گزارش
آغاز عصر تحریم برای ترکیه
تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ترکیه، نقطه عطفی در روابط اقتصادی این کشور با قدرت‌های غربی است
سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار
سرانجام هشدارهای دولت آمریکا به تحقق پیوست و تحریم‌های اساسی وزارت خزانه‌داری این کشور علیه صنایع دفاعی ترکیه اعمال شد. این تحریم‌ها با توصیه وزارتخانه‌‌های خارجه و دفاع آمریکا، به‌دلیل خرید سامانه موشکی اس-400روسیه توسط ترکیه طراحی و اجرا شده است. به نوشته رویترز، تحریم‌های جدید ترکیه ذیل قانون کاتسا (مقابله اقتصادی با دشمنان آمریکا) تعریف می‌شود. در چارچوب این تحریم‌ها، هرگونه صادرات سلاح به ترکیه و همکاری تسلیحاتی با صنایع دفاعی این کشور مشمول محدودیت‌های جدی خواهد شد. مصادره برخی دارایی‌های مرتبط با صنایع دفاعی ترکیه در خارج از این کشور و همچنین اعمال محدودیت‌های جدید برای صدور ویزا از دیگر بخش‌های تحریم وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه ترکیه به شمار می‌رود. به این ترتیب می‌توان گفت قرارداد فروش جنگنده‌های اف-35آمریکایی به ترکیه دست‌کم تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درمی‌آید.
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا که همواره مواضع تندی نسبت به ترکیه داشته، روز گذشته با اعلام این خبر گفت: ورود سامانه اس-400به پایگاه‌های نظامی ترکیه، امنیت تکنولوژی تسلیحاتی آمریکا را به خطر انداخته است. او البته با اظهار امیدواری نسبت به حل فوری این بحران افزود: ترکیه شریکی ارزشمند برای آمریکاست و ما آماده‌ایم درصورت تغییر رفتارهای این کشور در برنامه تحریم‌های اقتصادی تجدید نظر کنیم. جالب آنکه همزمان با تصمیم وزارت خزانه‌داری آمریکا، اتحادیه اروپا نیز تحریم‌های جدیدی را علیه ترکیه تصویب کرده است. به نوشته خبرگزاری بلومبرگ، این تحریم‌ها در جریان آخرین نشست سران اتحادیه اروپا با هدف تغییر رفتارهای ترکیه در شرق دریای مدیترانه طراحی شده است. برنامه اتحادیه اروپا نیز شامل تحریم شرکت‌ها و شخصیت‌های فعال در حوزه حفاری‌های دریایی ترکیه، مصادره اموال و ممنوعیت سفر برخی شخصیت‌های این کشور به اروپا می‌شود. شارل میشل، رئیس شورای اروپا روز گذشته با اعلام این خبر گفت: پیام رهبران اروپایی برای ترکیه روشن است؛ دفاع از ارزش‌ها و منافع اروپا خط قرمز ماست!
در مقابل، واکنش ترکیه به مجموعه این تحریم‌ها تا‌کنون چیزی غیراز بیانیه‌های رسمی نبوده است. وزارت خارجه این کشور روز گذشته اعلام کرد: تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا به روابط دوجانبه میان 2کشور آسیب خواهد زد. در این بیانیه همچنین آمده است: ترکیه از هیچ اقدامی برای تامین منافع خود دریغ نمی‌کند. واکنش ترکیه به تحریم‌های اتحادیه اروپا نیز بیانیه‌هایی مشابه از سوی وزارت خارجه و سازمان کشتیرانی این کشور بوده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه هفته پیش گفته بود: ابزارهای تهدیدآمیز نظیر تحریم، ترکیه را از حرکت در مسیر تاریخی این کشور منحرف نمی‌کند.
آخرین وضعیت اس-400در ترکیه
به‌نظر می‌رسد با وجود تمام فشارهای غرب، مسیر اجرای قرارداد ترکیه و روسیه برای سامانه موشکی اس-400مطابق انتظارات اولیه پیش می‌رود. سرگئی چیمیزوف، رئیس شرکت صنایع تسلیحاتی روستیک هفته گذشته گفت: تمام بخش‌های این سامانه موشکی در اختیار ارتش ترکیه قرار گرفته و آنکارا نیز هزینه آن را به‌طور کامل پرداخت کرده است. از سوی دیگر، خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه نیز با حضور در پارلمان این کشور برای بررسی بودجه دفاعی سال 2021گفت: خرید سامانه موشکی اس-400 نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای حفظ امنیت و حاکمیت ملی ترکیه بوده است. او در عین حال تأکید کرده که ارتش ترکیه آمادگی دارد برای رفع نگرانی‌های تکنولوژیک آمریکا برسر استقرار این سامانه در داخل خاک ترکیه با این کشور همکاری کند. اگرچه به‌نظر می‌رسد عزم ترکیه برای راه‌اندازی این سامانه موشکی جدی است اما برخی تحلیلگران معتقدند اس-400می‌تواند به کارتی برای مذاکره آنکارا و واشنگتن در دوران بایدن تبدیل شود. سعید الحاج، تحلیلگر مسائل ترکیه با اشاره به این موضوع در پایگاه اینترنتی شبکه الجزیره می‌نویسد: درصورت تشدید فشارهای اقتصادی آمریکا و اروپا، ممکن است دولت ترکیه از گزینه «عدم‌راه‌اندازی اس-400» به‌عنوان یک اهرم مذاکراتی استفاده کند.
نگرانی‌ها از آینده اقتصاد ترکیه
با وجود آنکه دولت ترکیه و حامیان آن نسبت به موج بی‌سابقه تحریم‌های غرب علیه این کشور واکنشی قاطعانه داشته‌اند اما روشن است که بخش قابل توجهی از محافل سیاسی و البته اقتصادی ترکیه درباره آینده اقتصاد این کشور زیر سایه تحریم‌ها نگران هستند. محمد زاهد گول، سردبیر روزنامه ایندیپندنت ترکیه و از روزنامه نگاران منتقد دولت اردوغان با اشاره به این تحولات در مقاله‌ای می‌نویسد: اقتصاد ترکیه قادر نیست هزینه ماجراجویی‌های منطقه‌ای یک جریان سیاسی را با تحمل فشار بی‌سابقه تحریم بپردازد. این در حالی است که انتظار می‌رود با تغییر دولت آمریکا، فشارهای غربی علیه آنکارا دوچندان شود.
اگرچه مخالفان دولت انتظار داشتند اعمال تحریم‌های جدید آمریکا و اروپا، بازار ارز ترکیه را با شوکی بزرگ مواجه کند اما ارزش لیر ترکیه دست‌کم طی 48ساعت گذشته با یک درصد افزایش به 7.8 لیر مقابل هر دلار رسیده است. پیش از این ارزش لیر تا 8.3مقابل یک دلار کاهش یافته بود اما این روند پس از برکناری مدیر بانک مرکزی تغییر کرده است.
مرد شماره یک صنایع دفاعی ترکیه زیر تیغ تحریم
نام اسماعیل دمیر و 3تن از نیروهای زیرنظر او از روز گذشته در لیست تحریم‌های جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفته است. دمیر با صدور بیانیه‌ای در پاسخ به این تحریم‌ها اعلام کرد: با قدرت به مسیر خود برای استقلال کامل صنایع دفاعی ترکیه زیرنظر رجب طیب اردوغان ادامه می‌دهیم و هیچ‌یک از این اقدامات علیه من یا شخصیت‌های دیگر راه ما را تغییر نخواهد داد.
اسماعیل دمیر 60ساله، دانش‌آموخته مهندسی هواپیمایی از دانشگاه فنی استانبول است. او 5سال پس از اخذ لیسانس با دریافت بورسیه دولتی برای ادامه تحصیلات خود در رشته مهندسی هوافضا عازم آمریکا شد و در سال 1992مدرک دکتری خود را از دانشگاه جورج واشنگتن دریافت کرد. او پس از نزدیک به 10سال فعالیت پژوهشی در آمریکا، در سال 2003بعد از پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات برای همکاری به ترکیه دعوت شد. به این ترتیب دمیر تا سال 2014مشغول فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی در خطوط هوایی ترکیه بود اما بعد از آن به‌عنوان مشاور صنایع نظامی وزارت دفاع منصوب شد. نقش پررنگ دمیر در پیشرفت و توسعه صنایع دفاعی ترکیه در این مقطع باعث می‌شود که او تنها پس از 3سال فعالیت به‌عنوان مشاور رئیس صنایع دفاعی سرانجام به ریاست این سازمان استراتژیک در سال 2018 انتخاب شود. رسانه‌های ترکیه از دمیر به‌عنوان عاملی کلیــدی در بومی‌سازی صنایـــع پیشرفته تسلیحاتی یاد می‌کنند.
