منابع آبی موجود را درست مدیریت کنیم

حسین سیوانی| فعال اجتماعی:


 در خبرها آمده بود که برای احیای دریاچه ارومیه و مقابله با خطراتی که این دریاچه را تهدید می‌کند، از منطقه‌ وان ترکیه آب وارد می‌شود. امکان انتقال آب از «دریاچه وان» بحث مهمی است و البته ناممکن نیست. رئیس مؤسسه تحقیقات آب نیز از آغاز غربالگری آب‌های ژرف و فسیلی کشور در ۴ استان کشور خبر داد: طرح مطالعاتی استخراج آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان آغاز می‌شود. برای این طرح مطالعاتی ۲۵ میلیارد تومان تخصیص‌یافته است. آب‌های ژرف به منابع کهن که برای هزاران سال در سفره‌های اعماق زمین جای گرفته‌اند، اطلاق می‌شود.

طبق برآوردهای کارشناسی، این آب‌ها در شرایط اقلیمی متفاوت از امروز طی دوره‌های ده هزار تا چهل‌هزار ساله در زمین نفوذ کرده‌اند. شناسایی و تشخیص وجود و کیفیت آب در اعماق زمین، نیاز به مطالعات گسترده و همه‌جانبه وجود دارد و بیشتر گمانه‌زنی‌ها در این مورد سطحی است و مبنای علمی ‌و مطالعاتی ندارد.  عمق آب‌های ژرف، در مناطق جغرافیایی متفاوت است و حداقل عمق سفره‌های این آب‌ها به ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ متر از سطح زمین می‌رسد. تکیه ‌بر آب‌های ژرف، راهی مطمئن، واقع‌بینانه ‌و پایدار برای برون‌رفت از بحران آبی در کشور نیست. تشخیص و شناسایی ذخایر آب در اعماق زمین بیش از یک سال طول می‌کشد و بهره‌برداری از این ذخایر به سال‌ها کار فنی نیاز دارد. از سوی دیگر این آب‌ها پس از استحصال برای قابل‌استفاده بودن در صنعت و‌ شُرب، باید مجدداً فرآوری شوند که بسیار پرهزینه است و به‌نظر متخصصان اصلاً در کشاورزی، استفاده از این نوع آب به صرفه نیست. این که آب‌های ژرف در اعماق زمین از ذخایر مهم و استراتژیک هستند، شناسایی این ذخایر را توجیه‌پذیر می‌کند. به‌خصوص بهتر است مطالعات در محدودۀ مرزهای کشور و متمرکز بر سفره‌ها و حوزه های آب‌های ژرف مشترک مرزی باشد که احتمالاً از کشور خارج می‌شوند.
 
باید عرضه و مصرف آب را مدیریت و از منابع آب حراست و صیانت کرد. باید شیوۀ مصرف آب به‌خصوص در بخش کشاورزی را با اجرای طرح‌های علمی و فناوری‌های نوین آبی اصلاح کرد. آب، خاک ‌و پوشش گیاهی و مراتع عناصر به‌ هم‌ پیوسته‌اند که مورد غفلت قرارگرفته است و به وضع خطرناکی رسیده‌اند. کمبود آب، تخلیۀ سفره‌های زیر زمینی آن، میزان فرسایش خاک، بیابان‌زایی، خالی شدن روستاها از سکنه، تخریب گستردۀ مراتع و پوشش گیاهی و ... به ‌نوعی از مدیریت آب هم تأثیر گرفته و هم بر بحران آب اثر گذاشته است.

در استان آذربایجان ‌غربی خشک شدن دریاچۀ ارومیه، تخریب مراتع، کم‌‌توجهی‌ گسترده به اجرای ضروری طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، مصرف سنتی و بدون توجیه آب در کشاورزی، نشست دشت‌های استان به ‌دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه از سفره‌های زیر زمینی آب، حفر هزاران چاه بدون مجوز و ... از عمق مشکلات این حوزه حکایت دارند و راه‌حل این گرفتاری‌ها و بحران‌ها، تعریف منابع آب‌های ژرف برای مصرف بیشتر نیست. رجوع به آمار و ارقام، الگو، میزان و هدر رفت مصرف و منابع آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی، تخریب مراتع و پوشش گیاهی، نشست زمین و ... گویای عمق مشکل و دامنۀ خطرات هستند و معلوم نیست نظر کاوش در آب‌های ژرف به نتیجۀ اثربخشی برسد. البته میزان تأثیر این طرح‌ها حتی در صورت موفقیت، بسیار گران، زمان‌بر و ناچیز خواهد بود و نقش تعیین‌کننده‌ای در رفع کمبود آب نخواهد داشت. بهتر است صورت‌ مسئله را پاک نکنیم و دنبال ذخایر جدید آب با صرف هزینه‌های سنگین و احتمال مخاطرات زمین‌ شناختی و زیست‌شناختی برای مصرف بی‌رویه نگردیم و ... باید مصرف آب موجود را در همۀ بخش‌ها براساس قواعد علمی، مدیریت و الگوها را اصلاح و با استفاده از فناوری‌های نوین آبی، منابع طبیعی و منابع آب را حراست و صیانت کنیم.