قطب‌نمای مسیر تورم زمستانی

30.5درصد؛ این بالاترین نرخ تورم سالانه‌ از اردیبهشت امسال تا‌کنون است. مرکز آمار ایران می‌گوید: درجه حرارت قیمت‌ها در اقتصاد ایران در پایان پاییز امسال به 30.5درصد رسیده که با درجه حرارت مطلوب بانک مرکزی، یعنی 22درصد، 8درجه اختلاف دما دارد. البته بانک مرکزی می‌گوید تا پایان خرداد سال آینده صبر کنید و روی تورم پاییزه حساب باز نکنید؛ زیرا تا آن زمان درجه حرارت اقتصاد ایران را به 24درصد و شاید پایین‌تر هم کاهش خواهیم داد. آیا وعده بانک مرکزی محقق می‌شود یا اینکه نرخ تورم دوباره روندی صعودی را تجربه خواهد کرد؟ البته نشانه‌هایی از احتمال کاهش تب تند قیمت‌ها در داده‌های مرکز آمار ایران دیده می‌شود. افزون بر این، انتظارات تورمی هم در حال کاهش است. حالا که ایران، فعلا ونزوئلا نشده و هنوز در دام ابرتورم گرفتار نیست، آیا اقتصاد ایران در فصل بهار سال آینده شکوفا خواهد شد؟
به‌گزارش همشهری، پازل تکمیل‌کننده نقشه بانک مرکزی برای کاهش دادن درجه حرارت اقتصاد ایران، شاید به کم شدن انتظارات برای جهش قیمت‌ها مربوط باشد؛ به‌ویژه اینکه با خروج قطعی دونالد ترامپ از کاخ سفید و انتخاب جو بایدن، انتظارات برای کمتر شدن تنش در سطح روابط خارجی ایران با دیگر کشورها به‌ویژه درخصوص برجام جدی‌تر شده و انتظار عمومی این است که با برداشته شدن احتمالی تحریم‌ها، بازارها به ثبات می‌رسند و قیمت‌ها آرام می‌گیرند. با این حال، نکته‌ مهم آن است که زمینه رشد تورم همچنان مساعد است، نرخ رشد نقدینگی در اقتصاد ایران همچنان بالاست، عدم‌قطعیت‌ها زیاد است، دولت با کسری بودجه سنگین 170 تا 200هزار میلیارد تومانی مواجه است و مولفه‌های دیگری که می‌تواند رؤیای کاهش تورم را به کابوس سخت تبدیل کند.

نشانه‌های کاهش تورم
نرخ تورم ماهانه که بیانگر سرعت رشد قیمت‌هاست، نشان می‌دهد که در آذرماه میانگین قیمت سبد کالاها و خدمات مصرفی شهروندان ایرانی نسبت به آبان‌ماه 2درصد گران‌شده و کاهش سرعت رشد قیمت‌ها به میزان خرداد99 می‌تواند نمادی از پایان تلاطم قیمت‌ها در بازارها باشد. نرخ تورم ماهانه آذرماه پارسال 2.2درصد بود و ‌ماه بعد به 0.8درصد رسید و اسفند98 را با 1.5درصد به پایان برد. اما وقتی در تیرماه امسال سرعت رشد تورم به 6.4درصد رسید، بانک مرکزی علت را کسری بودجه دولت و استقراض دانست و سازمان برنامه و بودجه آدرس دیگری داد و اعلام کرد دلیل رشد تورم در ‌ماه نخست تابستان گذشته نوسان نرخ ارز بوده است. مهر‌ماه بود که نرخ ارز روندی صعودی به‌خود گرفت و نرخ تورم ماهانه به 7درصد رسید؛ یعنی بالاتر از نرخ ثبت شده در مهر97! اما این بار با یک تفاوت مهم؛ مهر97 نقطه شروع فشار آمریکا علیه ایران بود و مهر99 نقطه انتظار برای پایان عمر دولت دونالد ترامپ. آبان‌ماه هم نرخ تورم ماهانه به 5.2درصد رسید و حالا سؤال این است که آیا نرخ تورم ماهانه که افق دید تورم آینده را شفاف‌تر می‌کند، در فصل زمستان به کمتر از یک‌درصد خواهد رسید؟ اگر سیاستگذاران پولی و دولتمردان بتوانند نرخ تورم ماهانه را در محدوده پایین‌تر‌ از یک‌درصد برای دست‌کم یک سال فریز کنند، شاید بتوان امیدوار به کاهش پایدار نرخ تورم بود.

بازگشت یا گریز از مدار؟
شکسته شدن رکورد نرخ تورم نقطه به نقطه در آبان‌ماه و رسیدن آن به 46.4درصد آن هم پس از رکورد تیرماه98 خیلی‌ها را نگران کرد که نرخ تورم از مدار کنترل خارج شده است. حالا مرکز آمار ایران گزارش داده نرخ تورم نقطه به نقطه با 1.6درصد کاهش به 44.8درصد در آذرماه رسیده است.
شاخص تغییرات قیمت کالاها و قیمت‌ها در هر ‌ماه نسبت به‌ماه مشابه سال قبل (تورم نقطه به نقطه) در فروردین سال99 به 19.8درصد رسیده بود که کمترین میزان از شهریور97 به‌شمار می‌آید. از فروردین امسال به بعد امواج تورم ارتفاع بیشتری پیدا کرد. حالا انتظار می‌رود با فریز شدن نرخ تورم ماهانه در محدوده زیر یک‌درصد، نرخ تورم نقطه به نقطه به‌عنوان شاخص احساس تورم نزد مردم هم به‌تدریج روندی کاهشی پیدا کند.

رویای تورم 22درصد
نرخ تورم هدفگذاری شده بانک مرکزی 22درصد البته با نوسان 2درصد مثبت و منفی تا پایان خرداد امسال است. تا آن زمان به‌صورت میانگین نرخ تورم سالانه در هر ‌ماه باید 1.5درصد کاهش یابد تا بانک مرکزی به هدف خود برسد. البته به‌نظر می‌رسد نرخ تورم محاسبه شده، اما اعلام نشده بانک مرکزی، درصدی از نرخ تورم مرکز آمار بیشتر باشد و از این منظر شاید هدفگذاری نرخ تورم 24درصد با آمارهای مرکز آمار ایران همسو باشد. اعلام رسمی نرخ تورم 30.5درصدی در آذرماه امسال از مسیر مرکز آمار را نمی‌توان به‌عنوان نقطه پایان روند صعود نرخ تورم دانست که از شهریور امسال شروع شده، اما می‌توان امیدوار بود که روند صعودی نرخ تورم سالانه در ماه‌های باقیمانده سال متوقف و پس از آن سیر نزولی پیدا کند.

شکاف تورم
نکته مهم در تورم پایان پاییز99، شکاف بیشتر تورم بین دهک‌های هزینه‌ای است؛ به‌نحوی که دامنه تغییرات نرخ تورم سالانه در آذر‌ماه برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای از 27.9درصد برای دهک اول (فقیرترین) تا 37.2درصد برای دهک دهم (ثروتمندترین) روایت می‌شود. کاهش فشار تورم بر داراها و حفظ تورم بر ندارها در آذرماه عمدتا ناشی از کاهش قیمت کالاها و خدمات غیرخوراکی بوده؛ چنان‌که مرکز آمار می‌گوید: نرخ تورم ماهانه خوراکی‌ها برای دهک ضعیف جامعه 4.5درصد و برای دهک ثروتمند 5.2درصد بوده، اما رشد قیمت کالاهای غیرخوراکی و خدمات برای دهک اول 1.4درصد و برای دهک دهم منفی 1.5درصد برآورد شده است. با درنظر گرفتن سهم بالای کالاهای خوراکی و آشامیدنی بر سبد مصرفی دهک  متوسط، به‌نظر می‌رسد فشار تورم همچنان بر این اقشار سنگینی می‌کند.

وزن تورم سر سفره خانوارها
براساس فرمول محاسباتی مرکز آمار ایران، وزن و ضریب اهمیت کالاهای خوراکی و آشامیدنی در سبد مصرفی شهروندان ایرانی 26.64درصد است و به‌طور میانگین هر خانوار ایرانی اندکی بیش از یک‌چهارم هزینه ماهانه‌اش را صرف خرید کالاهای خوراکی و آشامیدنی می‌کند که البته خانوارهای فقیر و متوسط روبه پایین بیشتر از این هزینه می‌کنند. آمارهای رسمی می‌گوید: هزینه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها به‌طور میانگین در آذرماه 5درصد از آبان بیشتر شده و یک خانوار ایرانی برای خرید یک سبد کالاهای خوراکی و آشامیدنی در آذرماه امسال 58درصد بیشتر از آذرماه پارسال هزینه کرده‌ است. با این حال، میانگین نرخ تورم سالانه کالاهای خوراکی و آشامیدنی در آذر امسال 27.8درصد برآورد شده است. میوه و خشکبار با 46.2درصد، روغن با 75.8درصد و شیر، پنیر و تخم‌مرغ با 60.8درصد بیشترین رشد قیمت را نسبت به دیگر گروه‌های کالاهای خوراکی در آذرماه امسال نسبت به آذرماه پارسال به‌خود اختصاص داده‌اند.

تورم از سیگار تا بهداشت
مرکز آمار ایران نرخ تورم نقطه به نقطه مواد دخانی را در آذر امسال نسبت به آذر پارسال 53درصد، مسکن و حامل‌های انرژی را 26درصد و مبلمان و لوازم خانگی را هم 59.6درصد اعلام کرده و می‌گوید: نرخ تورم نقطه‌ای آذرماه خدمات بهداشت و درمان 34.5درصد، حمل‌ونقل 65.2درصد، ارتباطات 24.5درصد، تفریح و امور فرهنگی 52.5درصد، آموزش 21.3درصد، هتل و رستوران 36.6درصد و کالاها و خدمات دیگر هم 45.2درصد بوده است.