایه جریان‌هایی غیراز فرهنگ و تا حدودی اقتصادی-سیاسی دانست.»

تصور یا واقعیت؟!
نکته دوم که کشاورز از آن یاد می‌کند، علاوه بر کرمان دامن سیستان‌وبلوچستان را هم گرفته است؛ تصور کاملاً غلط ناامنی در جنوب‌شرق. بسیاری از گردشگران در دهه‌های قبل حتی تصور گردشگری در کرمان و سیستان‌وبلوچستان را هم نداشتند و خط قرمز پررنگی دور این مناطق زیبای ایران‌زمین کشیده بودند؛ تصوری که چند سالی است به لطف تلاش فعالان گردشگری و انتشار تجربه‌های بسیار خوب حضور گردشگران در حال کمرنگ‌شدن است. استادیار دانشگاه باهنر کرمان البته در کنار حس اشتباه  ناامنی، شرایط نامناسب آب‌وهوایی و تصور یک اقلیم کویری صرف را هم مزید بر علت می‌داند. این نکته در شرایطی از سوی کشاورز مطرح می‌شود که به استناد آمار، یک‌چهارم باغ‌های کشور و بسیاری از قله‌ها و آبشارهای زیبای ایران در این استان قرار دارند. لاله‌زار گل‌های محمدی کرمان، باغ‌های پسته، گردو، مرکبات، نخلستان‌ها و وجود معادن مهم، همه ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند گردشگران زیادی را به کرمان جذب کنند و گونه‌ای دیگر از گردشگری را در این استان کویری رقم بزنند.
براساس نظر کارشناسان، کمبودها در بخش مراکز اقامتی، نبود کف‌سازی مناسب معابر، نورپردازی و جلوه بصری و حیات شبانه در شهرهای استان، سومین عامل مهم ضعف کرمان در جذب گردشگر است. این کمبودها از کرمان، شهری ساخته که اهالی، آن را دلگیر توصیف می‌کنند؛ شهری که از ساعت‌های اولیه شب در خاموشی فرو می‌رود و فرصتی برای دیده شدن خود به گردشگران نمی‌دهد.

با وجود همه مشکلات و کمبودها، کرمان علاوه بر داشتن ویژگی‌های طبیعی، تاریخی و اقلیمی، امتیازهای دیگری هم در حوزه گردشگری دارد؛ بیشترین تعداد راهنمایان گردشگری در تورهای ورودی از خارج، مدیریت تورهای اروپایی و آمریکایی، افزایش تعداد خانه‌های بومگردی و تنوع آنها، ظرفیت‌ اقامتی در بخش هتل‌ها و... بخشی از امتیازهای کرمان در حوزه گردشگری است؛ حلقه‌های زنجیری که گویا در کنار هم قرار نگرفته‌اند و به همین دلیل نتوانسته‌اند به بهبود موقعیت کرمان در گردشگرپذیری کمک کنند. پیوستن این حلقه‌ها و معرفی درست کرمان به آژانس‌های گردشگری می‌تواند در دوران پساکرونا علاوه بر تقویت بهشت باستان‌شناسی ایران در مسیر تورهای کلاسیک، جایگاه آن را در حلقه گردشگری مرکز ایران تثبیت کند.

مکث
برنامه‌ریزی برای آینده کرمان
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمان از برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری کرمان در آینده خبر می‌دهد و به همشهری می‌گوید: «واگذاری بخشی از اماکن تاریخی به بخش خصوصی در قالب کمیسیون ماده 27، اجرای طرح‌های پایلوت صنایع‌دستی در بافت، برزویه و راور، اجرای طرح پایلوت پژوهش در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری معدن، همکاری با معین‌های اقتصادی استان برای اجرای طرح‌های گردشگری، حمایت از 2باشگاه فوتبال کرمان در لیگ برتر و توجه به گردشگری ورزشی بخشی از برنامه‌ریزی‌هاست.»
فریدون فعالی با بیان اینکه صنایع و معادن فعال موظف به پرداخت سهم خود در حوزه مسئولیت اجتماعی هستند، توضیح می‌دهد که این سهم برای توسعه و عمران شهرها و ایجاد جاذبه بصری در آنها استفاده می‌شود. به اعتقاد فعالی، کرمان ظرفیت بالایی در گردشگری دارد و می‌تواند در دوران پساکرونا به‌عنوان یک مقصد جدید، گردشگران زیادی را بپذیرد.