کتاب‌شناسی آوینی

آینه جادو، جلد اول

این اثر سه‌جلدی، یکی از3اثر شهید آوینی است که در زمان حیاتش و با نظارت خود وی به زیور طبع آراسته شد و مجموعه مقالات مربوط به 2حوزه سینما و تلویزیون را دربرمی‌گرفت که در سال‎‌‎های واپسین دهه60 و ابتدایی دهه70 در فصلنامه فارابی و ماهنامه سوره به چاپ رسید. «آینه جادو» در واقع مجموعه جزوه‎‌‎هایی بودند که برای یک ترم تدریس در مجتمع دانشگاهی هنر، توسط شخص سیدمرتضی آوینی تدوین شده‌بود. جلد اول آینه جادو که مقالات بازه زمانی مهر 1367تا اردیبهشت 1369را شامل می‎‌‎شد تجربیات آوینی در زمینه نویسندگی، کارگردانی و مونتاژ بود و «کلمه به کلمه این حرف‎‌‎ها را پای میز «موویلا» تجربه کرده‎‌‎ام.» البته برای نگاشتن مقالات آینه جادو، تنها تکیه بر تجربه سینمایی نبود و نگاه دارای هویتی فلسفی و مذهبی را نیز نیاز داشت که همین، آثار را بدیع و بی‎‌‎سابقه می‎‌‌کرد.

آینه جادو، جلد 2

جلد دوم آینه جادو، نقدهای سینمایی شهید آوینی را در بازه زمانی 1367تا 1371شامل می‎‌‎شود که نقد و بررسی و ارزیابی آثار سینمایی ایران در طول 5دوره جشنواره فیلم فجر هفتم (1367) تا یازدهم (1371) است. سیدمرتضی آوینی در چند مورد آثار سینماگران خارجی مهمان جشنواره فجر یا آثار خارجی که در ایران اجازه اکران عمومی گرفتند را نیز نقد و بررسی کرده‎‌‎اند. «خسته نباشید برادران»، «انقلاب در برابر عرصه‎‌‎های تجربه‌نشده سینما»، «چرا جهان سومی‌‌‎ها هامون می‎‌‎سازند»، «مضمون عشق در جشنواره نهم»، «ای بلبل عاشق جز برای شقایق‎‌‎ها مخوان»، «هبوط به روایت آقای ویم وندرس»، «رقصنده با سرخپوستان و عالم هیچکاک» و... ازجمله مقالات جلد دوم آینه جادو است.

آینه جادو، جلد 3

جلد سوم آینه جادو مقالات سینمایی را که عمدتا در ویژه‌نامه‎‌‎های سینمایی مجله سوره در 1370و 1371به چاپ رسیده دربرمی‌گیرد. «سینما و مردم»، «کدام سینما؟»، «سینما هنر محض نیست»، «سینما تکنولوژی»، «تکنیک در سینما»، «جایگاه فیلم کوتاه در سینمای ایران»، «نگاهی دوباره به روایت فتح»، «واقعیت در سینمای مستند»، «درباره سینمای کودک»، «سینما و هویت دینی در دفاع‎‌‎مقدس» و... از جمله مقالات جلد سوم آینه جادو است.

توسعه و مبانی تمدن غرب

این کتاب عمدتا بر مفاهیم اقتصادی و فرهنگی تأکید دارد اما به‎‌‎علت زبان ساده‎تر و غیرتخصصی‎‌‎اش از محبوبیت ویژه‎‌‎ای برخوردار است. «توسعه و...» پس از شهادت آوینی به‎‌‎طور پراکنده توسط انتشارات کانون فرهنگی و هنری ایثارگران و نشر ساقی منتشر شد و امروزه انتشار آن در قالب یک کتاب منسجم، مقالات زیر را دربرمی‌گیرد: در معنای توسعه و توسعه‌یافتگی، اتوپیای قرن حاضر، توسعه برای تمتع، تمدن اسراف و تبذیر، دیکتاتوری اقتصاد، نظام سیاره‎‌‎ای اقتصاد، از دیکتاتوری پول تا اقتصاد صلواتی، سودپرستی بنیاد اقتصاد آزاد، نظام آموزشی و آرمان توسعه‌یافتگی، نظام آموزشی غربی، محصول جدایی علم از دین؛ انسان از نسل میمون، تاملی بیشتر در خلقت انسان نخستین؛ نوح نبی(ع) و... که در 19فصل تنظیم شده است.

گنجینه آسمانی

این اثر که عنوان مجموعه گفتارمتن مستندهای روایت فتح -که از فروردین 1365تا پایان جنگ روی آنتن رفت و در 5مجموعه (70برنامه) به مخاطب پیشکش شد- است و شهید آوینی در آن سخن گفته، توسط مؤسسه روایت فتح پیاده و به‎‌‎صورت یک کتاب درآمده است. «گنجینه‌آسمانی» در چند فصل شب عاشورایی، پاتک روز چهارم، تاریخ‌سازان چه کسانی هستند، حزب‎‌‎الله، تجدید پیمان، عروج، سربازان امام‌زمان(عج)، حضورالحاضر، راه قدس از کربلا و... تدوین شده است.

یک تجربه ماندگار

این اثر روایت «روایت فتح» است توسط سیدمرتضی آوینی که پیش از چاپ در قالب کتاب در مجله سوره در سال1372پس از شهادت آوینی به چاپ رسیده است. «یک تجربه ماندگار» مشتمل بر فصول زیر است؛ مزد جهاد، شهادت، در وصف آن سه تن، به ما هم بگو و مرگ مردانه. در بخشی از این کتاب که درباره نحوه تهیه «شهری در آسمان» است آمده: «وقتی به خرمشهر رسیدیم هنوز خونین‌شهر نشده بود، هنوز سرپا بود، دشمن خودش را تا پشت صددستگاه جلو کشیده‌بود. یک دوربین مینی اکلر داشتیم و یک ضبط‌صوت ناگرا و خرت‌و‌پرت‎‌‎های دیگری که این مجموعه را کامل می‌‌‎کرد. هم کارگردان، هم صدابردار خود من بودم... .» 

فردایی دیگر

«فردایی دیگر» یکی از 3اثری است که در زمان حیات سیدمرتضی آوینی و زیرنظر خودش چاپ شد. آوینی مقالات این کتاب را از بین نوشته‎‌‎های خودش در سال‎‌‎های 1368تا 1371انتخاب و کتاب را به 2بخش تقسیم کرد؛ بخش نخست، مجموعه‎‌‎ «سه مقاله» است که به فلسفه‎‌‎ غرب در وجوه گوناگون آن پرداخته و بخش دوم کتاب که «چهار مقاله» است و در آن، عالم اشراقی و دینی که در این عرصه از ادبیات جلوه کرده، تبیین شده‌است. در واقع بخش دوم کتاب به جایگاه شعر در عالم دینی به‎‌‎خصوص بخش عمده آنکه متعلق به تاویل و تفسیر اشعار عرفانی امام‌خمینی(ره) است اشاره کرده.

حلزون‎‌‎های خانه به دوش

این اثر مجموعه مقالات شهید آوینی درباره جریان روشنفکری و نسبت آن با انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ، هنر و مطبوعات است و مطالب آن از مجموعه مقالاتی که در طول سال‎‌‎های 1368تا 1370نگارش یافته گزینش شده‌است. در این کتاب 4مقاله در فصل‎‌‎های «کدام عرفان»، «وقتی روشنفکران وارث انقلاب می‎‌‎شوند»، «انقلاب اسلامی و اتوپیای غرب‌زدگان»، «از مایکل جکسون تا شهرنوش پارسی‌پور»، «ژورنالیسم حرفه‎‌‎ای» و... چاپ شده است.

رستاخیز جان

«رستاخیز جان» مجموعه مقالات آوینی با موضوعات هنر، ادبیات و فرهنگ است که در 4بخش دسته‌بندی شده‌است. مقالات بخش نخست، در نسبت ادبیات با حقایق و وقایع بیرونی و وابستگی و تعهد به آنها، تاجیکستان (که از قید کمونیستی رها شده‌بود)، تمدن ایران، نوروز و برخی آداب و سنن ایران و ژاژخایی شخصی درباره خط فارسی است. در بخش دوم، 3مقاله با موضوع فرهنگ و هویت گرد‌آمده که به نوعی تضادهای مبتلابه مباحث فرهنگی را به بحث گذاشته. بخش سوم سه‌گانه‎‌‎ای زیبا درباره ویدئو و ماهواره است و ویدئو در برابر رستاخیز تاریخی انسان. بخش چهارم، مقاله‎‌‎ای با موضوع خطر مرگ تئاتر و انفصال آن از مردم دارد.

آغازی بر یک پایان

این کتاب مجموعه مقالات اعتقادی و سیاسی سیدمرتضی آوینی است که در 4بخش تنظیم شده. بخش اول سوگواره امام‌خمینی(ره) و تبیین جایگاه ایشان در تاریخ حیات باطنی انسان است. بخش دوم مبانی حکومت دینی و نظام ولایت‌فقیه در تقابل سیاسی غالب در عالم متجدد و غربی است. بخش سوم اثر هم به فاجعه نسل‌کشی مسلمانان بوسنی در نبرد بالکان اختصاص دارد و تشکیل «امت متحد اسلامی» به مثابه راهی برای مواجهه با «سیطره نظم نوین و آمریکایی بر جهان» پیشنهاد شده. در بخش چهارم کتاب، آوینی انقلاب اسلامی را دلالتی تاویلی بر سپری شدن عصر تمدن غرب می‎‌‌داند و بشارت می‎‌‎دهد که تا «آن وضع موعود که انسان در انتظار اوست فاصله‎‌‎ای چندان باقی نمانده است.» 

فتح خون (محرم)

«فتح خون» سومین اثری است که در زمان حیات سیدمرتضی آوینی و زیرنظر خودش چاپ شد و نوشته‎‌‎های ناتمام شهید درباره وقایع عاشوراست؛ اثری که 2بخش از 10فصل آن در زمان حیات شهید انتشار یافت و بقیه فصل‎‌‎ها بعد از شهادت شهید منتشر شدند. آنچه فتح خون را تبدیل به اثری منحصر‌به‌فرد کرده شیوه خاص روایت داستان در آن است که آوینی کوشیده علاوه بر بیان حقیقت ماجرای کربلا و پرده‌برداشتن از راز بزرگ این واقعه عظیم، شیفتگی و ارادت خود را در قالب بهترین و زیباترین جملات بیان کند. فتح خون دارای 2بخش «شرح وقایع و ماجراهای پیش‎‌‎آمده» و «تحلیل و رازگشایی همان وقایع و ماجراها» است.

نسیم حیات

«نسیم حیات» گفتارمتن برنامه‎‌‎های تلویزیونی سیدمرتضی آوینی را دربرمی‌گیرد که شهید بعد از ارتحال امام‌خمینی(ره) در فاصله سال‎‌‎های 138تا 1371ساخته  یا صرفا متن آنها را نوشته است. غالب نوشته‎‌‎های این مجموعه به تحولاتی پرداخته که با ظهور امام‌خمینی و گسترش انقلاب اسلامی ایران در جهان، گشایش افق تازه‎‌‎ای را در تاریخ بشر امروز بشارت می‎‌‎دهد. در این اثر، متن 2برنامه «هفت قصه از بلوچستان» و «گمگشته‌‎‌‎های دیار فراموشی» شهید آوینی نیز گنجانده شده‌است.

با من سخن بگو دوکوهه

«با من سخن بگو دوکوهه» نیز مثل برخی آثار دیگر، متن‌گفتارهای شهید آوینی است در یک مستند. این اثر روایتی است متفاوت از زبان سیدمرتضی آوینی در توصیف پادگان دوکوهه؛ «اگر بپرسی دوکوهه کجاست چه جوابی بدهیم؟ بگویم دوکوهه پادگانی است در نزدیکی اندیمشک که بسیجی‎‌‎ها را در خود جای می‌داد و بعد سکوت کنیم؟ کاش تو خود در دوکوهه زیسته بودی که دیگر نیازی به این سؤال نبود. اگر آنچنان بود، شاید تو هم امروز با ما به دوکوهه می‎‌‎آمدی. قطارها دیگر در دوکوهه نمی‎‌‎ایستند و بسیجی‎‌‎ها از آن بیرون نمی‎‌‎ریزند. قطارها دوکوهه را فراموش کرده‎‌‎اند. اما شهداء انسی دارند با دوکوهه که مپرس.» 

با من سخن بگو دوکوهه

«با من سخن بگو دوکوهه» نیز مثل برخی آثار دیگر، متن‌گفتارهای شهید آوینی است در یک مستند. این اثر روایتی است متفاوت از زبان سیدمرتضی آوینی در توصیف پادگان دوکوهه؛ «اگر بپرسی دوکوهه کجاست چه جوابی بدهیم؟ بگویم دوکوهه پادگانی است در نزدیکی اندیمشک که بسیجی‎‌‎ها را در خود جای می‌داد و بعد سکوت کنیم؟ کاش تو خود در دوکوهه زیسته بودی که دیگر نیازی به این سؤال نبود. اگر آنچنان بود، شاید تو هم امروز با ما به دوکوهه می‎‌‎آمدی. قطارها دیگر در دوکوهه نمی‎‌‎ایستند و بسیجی‎‌‎ها از آن بیرون نمی‎‌‎ریزند. قطارها دوکوهه را فراموش کرده‎‌‎اند. اما شهداء انسی دارند با دوکوهه که مپرس.» 

امام و حیات باطنی انسان

کتاب «امام و حیات باطنی انسان» سیدمرتضی آوینی مجموعه‎‌‎ چند مقاله درباره‎‌‎ امام‌خمینی به همراه تصاویری از امام و مراسم عزاداری و تشییع پیکر ایشان است.4سروده‎‌‎ مرثیه‎‌‎‌وار در سوگ امام به اضافه‎‌‎ گفتار متن مجموعه برنامه‎‌‎ «فراق یار نه آن می‎‌‎کند که بتوان گفت» که شهید آوینی به همین مناسبت آماده کرده، نیز در کتاب آمده است. امام و حیات... متن‎‌‌‎های دیگری مانند داغ بی‎‌‌تسلی، انتظار (شعر)، ‎‌‎ای عزت ممثل (شعر)، آن سان که تو رفتی (شعر)، فار التنور... (شعر)، مبشر صبح (در مدح مقام معظم رهبری، آیت‎‌‎الله خامنه‌ای) را هم شامل می‎‌‎شود.

سفر به سرزمین نور

«سفر به سرزمین نور» در واقع سفرنامه حج شهید آوینی است که مطالبی چون «دلتنگی‌‎‌‎های مدینه»، «و اینجاست بیت‎‌‎الله‌الحرام»، «حج جانبازان»، «تمثیل جمعی مراتب سلوک الی‎‌‎الله و‎‌‎ ام‌القری»، «آغاز و انجام معرفت و مدنیت» و... را دربرمی‌گیرد. در بخشی از این کتاب آمده است: «نور در عالم، هر چه هست از سوختگان است که برون می‎‌‌تابد، نور در این عالم هر چه هست از سوختگان است. شمع می‎‌‎سوزد و نور می‎‌‎بخشد و پروانه که نور را باز‌می‎‌‎شناسد، بی‎‌‎پروا دل به سوختن می‎‌‎سپارد و جان بر سر این معرفت می‎‌‎نهد. از همین است که او را «پروا، نه» خواندند، چرا که او را از سوختن پروایی نیست.»