مرضیه ثمره‌حسینی_روزنامه‌نگار
تهران از نظر تنوع اقوام و فرهنگ‌ها بی‌نظیر است. از دیرباز تاکنون اقوام مختلفی از سراسر ایران به دلایلی چون کسب شغل و تحصیل ساکن تهران شده و ترکیب جمعیتی منحصربه‌فردی به‌وجود آورده‌اند. هرچند در نگاه نخست، همزیستی این ترکیب جمعیتی دشوار به‌نظر می‌رسد، اما گذشت زمان نشان داده که این اقوام دوشادوش هم برای پیشرفت پایتخت تلاش کرده و تاریخ آن را رقم زده‌اند. هر یک از این اقوام، پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی در سبک زندگی، هنر و صنایع‌دستی و آداب و رسوم خود دارند که توجه به آنها از 2منظر حائز اهمیت است: نخست، ضرورت شناخت مردم از پیشینه فرهنگی و هویتی خود و دوم، استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی اقوام درجهت پیشبرد اهداف اجتماعی و اقتصادی شهر تهران. چند سالی است که مسئولان با برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های ویژه اقوام سعی در تقویت ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی آنها دارند. با حجت نظری، عضو کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر و رئیس کمیته مشارکت‌های اجتماعی شورای شهر تهران درباره برگزاری این جشنواره‌ها در سال‌جاری و چشم‌انداز پیش روی این برنامه‌ها صحبت کرده‌ایم.
پیش از شیوع کرونا، جشنواره‌هــا و آیین‌های اقوام به مناسبت‌های مختلف در تهران برگزار می‌شد و مورد اقبال بسیار هم قرار می‌گرفت. به‌نظر شما برگزاری چنین جشنواره‌هایی چه نقشی در تقویت هویت ملی و میراث فرهنگی اقوام ایرانی ساکن پایتخت دارد؟
شاید کمتر کشوری در دنیا به اندازه ایران از تکثر و تنوع اقوام برخوردار باشد و همه این اقوام نیز خود را ایرانی بدانند. در طول سالیانی دراز، اقوام ایرانی در کنار هم زندگی کرده‌اند و در دهه‌های اخیر در پی رشد تکنولوژی و توسعه فناوری، شناخت اقوام از یکدیگر بیشتر شده است و آمیختگی قومی بیشتری رخ داده. جای خوشحالی بسیار است که تبادل فرهنگ‌ها باعث همگرایی هرچه بیشتر شده و هر روز که می‌گذرد مردم ما فارغ از هر تیره، نژاد، دین و مذهبی که باشند، خود را جزئی از ملت ایران می‌شمارند. در تهران نیز کلونی‌های قومی زیادی حضور دارند که روزگاری محلاتی از پایتخت را در قرق خود داشتند و نام خود را به محلات داده بودند؛ مانند محله کرمان یا محله دریان‌نو. هرچند امروز بسیاری از این چینش‌های محله‌ای و بافت قومیتی محله‌ها تغییر کرده، اما کماکان اقوام مختلف بسیاری از شهرهای مختلف به تهران مهاجرت و در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.
از این منظر، ما به‌عنوان نمایندگان مردم در پایتخت تلاش کرده‌ایم تا آنجا که قانون و امکانات اجازه می‌دهد، در جهت تقویت فرهنگ اقوام ساکن تهران تلاش کنیم. هدف این است که تفاوت‌ها و تنوع فرهنگی، منتج به همگرایی ملی شود. در این راستا، در بودجه مصوب شهرداری و همینطور در مقرراتی که وضع می‌شود، اتفاقات و رویدادهایی که به اقوام مربوط است، مورد توجه ویژه قرار دارد و سعی بر این است که اگر موانعی در مدیریت شهری بر سر راه فعالیت آنها وجود دارد، برطرف شود. حق طبیعی اقوام و پیروان ادیان گوناگون است که بتوانند مناسک و آداب و رسوم دینی و فرهنگی خود را اعم از مراسم عزاداری و عبادت و جشن و سرور، برگزار کنند. در برگزاری جشنواره‌های اقوام تلاش کرده‌ایم علاوه بر اینکه یک هفته به نام یک استان شناخته شود و طی آن فضاهایی در تهران ازجمله فضاهای برج میلاد یا بوستان گفت‌وگو را در اختیارشان قرار دهیم، جشنواره‌های موضوعی مثل جشنواره غذا، پوشش و موسیقی اقوام نیز برپا شود. برای تقویت همشهریان ارمنی یا همشهریان سنی‌مذهب و دیگر مذاهب که دیده نمی‌شوند یا بسیار کمتر دیده می‌شوند، سعی کرده‌ایم با حضور در فضاهای مذهبی و جشن‌های مربوط به سال نو و دیگر جشن‌های فرهنگی و مذهبی، ضمن تقویت فعالیت آنها، به تثبیت موقعیت و جایگاه ملی آنها ازجمله ارامنه که چندین نسل است به ایران آمده‌اند، کمک کنیم تا عِرق ملی آنها نیز بیشتر شود. همچنین تلاش کرده‌ایم امکان برگزاری نمازهای مربوط به اعیاد و مناسبت‌های اهل سنت در تهران بیشتر فراهم شود و آنها بتوانند با دغدغه کمتری مناسک مذهبی خود را به‌جا آورند. در مورد دیگر اقوام ایرانی، ازجمله اقوام آذری‌زبان که از فعال‌ترین اقوام حاضر در تهران هستند و بسیاری از آنها در بخش‌های مختلف اقتصادی فعالند، تلاش کرده‌ایم که فعالیت آنها در قالب صنوف مختلف دیده شود و در رویدادهایی مانند جشنواره اقوام زمینه فعالیت‌شان فراهم شود.
معمولا مشاهده می‌شود که برخی ساکنان تهران بر هویت قومی خود تأکید بیشتری دارند. این نگاه، به احساس تعلق به تهران خدشه وارد نمی‌کند؟ چگونه می‌توان بین هویت قومی و تعلق خاطر به شهر تهران پیوند برقرار کرد؟
به‌نظرم این نگاه که فردی چون اصالت تهرانی ندارد پس نمی‌تواند به تهران تعلق خاطر پیدا کند و به‌نفع تهران کار کند، کاملا مردود است. تابعیت ثانویه برعکس تابعیت اولیه به انتخاب خود فرد است. افراد خودشان انتخاب نمی‌کنند که از چه قومی باشند، اما شهری که به آن مهاجرت می‌کنند و ساکن آن می‌شوند را خودشان انتخاب می‌کنند. بی‌تردید، آنها علقه‌های بیشتری به شهری که به آن مهاجرت می‌کنند، پیدا می‌کنند. مهاجرت به پایتخت به تبع امکاناتی که در آن متمرکز است، زیاد است. هم‌اکنون شمار زیادی از کسانی که در تهران زندگی می‌کنند، در شهر دیگری متولد شده‌اند، اما آنها تهران را برای زندگی انتخاب کرده‌اند و این سکونت علقه بیشتری به تهران ایجاد می‌کند. البته این نگاه، نافی علاقه آنها به ریشه و قومیت‌شان نیست. موضوع مهمی که اینجا مطرح می‌شود، این است که بدانیم فقط با حضور در یک شهر عنوان شهروندی به کسی اطلاق نمی‌شود. انتظار می‌رود همه کسانی که در تهران زندگی می‌کنند، به ارتباط دوسویه شهر و خودشان توجه کنند؛ یعنی علاوه بر حقوق شهروندی، به تکالیف شهروندی پایبند باشند. همانطور که شهروندان حق دارند از معابر و خیابان‌های مرتب و منظم با آسفالت مناسب برخوردار شوند و فضاهای شهری برای همگان قابل دسترس شود، موظف هستند تکالیف شهروندی را نیز اجرا کنند و به قوانین و مقررات مرتبط با شهر اهمیت دهند. درواقع تک‌تک کسانی که در تهران سکونت دارند، فارغ از هر قوم، تیره و مذهبی، می‌توانند تهران را شهری زیستپذیرتر کنند. سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌هایی که به‌عنوان تشکل‌های اقوام در تهران حضور دارند می‌توانند در این مسیر به مدیریت شهری کمک کنند و به‌صورت خودجوش آموزش‌های شهروندی را دنبال و به مخاطبان‌شان منتقل کنند.
به‌نظر شما می‌توان تنوع قومیتی را به سمت تقویت گردشگری تهران هدایت کرد؟
وقتی اقوام مختلف برشی از بافت فرهنگی خود را در تهران پیاده کنند، می‌تواند برای مخاطب ایرانی و غیرایرانی جذاب باشد. همانطور که رستوران‌هایی در پایتخت به طبخ غذای جنوبی، شمالی و آذری و... پرداخته و بر جذابیت شهر افزوده‌اند، ضمن حفظ هویت معماری تهران، تکثر و تنوع در معماری شهر و الهام‌گرفتن از معماری اقوام و شهرهای مختلف جذاب خواهد بود؛ مثلاً در بافتی از تهران یا برشی از یک محله، خانه‌هایی به سبک خانه‌های کویری بادگیر داشته باشند یا به سبک معماری مناطق شمالی با سقف شیروانی ساخته شوند. البته در تهران چنین نمونه‌هایی وجود دارد، اما بسیار نادرند و عده کمی بنا به سلیقه شخصی خود چنین بناهایی ساخته‌اند؛ بناهایی که مورد قهر مالکان امروزی قرار می‌گیرند و برای حفظ این میراث تلاش نمی‌کنند. شاهد بوده‌ایم حتی در مواردی که این بناها به ثبت ملی هم رسیده‌اند، از طریق دیوان عدالت اداری، آن بنا را از ثبت خارج کرده و جواز تخریب و نوسازی آن را از شهرداری گرفته‌اند. این بی‌توجهی‌ها باعث شده است که فضاهای جذاب و خوشایند کم‌کم نابود شوند و تهران به شهری بی‌روح با ظاهر بتونی و سنگی تبدیل شود. در فقر این بناها، آن دسته از کسانی که به تکثر و تنوع معماری علاقه‌مند هستند، برای دیدن فضاهای معماری متنوع از تهران خارج می‌شوند و به شهرهای دیگر می‌روند.
بسیاری از برنامه‌ها و جشنواره‌های فرهنگی و هنری در یک سال اخیر متأثر از شیوع کرونا کنسل شده و طبق گفته کارشناسان حوزه بهداشت و سلامت، کرونا تا یک سال دیگر و حتی بیشتر بین ما باقی خواهد ماند. در این شرایط، شما دورنمای جشنواره‌ها و برنامه‌های اقوام را چگونه می‌بینید؟
درست است که تأثیر برنامه‌های حضوری بیشتر از برنامه‌های فضای مجازی است، اما در سال‌جاری ما تلاش کرده‌ایم رویدادهای فرهنگی، هنری و ورزشی فراموش نشوند. در سال99 با شیوع کرونا و تحریم‌های جهانی نتوانستیم بسیاری از برنامه‌هایمان را محقق کنیم، اما با زیرساخت‌های فرهنگی‌ای که در یک سال اخیر به مجموعه امکاناتمان اضافه شده است، آمادگی داریم برای روزهای پساکرونا برنامه‌ها و رویدادهای قومی و مذهبی بیشتری را با سرعت و در وسعت بیشتری اجرا کنیم. در این راستا تمرکزمان در کنار به‌رسمیت‌شناختن تنوع و تکثر قومیتی و مذهبی در تهران، همگرایی تمام شهروندان بر محور ملیت ایرانی است. بی‌تردید وقتی اقوام، ادیان و مذاهب مختلف به رسمیت شناخته شوند و به آنها گفته شود که ایرانی -ارمنی هستند یا ایرانی -آشوری، علقه ملی بیشتری نیز در آنها به‌وجود خواهد آمد و این سرمایه اجتماعی باعث خواهد شد که از جنبه‌های مختلف بتوانیم به تعالی شهر و کشورمان فکر کنیم و هرچه زودتر ایران و ایرانی و تهران و تهرانی فارغ از هر قوم و مذهبی به جایگاه واقعی خود دست پیدا کنند و درنهایت تهران را شهری زیستپذیرتر برای همه شهروندان کنیم. تهران و هویت تهران امروز، با تمام اقوام، مذاهب و افرادی که در آن ساکن هستند شناخته می‌شود و تمام تلاش ما بر این است تا تهران شهر همه باشد. کمااینکه در آغاز مسئولیتم در شورا نیز بر این موضوع تأکید داشته و پویش شهر همه را با همراهی مردم ایجاد کردیم. در پیشبرد اهداف، حضور سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌هایی که در جهت تقویت ارزش‌های اقوام تلاش می‌کنند، مؤثر بوده است و تا امروز سعی بر آن بوده که از فعالین این حوزه حمایت کنیم. امید داریم که آنها نیز با پشتکار و جدیت بیشتری موضوعات مربوط به خود را دنبال کنند. حمایت از این تشکل‌ها در دستور کار ما قرار دارد. از اینجا اعلام می‌کنم آنها بدانند ما مانند گذشته در کنارشان خواهیم بود تا در روزهای پیش رو برنامه‌ها به نحو بهتری اجرا شوند.
وقتی اقوام مختلف برشی از بافت فرهنگی خود را در تهران پیاده کنند، می‌تواند برای مخاطب ایرانی و غیرایرانی جذاب باشد. همانطور که رستوران‌هایی در پایتخت به طبخ غذای جنوبی، شمالی و آذری و... پرداخته و بر جذابیت شهر افزوده‌اند، ضمن حفظ هویت معماری تهران، تکثر و تنوع در معماری شهر و الهام‌گرفتن از معماری اقوام و شهرهای مختلف جذاب خواهد بود
تنوع قومیتی به تهران رنگ می‌بخشد
گفت‌وگو با حجت نظری، رئیس کمیته مشارکت‌های اجتماعی شورای شهر تهران، درباره جشنواره اقوام
در همینه زمینه :
