تهران
از امین‌السلطان تا آزادگان
میدان‌های سنتی میوه و تره‌بار از تهران دور شدند
ترمه هوشیار
«طرح انتقال میادین سنتی میوه و تره‌بار تهران به میدان مرکزی، تأثیرات اجتماعی و اقتصادی بسیار زیادی دارد. میادین سنتی میوه و تره‌بار تهران تا دهم خرداد‌ماه سال‌جاری به میدان مرکزی منتقل خواهند شد.»؛ این بخشی از صحبت‌های آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت، در روز شنبه 30اردیبهشت 1374 و در زمان افتتاح میدان تره‌بار مرکزی تهران در منطقه آزادگان در جمع بارفروشان تهران و صاحبان غرفه‌ها بود؛ در آن روز بعد از حدود 100سال سرانجام میدان‌های قدیمی تره‌بار تهران از همسایگی بازار و مناطق مرکزی شهر نقل مکان کردند و به فضایی بالغ بر 400هزار مترمربع در زمینی به مساحت 270هکتار منتقل شدند. میدان مرکزی تره‌بار تهران در این زمین وسیع در منطقه19 با اعتباری بالغ بر 310میلیارد ریال راه‌اندازی شد.
میدان تره‌بار یا میدان فروش خوراکی‌های فاسدشدنی از قدیمی‌ترین بازارهای فروش در پایتخت بود. درباره نخستین میدان تره‌بار تهران اطلاعات زیادی در دست نیست، اما می‌دانیم که در زمان ناصرالدین‌شاه میدان تره‌بار تهران محوطه دایره شکل ورودی بازار تهران بود؛ هنوز هم نام این محوطه که حالا محلی برای تجمع قیمت‌گذاران طلاست به سبزه‌میدان شهرت دارد. درباره اینکه از چه زمانی سبزه‌میدان محل تجمع بارفروشان بود نظر دقیقی وجود ندارد، اما به‌نظر می‌رسد از دوران فتحعلی‌شاه که ارگ تهران شکل گرفت این میدان نیز وجود داشته است. با گسترش تهران و فزونی جمعیت، این میدان برای رفت‌وآمد داخل شهر که البته آن زمان با اسب و قاطر و کالسکه صورت می‌گرفت، مشکلاتی به همراه داشت؛ به‌خصوص وقتی کاروان سلطنتی قصد عزیمت به سمت ییلاق‌ها یا حرم حضرت عبدالعظیم را داشت، تجمع بارفروشان وضعیت همه آمدوشدها را به هم می‌ریخت، به همین دلیل میرزا ابراهیم‌خان امین‌السلطان تصمیم گرفت زمینی را در جنوب تهران و پشت دروازه حضرت عبدالعظیم خریداری و بازاری در آن راه‌اندازی کند. بخشی از این زمین بقایای گورستان قدیمی تهران بود. همچنین از آنجا که این منطقه پشت دروازه شهر محسوب می‌شد، محل مناسبی برای قرنطینه دام‌ها بود تا درصورت بروز بیماری‌های مسری، از ورودشان به شهر جلوگیری شود. از سوی دیگر چون بیشتر تره‌بار تهران از سمت ورامین و ری به تهران می‌آمد قاعدتا از این دروازه وارد تهران می‌شدند پس مکان مناسبی برای راه‌اندازی میدان بار بود. ساخته‌شدن کاروانسرای خانات در پشت این میدان برای بارانداز بعضی از کالاها و نگهداری حیوان‌هایی که آنها را می‌آوردند هم مؤثر بود. در سال‌های بعدی کاروانسرای هرندی نیز در این منطقه ساخته شد.
میدان بار تهران کم‌کم در همین‌جا با نام خود امین‌السلطان شکل گرفت و یکی از کانون‌های اصلی شهر تهران به شمار می‌رفت. در سال‌های بعدی که تهران بزرگ‌تر از حصار شاه تهماسبی و بعدتر دارالخلافه ناصری شد میدان بار تهران محل حجره‌های سلف‌خران و بارفروشانی بود که هر روز میوه و سبزی و تره‌بار تهران را تامین می‌کردند. بنا به آمار شهرداری در سال1301 حدود 150باب مغازه و بارفروشی در این میدان فعالیت می‌کردند. در کنار این میدان کوچه‌ای بود که حیوانات اهلی را به فروش می‌رساندند. این کوچه به کوچه مرغی‌ها معروف بود. کار میدان از ساعت اولیه بامداد شروع می‌شد و تا پاسی از شب ادامه داشت. قیمت میوه و صیفی‌جات در این میدان تعیین می‌شد. این میدان به لحاظ سیاسی هم اهمیت داشت، چون برخی از میدان‌داران چون طیب حاج‌رضایی در آن فعالیت می‌کردند. اما با گسترش تهران، به‌خصوص در دهه50 میدان بار امین‌السلطان پاسخگوی نیاز شهر نبود و مرکز شهر را با ازدحام بیشتری مواجه می‌کرد.
در این دوران طرحی برای انتقال میدان بار تهران به خارج از شهر تصویب شد، اما به فرجام نرسید. در اواخر دهه60 طرح میدان جدید در نزدیک مرز جنوبی تهران طراحی شد؛ میدانی که برابر یک شهر وسعت داشت و مرکزی بود که میوه میدان‌های تره‌بار اقماری در مناطق مختلف تهران را تامین می‌کرد. این میدان که به میدان تره‌بار آزادگان معروف شد هم‌اکنون میدان و بارانداز میوه و تره‌بار تهران است.
روز شنبه ششم دی، در مطلب «شکم‌گردی به وقت 72» درباره یک ساندویچ‌فروشی در تهران مطلبی درج شده بود که تصحیح می‌شود: ساندویچ‌فروشی تاپس در خیابان هدایت و نزدیک به پیچ شمیران که آقای قدرت‌الله بهرامی مدیر آن از سال 1348هستند. در تهران با 2شعبه در خیابان آفریقا / نلسون ماندلا و خیابان برادران قایدی/هدایت که با برگر و سس مخصوص، سوپ و الویه معروف است. این ساندویچی در خیابان هدایت با همان منو همچنان دایر است.
