دفاع از مناطق بی‌دفاع شهر

فاطمه عسگری‌نیا- خبر‌نگار
 بلاتکلیفی بافت‌های فرسوده، شب‌مردگی، خالی شدن محله‌های قدیمی ‌از سکونت و تجمع معتادان و افراد آسیب‌دیده اجتماعی این روزها به مشکل برخی از مناطق پایتخت مانند منطقه 12بدل شده و مدیریت شهری در تلاش است تا در طرحی وی‍ژه نقاط بی‌دفاع شهری را از نقشه پایتخت حذف کند و جای آن، امنیت را به ساکنان این مناطق به‌خصوص زنان و کودکان که آسیب‌پذیرتر هستند، هدیه دهد. محله‌های اطراف میدان محمدیه نمونه‌ عینی این آسیب‌پذیری برخی محله‌هاست.
همین چند روز پیش ساعت18، که از متروی میدان محمدیه همراه 2نفر از معتمدان محل خارج شدیم و به سمت خیابان قیام رفتیم، هوای گرگ و میش این محدوده، به نوعی دلهر‌ه‌آور نشان می‌داد. چراغ مغازه‌های این راسته اکثرا با غروب آفتاب خاموش می‌شود و از ترددهای بی‌امان روز در آن خبری نیست. 
در ورودی خیابان جعفری، دوراهی میانه کوچه، بازار‌ آهن‌فروشان در سمت راست و کوچه بهشت در سمت چپ نمایان می‌شود؛ کوچه‌ای که از ابتدا تا انتهایش کنار هر فرورفتگی ردی از آتش‌های روشن شده شب گذشته دیده می‌شود. سایه‌بان‌های حلبی و زنگ‌زده مغازه‌ها چهره کوچه پرپیچ و خم را به حلب‌آبادی در دل قلب تهران شبیه کرده و خانه‌هایی که در حاشیه معبر اصلی کوچه دیگر پذیرای هیچ خانواده‌ای نیست؛ مگر کارگران کارگاه‌هایی که در کوچه فعالند؛ از توزیع‌کنندگان کارتن گرفته تا دپو‌کنندگان زباله‌های بازیافتی و کارگاه‌های بلور و شیشه! اینجا حتی یک خانه محل توزیع نفت است.
اهالی ساکن در این خانه‌ها دل خوشی از وضعیت کوچه ندارند و می‌گویند، اینجا از طلوع تا غروب آفتاب هم امن نیست؛ چه برسد به ساعات تاریک شب! در کوچک خانه‌ها همگی مجهز به قفل و بست آهنی است. ساکنان آنها می‌گویند، این کوچه بهشت معتادان شده است.
علی اصغر فراهانی، مسئول دفتر توسعه محلی هم از کوچه بهشت به‌عنوان مرکز تجمع معتادان یاد می‌کند و می‌گوید: «وضعیت این معبر طولانی و پرآسیب در ناحیه 4منطقه 12به گونه‌ای است که حتی ما هم در طول روز جرأت تردد در آن را نداریم. خیلی از خانه‌های ریز و درشت کوچه بهشت امروز یا انبار کارگاه شده یا آزمایشگاه مواد‌مخدر و... .»
فراهانی که دبیر شورایاری محله راه‌آهن است، می‌گوید: «اینجا هتل 5ستاره و بی‌سقف معتادان است. هر مسافر و بی‌خانمانی که در تهران جا ندارد، شب‌ها به این نقطه از شهر می‌آید. درست است بالاخره با درخواست‌های مردمی‌ طرح 40ساله عقب‌نشینی خیابان شوش منتفی شد، اما زخم‌های نشسته بر پیکر این خیابان و فضاهای بی‌دفاع شهری ایجاد شده به بهانه اجرای این طرح در کنار شب‌مردگی که مولود تعطیلی راسته کسب‌وکارهای قدیمی ‌است، امنیت محله را کاهش داده؛ مغازه‌های رها شده با کرکره‌های پایین به محل امنی برای بی‌خانمان‌ها یا خلافکاران تبدیل شده است.» 
شهرداری منطقه 12تهران باتوجه به حجم بالای آسیب‌های اجتماعی در بخشی از محله‌های این منطقه، شناسایی و رفع نقاط بی‌دفاع شهری را در اولویت قرار داده است. در همین راستا، معاونت اجتماعی شهرداری تهران در سال 1395پژوهشی درباره «ارزیابی کیفیت زندگی در کلانشهر تهران» انجام داد که یافته‌های آن به‌عنوان «اطلس کیفیت زندگی شهر تهران» منتشر شد. در این پژوهش بیش از ۴۵ هزار پرسشنامه بین ساکنان محله‌های۲۲گانه تهران توزیع شد و داده‌های آن نشان داد که میانگین نمره احساس امنیت در سطح محلات تهران از نظر پایتخت‌نشینان، ۵۳ از ۱۰۰ است. همچنین طبق این پیمایش در بین مناطق ۲۲گانه، مناطق ۱، ۲۲ و ۵ بالاترین نمره را کسب کردند و پایین‌ترین امتیاز از سوی شهروندان به مناطق ۱۳، ۱۲ و ۱۷ داده شد. علاوه براین، چندی پیش شهرداری تهران نظرسنجی با موضوع «ترس و فضای شهری» انجام داد و از شهروندان پرسید: «وقتی هوا تاریک می‌شود تا چه حد از رفت‌وآمد به‌صورت تنها احساس خطر می‌کنند؟» پرسشی که نتایج بررسی پاسخ‌های آن نشان می‌دهد تنها ۳۷درصد شهروندان از رفت‌وآمد در تاریکی شهر احساس امنیت می‌کنند، اما ۴۴درصد با احساس ترس و عدم‌امنیت زیاد روبه‌رو می‌شوند؛ احساس ترسی که در بین زنان نسبت به مردان پاسخگو بیشتر بوده است.
باتوجه به نتایج تحقیقات صورت گرفته، مدیریت شهری برنامه‌های گسترده‌ای را با موضوع رفع فضاهای بی‌دفاع شهری در دستور کار قرار داده است؛ اقدامی که در راستای اجرای «بند دوم ماده ۶۹ برنامه سوم توسعه شهر تهران» صورت می‌گیرد. طبق این قانون، شهرداری موظف شده فضاهای بی‌دفاع شهری و نقاط کور و ناامن را شناسایی و با همکاری سایر نهادها و سازمان‌ها به‌منظور ارتقای امنیت اجتماعی در فضاهای شهری بهسازی کند؛ اقدامی که باعث افزایش احساس امنیت شهروندان به‌خصوص زنان، کودکان، توان‌یابان و سالمندان می‌شود. 
در همین راستا مدیریت شهری در ماه‌های گذشته طرح وی‍ژه‌ای را با عنوان «ارتقای امنیت زنان در گذر بزرگراه شهید نواب» (منطقه10) شروع کرد و حالا به‌دنبال گسترش آن در مناطق دیگر ازجمله منطقه 12است؛ منطقه‌ای که در پژوهش «ارزیابی کیفیت زندگی در کلانشهر تهران» به‌عنوان یکی از مناطق آسیب‌پذیر از سوی شهروندان معرفی شده است.

 رفع نقاط بی‌دفاع شهری با نظرات مردم
شهردار منطقه 12، چند هفته پیش به اتفاق معاونان برنامه‌ریزی و اجتماعی و فرهنگی خود با برگزاری نشستی به‌صورت زنده در فضای مجازی، ساکنان این منطقه را در جریان اجرای «طرح ارتقای امنیت زنان» گذاشت و از همه اهالی منطقه برای مشارکت در اجرای این طرح دعوت کرد؛ اتفاقی که می‌تواند نقش و سهم مهمی در بهبود کیفیت زندگی ساکنان این منطقه داشته باشد.  معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری منطقه 12در این‌باره به همشهری می‌گوید: «به‌دنبال راه‌اندازی سامانه فضاهای بی‌دفاع شهری در سازمان خدمات اجتماعی تهران و ابلاغ دستورالعمل شناسایی و طبقه‌بندی فضاهای بی‌دفاع شهری، قسمت‌های بی‌دفاع شهری محله‌های مختلف منطقه12 شناسایی و در این سامانه ثبت شدند. براساس اطلاعات جمع‌آوری شده بخش اعظم فضاهای بی‌دفاع شهری ما که در برگیرنده فضاهای شهری رها شده است، عمدتا در محله‌های عودلاجان و هرندی قرار دارد.»  مصطفی‌حسینی‌کومله ادامه می‌دهد: «در منطقه 12به واسطه فعالیت راسته‌های اقتصادی و تولیدی جدا از فضاهای بی‌دفاع شهری ما با فضاهای پرازدحام و تک‌جنسیتی روبه‌رو هستیم که امکان تردد بانوان به تنهایی در آنها وجود ندارد. تمامی‌ این نقاط با کمک کارشناسان اداره کل بانوان منطقه شناسایی شده و نسبت به برنامه‌ریزی برای خروج این نقاط از حالت معبرهای تک‌جنسیتی اقدام خواهیم کرد.» به گفته حسینی، بانک اطلاعاتی کاملی از نقاط بی‌دفاع شهری منطقه 12تهیه شده، اما برای رفع این نقاط و ارتقای کیفیت زندگی در محله‌ها نیاز به مشارکت مردم و اعلام نیازهای ساکنان محله است. او ادامه می‌دهد: «اجرای طرح‌های رفع نقاط بی‌دفاع شهری متناسب با فرهنگ و نیاز محله‌ها با بهره‌گیری از نظرات شهروندان اولویت اصلی ماست. ما می‌کوشیم نقاط بی‌دفاع شهری را در مسیر تامین نیازهای محلی و زندگی شهروندان منطقه بهسازی کنیم.» به گفته او، بهره‌گیری از نظرات شهروندان در بازگرداندن نقاط بی‌دفاع شهری به چرخه زندگی کمک بسیاری به نگهداشت محله‌ها از سوی خود ساکنان منطقه خواهد کرد.