دیدگاه
رفع آلودگی هوا نگاه بلندمدت می‌خواهد
حامد فوقانی- دبیر گروه شهر
نوشدارو پس از مرگ سهراب؛ عبارتی تکراری که درباره اغلب بحران‌های ایران می‌توان به‌کار برد؛ بحرانهایی بعضا تکراری که هنوز نسخه‌ای کامل و جامع برای آنها تهیه نشده است. نمونه چنین بحرانهایی، آلودگی هواست. هرساله به نیمه پاییز که می‌رسیم، کم‌کم، هوای شهرهای بزرگ کشور، سنگین و آسمان، خاکستری و نفس شهروندان تنگ می‌شود. با این حال، تصمیم‌ها همان تصمیم‌های سالیان پیش است تا جای هیچ شک و شبهه‌ای نباشد که در بسیاری از روزهای پاییز و زمستان، آلودگی بارها و بارها چترش را بر سر شهرها باز خواهد کرد. البته شاید خیلی‌ها بگویند که کیفیت بنزینی که اکنون عرضه می‌شود با 10سال پیش قابل قیاس نیست. یا نیروگاه‌ها تا جایی که امکان دارد، مازوت نمی‌سوزانند، اما در برابر آنها باید گفت که چرا همچنان آلودگی هوا سالانه دست‌کم 4هزار تهرانی را به کام مرگ فرو می‌برد و خسارتی معادل 2.6میلیارد دلار (حدود 65هزار میلیارد تومان طبق گزارش بانک جهانی) را در پایتخت به بار می‌آورد. با همین آمار می‌توان حدس زد که میزان خسارات آلودگی هوا در مجموع کلانشهرهای کشور رقمی بالاتر از 10میلیارد دلار است. درصورتی که 3سال پیش، ایرج حریرچی، سخنگوی وقت وزارت بهداشت اعلام کرده بود «سالانه 34هزار میلیارد تومان به‌دلیل اثرات آلودگی هوا خسارت به اقتصاد ملی وارد می‌شود.»
حال اگر خسارت آلودگی هوا را در آن سال با دلار 4هزار تومانی حساب کنیم، به رقم 8.5میلیارد دلاری در کل کشور می‌رسیم. به‌عبارتی تلاش‌ها نه‌تنها به ثمر ننشسته، بلکه همانطور که ملاحظه می‌شود به خسارت‌ها افزوده شده است. بنابراین سؤال مهم این است که چرا آلودگی هوا همچنان یقه کلانشهرهای کشور را می‌فشارد؟ این سؤال، پاسخ‌های زیادی دارد که در ادامه تنها چند به موردشان اشاره می‌شود:
1- نگاه کوتاه‌مدت را کنار بگذاریم: نگاه کوتاه‌مدت به مسئله آلودگی هوا باعث شده تا این معضل همچنان حل‌نشده باقی بماند. وضعیت اتوبوس‌های شرکت واحد و اهمیت نوسازی آنها نمونه عینی چنین نگاهی است. واقعیت اما اینکه اتوبوس‌ها سهم 5.7درصدی در تولید ذرات معلق آلاینده تهران دارند و هرچه زمان می‌گذرد نیز، جمعیت اتوبوس‌های فرسوده شهر افزایش می‌یابد. تا جایی که اکنون میانگین سن اتوبوس‌های پایتخت به بالای 12سال رسیده است. با وجود این، موضوع نوسازی اتوبوس‌ها در چرخه بی‌پولی و تحریم افتاده و از ظرفیت تولید داخل غفلت می‌شود.
2-مازوت و شفاف‌سازی: مازوت یا همان نفت‌کوره، ارزان‌ترین سوخت برای کوره‌ها، موتورهای دیزلی و برخی نیروگاه‌ها به شمار می‌رود. در این میان، به جای آنکه دائما مسئولان کتمان کنند که نیروگاه‌ها مازوت مصرف نمی‌کنند، بهتر است واقعیت را بگویند تا کارشناسان به‌دنبال راه‌حلی برای دشوار‌ی تامین نیاز نیروگاه‌ها در شرایط سخت محاصره اقتصادی فعلی باشند. از سوی دیگر، مازوت تنها در نیروگاه‌ها به مصرف نمی‌رسد، بلکه بسیاری از صنایع حریم پایتخت هم برای پایین‌آوردن هزینه‌ها، مازوت را جایگزین گازوئیل و حتی گاز کرده‌اند. این در حالی است که اگر به جای کتمان مصرف مازوت در صنایع، ارائه راهکارهای صرفه‌جویی گاز توسط شهروندان در روزهای سرد سال در دستور کار قرار گیرد، حتما نیروگاه‌ها هم مجبور نخواهند بود برای تولید برق، به استفاده از سوختی ارزان به نام مازوت روبیاورند.
3-توجه به انرژی‌های نو: استفاده از انرژی‌های نو در ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری سبب می‌شود تا مصرف گاز پایین بیاید. انرژی‌های نو هم ارزان هستند، هم باعث می‌شوند تا میزان مصرف گاز به حدی بالا نرود که بهانه استفاده از مازوت فراهم آید، هم ایمنی بالایی دارند و هم اینکه آلایندگی ندارند. در عین حال، معاینه فنی موتورخانه‌ها به‌عنوان راه‌حلی کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیز نباید فراموش شود.
4-کامیون‌ها را دریابید: حضور صنایع در شعاع کمتر از 20کیلومتری اطراف شهر، باعث می‌شود تا نه‌تنها آلاینده‌های‌شان راحت‌تر به مرکز شهرها برسد، بلکه خودروهای سنگین بیشتری در نزدیکی شهرها تردد کنند. به هر حال، خوراک و محصول صنایع باید توسط یک‌سری از کامیون‌های با عمر بالای 30سال جابه‌جا شود. این در حالی است که سختگیری لازم برای معاینه فنی کامیون‌ها وجود ندارد.
5-جایگزینی معادن شن و ماسه با کارخانه‌های بازیافت: سهم زیادی از شن و ماسه مورد نیاز شهرها از طریق معادن شن و ماسه تولید می‌شود؛ معادنی که در فاصله 20کیلومتری تهران قرار دارند و گردوغبارشان گاهی به پایتخت هم می‌رسد. درصورتی‌که با حمایت برای راه‌اندازی شرکت‌های بازیافتی نخاله در حریم چسبیده به شهر، هم آلایندگی گردوغباری معادن شن و ماسه به مرور حذف می‌شود و هم مسافت رفت و برگشتی کامیون‌ها در کار نخواهد بود.
6-دقیقه 90 تصمیم نگیرید: دیروز صبح بعد از آنکه کیفیت هوای تهرانی‌ها برای 2هفته در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت، استانداری تهران خبر داد که کمیته شرایط اضطرار آلودگی هوای تهران ظهر تشکیل می‌شود. این در حالی بود که پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌داد چهارشنبه‌شب (دیشب) شرایط آب و هوایی تغییر می‌کند و می‌تواند به پس‌زدن آلودگی هوا کمک کند. اینکه با رصد دقیق وضعیت آب و هوایی و نقشه‌های پایش و پیش‌بینی آلودگی هوای پایتخت میشد پیش‌بینی کرد که از 22آذر، تهرانی‌ها هوای آلوده‌ای را پیش‌رو خواهند داشت- همانطور که در گزارش روز شنبه 22آذر همشهری هم به این موضوع اشاره شد- اما مسئولان پس از 2هفته و درست در روزی که قرار بود آلودگی هوا کمتر شود، تصمیم گرفتند تا فعالیت‌های عمرانی شهر به حداقل و صنایعی مثل معادن شن و ماسه به‌طور موقت تعطیل باشند.
7-مدیریت واحد لازم است: تصمیم‌گیری درباره موضوعات شهری مثل کاهش آلودگی هوا، مدیریت واحد می‌طلبد. اگر مکزیکوسیتی در سال1992 میلادی به‌عنوان آلوده‌ترین شهر دنیا شناخته میشد اما اکنون جزو شهرهای پاک دنیاست، به این خاطر است که مدیرانش تصمیم گرفتند با یک‌مدیریت واحد، برنامه‌های نظارتی و وضع قوانین سختگیرانه برای معاینه فنی خودروها را ارتقا دهند، ناوگان حمل‌ونقل عمومی را توسعه دهند، سیستم رایگان اجاره دوچرخه را ترویج دهند و با نصب سیستم OBD روی خودروها که نقش مهمی در تشخیص و اعلام هرگونه نقص فنی در خودرو و همچنین بررسی کیفیت سوخت دارد، جلوی تردد خودروهای آلوده را بگیرند. دیگر شهرهایی مثل اشتوتگارت آلمان و مادرید اسپانیا هم با همین مدیریت واحد و توسعه حمل‌ونقل پاک به جنگ آلودگی هوا رفته‌اند و موفقیت‌هایی به‌دست آورده‌اند.
