از تحلیل تا ترفیع

محمدناصر احدی   

25سال پس از انتشار فصلنامه «تحقیقات روزنامه‌نگاری» در سال1344 که به بررسی جنبه‌های مختلف حرفه روزنامه‌نگاری می‌پرداخت، در سال 1369 نشریه‎ای منتشر شد که وسایل ارتباط جمعی ازجمله مطبوعات، سینما، تلویزیون و... را موضوع مطالعه خود قرار داده بود. «رسانه؛ فصلنامه مطالعاتی و تحقیقاتی در وسایل ارتباط جمعی» بود که شماره اول آن در بهار 1369 زیرنظر هادی خانیکی و به مشاوره کاظم معتمدنژاد، علی اسدی، نعیم بدیعی، مهدی محسنیان‌راد و مهدی فرقانی از سوی «مرکز گسترش آموزش رسانه‌ها»ی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در 98صفحه منتشر شد. یادداشت آغازین شماره نخست، 3 عامل را دلیل عقب‌ماندگی مطبوعات ایرانی عنوان می‌کند: 1. تقلید از نمونه‌های فرنگی، «بدون تغذیه از فرهنگ و ساختار واقعی جامعه»؛ 2. استبداد سیاسی و سانسور؛ 3. غلبه فرهنگ شفاهی بر «گرایش رسانه‌ای مکتوب» در جامعه ایرانی. این یادداشت ـ که نشانی از نام نویسنده ندارد ـ در ادامه، «مطبوعات دوران آزادی‌های نسبی چه پس از انقلاب مشروطه و چه در عهد پایانی قاجار و چه دهه 20و آغاز دهه30» را شبیه به «زبان‌آور شدن کودکی لال» می‌داند و به این ترتیب تلاش‌های دست‌اندرکاران جراید ایرانی از سال 1285 (تاریخ امضای فرمان مشروطیت به دست مظفرالدین شاه قاجار) تا پایان دهه 30ر ا کلاً به هیچ می‌گیرد. سپس، نگارنده بی‌نام این یادداشت، دهه‌های 40 و 50 را عصر رنگین‌نامه می‌خواند که «مطبوعات این عصر به‌منظور تخریب فرهنگی و فکری جامعه و اشاعه ابتذال شاهانه هیچ حریمی را هجوم نیاورده نگذاشتند و به عنوان بازوی توانمند خفقان شاهنشاهی راه را بر شکوفایی هر اصالت و آزادگی و جهادی بستند.» چنین یادداشتی برای فصلنامه‌ای که قصدش «انعکاس تحقیق‌ها، تجربه‌ها و دستاوردهای ارتباطات کشو رو جهان» است، بیش از حد مغرضانه به‌نظر می رسد، اما اغلب مطالب این فصلنامه، در سال‌های نخست انتشارش، از چنین نگاه یکطرفه و غیرمنصفانه‌ای بری بودند و رویکردی کاربردی در تحلیل وسایل ارتباط جمعی داشتند. در همین شماره نخست مطالب خواندنی و مفیدی همچون «تحقیقی درباره: تصویر خبری انقلاب اسلامی ایران در جهان»، «معیارهای گزینش خبر: کدام خبر، چرا؟»، «صفحه‌آرایی پلی بین نویسنده و خواننده»، «مطبوعات محلی، خلاقیت یا تقلید» و «مطالعه‌ای در: پدیده اوشینیسم» و... منتشر شده است. نویسنده مقاله «مطالعه‌ای در: پدیده اوشینیسم» مهدی محسنیان‌راد است که مقاله جالبی درباره دلایل استقبال از سریال محبوب «سال‌های دور از خانه» (اوشین) نوشته است. سال 1372سال چهارم انتشار فصلنامه رسانه بود و همچنان روند انتشار مقالات تحلیلی و کاربردی در آن ادامه داشت. اما متأسفانه فصلنامه رسانه در سال‌های آتی از این مسیر منحرف شد و به چاپ مقالات علمی ـ پژوهشی دانشگاهی روی آورد که نه دردی از روزنامه‌نگاری ما دوا می‌کنند و نه به‌کار گسترش نظریات آکادمیک می‌آیند و صرفا واسطه‌ای برای پر کردن رزومه استادان راهنما و مشاور و طی مدارج ترقی در سیستم اداری دانشگاه هستند. شماره پاییز امسال این نشریه، صد و نوزدهمین شماره این فصلنامه است و به لحاظ جذابیت و خواندنی بودن با شماره‌های ابتدایی آن توفیر اساسی دارد.