برآیند خوب و بد دیروزهای ما

مرتضی کاردر 

دست‎‌‎کم 70سال از خلق نخستین نمونه سروده‎‌‎های شعر نو گذشته است اما جای مرجعی که بتواند روایتگر تاریخ شعر نو باشد، خالی است. کتاب‎‌‎های تحلیلی شعر نو به کتاب‎‌‎هایی مثل «شعر نو از آغاز تا امروز» محمد حقوقی و «طلا در مس» رضا براهنی و «صور و اسباب در شعر امروز ایران» اسماعیل نوری‎‌‎علا محدود می‎‌‎شود اما هیچ‎‌‎کدام از این کتاب‎‌‎ها آن‎‌‎قدر جامع نیستند که بتوانند مرجع جامعی برای شعر نو محسوب شوند، جز کتاب نوری‎‌‎علا که جامع‎‌‌تر از بقیه است و در سال‎‌‎های غیبت او منتشر نمی‎‌‎شود.
محمد شمس‌لنگرودی شاعری است که شعر نو را از دهه50  با «رفتار تشنگی» آغاز و در دهه60 دفترهای شعر «در مهتابی دنیا»، «خاکستر و بانو»، «جشن ناپیدا»، «قصیده لبخند چاک‎‌‎چاک» را منتشر کرده است. قصیده لبخند چاک‎‌‎چاک مهم‎‌‎ترین مجموعه دوره نخست شاعری او و یکی از تأثیرگذارترین مجموعه‎‌‎ها در سال‎‌‎های پایانی دهه60 است. او همچنین پژوهش‎‌‎هایی در «مکتب بازگشت» و «سبک هندی» انجام داده است که در دوره خود درخور‌توجه‎‌‎اند.
اما فقدان مرجع و منبع جامعی در تاریخ شعر نو و جست‎‌‎و‎‌‎جوی او در نشریات و کتاب‎‌‎های منتشر شده او را به کتاب «تاریخ تحلیلی شعر نو» می‎‌‎رساند؛ کتابی که به‎‌‎گفته خود او قرار بوده مختصرتر از اینها باشد اما به مرور زمان به مجموعه‎‌‎ای قطور در 4جلد تبدیل می‎‌‎شود. تاریخ تحلیلی شعر نو بر اساس سیر تاریخی انتشار سروده‎‌‎های نو ‎‌‎از 1284تا 1357به‎‌‎ترتیب جلد اول از (1332-1284)، جلد دوم(1342-1332)، جلد سوم (1349-1341) و جلد چهارم (1357-1349) سامان یافته است.
او در «تاریخ تحلیلی... » سال به سال پیش‌می‎‌‎آید و تا آنجا که می‎‌‌تواند وضعیت شعرهای نو منتشر شده در مطبوعات و کتاب‎‌‎های مستقل شعر نو  را بررسی می‎‌‎کند. پیش از آغاز هر دوره نیز تصویری از شرایط سیاسی و اجتماعی دوره به‎‌‎دست می‎‌‎دهد.
امروز که بیش از 20سال از انتشار دوره کامل تاریخ تحلیلی شعر نو گذشته است، وقتی به کتاب نگاه‌می‎‌‎کنیم می‎‌‎بینیم که کتاب تاریخ جامعی است از کتاب‎‌‎ها و مطبوعات و جریان‎‌‎ها و حلقه‎‌‎های شعر نو و کمتر نامی در کتاب از قلم افتاده. ناگفته نماند کتاب‎‌‎ در سال‎‌‎هایی فراهم آمده که میزان دسترسی به منابع مثل امروز نبوده است؛ خبری از اینترنت و منابع و بایگانی‎‌‎های دیجیتال نبوده و کتابخانه‎‌‎های عمومی و مرجع مثل کتابخانه ملی و کتابخانه مجلس و... به‎‌‎راحتی اسناد خود را در اختیار پژوهشگران قرار‌نمی‎‌‎دادند.
هر چه کتاب پیش‌تر می‎‌‎آید و شمار شاعران، نشریات و کتاب‎‌‎ها بیشتر می‎‌‎شود نقش شمس‌لنگرودی به‎‌‎عنوان روایتگر کم‎‌‎رنگ‎‌‎تر و عملاً گاهی به چند جمله از میان شعرها، مقاله‎‌‎ها و یادداشت‎‌‎ها محدود می‎‌‎شود اما به‎‌‎نظر می‎‌‎رسد او هوشمندانه جای خالی روایت خود را با نوع انتخاب‎‌‎ها پر کرده است. تاریخ تحلیلی شعر نو چارچوب پژوهش‎‌‎ها و تاریخ‎‌‎نگاری‎‌‎های بعدی را در شعر‌ نو تعیین کرده است. تقریبا همه پژوهش‎‌‎هایی که در 20سال گذشته در حوزه شعر نو انجام‌شده بی‎‌‎نیاز از کتاب نبوده‎‌‎اند. در عین حال همه پژوهشگران شعر نو، اعم از موافق و مخالف، در چارچوب‎‌‎های تعیین‎‌‎شده تاریخ تحلیلی... حرکت کرده‎‌‎اند و اثر ارجمند شمس لنگرودی همچنان بی‎‌‎جایگزین است.

ـ عنوان نوشته تعبیری از مقدمه کتاب «تاریخ تحلیلی شعر نو» است.