تیغ بر ابریشم

سعید مروتی 

تدبیر مدیران برای حمایت از فیلم‎‌‎های خوب، به تدوین مقررات و ضوابطی منجر می‎‌‎شود که نتیجه‎‌‎اش اعمال درجه‌بندی فیلم‎‌‎هاست. فیلم‎‌‎های اکران66 به 4گروه الف، ب، ج و د تقسیم می‎‌‎شوند. فیلم‎‌‎های الف و ب در شرایطی بهتر و حمایتی گسترده‎‌‎تر اکران می‎‌‎شوند. شرایط برای فیلم‎‌‎های ج دشوار و برای فیلم‎‌‎هایی که د گرفته‎‌‎اند بسیار دشوارتر است. درجه‎‌‎بندی فیلم‎‌‎ها که ظاهرا به پیشنهاد عبدالله اسفندیاری، مسئول بخش فرهنگی بنیاد فارابی تبدیل به ضابطه شده بود از همان سال اول ضعف‌هایش را نشان داد. درجه‌بندی تبدیل به رانتی شد که دولت آن را در اختیار هر فیلمی که می‎‌‎پسندید قرار می‎‌‎داد و این امتیاز را از هر فیلمی که دوست نداشت سلب می‎‌‎کرد. مروری بر درجه‌بندی برخی فیلم‎‌‎های اکران 66عبرت‎‌‎آموز است: گروه الف: آن سوی مه (منوچهر عسگری‌نسب)، اجاره‎‌‎نشین‎‌‎ها(داریوش مهرجویی)، پرواز در شب (رسول ملاقلی‌پور)، تیرباران(علی‌اصغر شادروان)، دستفروش(محسن مخملباف)، شیرسنگی (مسعود جعفری جوزانی)، گذرگاه (شهریار بحرانی)، گزارش یک قتل (محمدعلی نجفی)، میهمانی خصوصی (حسن هدایت) و ناخدا خورشید (ناصر تقوایی). فیلم‎‌‎هایی چون بی‎‌‎بی‌چلچله (کیومرث پوراحمد)، حماسه دره شیلر (احمد حسنی‌مقدم)، طلسم (داریوش فرهنگ)، شبح کژدم (کیانوش عیاری)، هوای تازه (تورج منصوری)، دست‌نوشته‎‌‎ها (مهرزاد مینویی) درجه کیفی ب گرفتند. فیلم‎‌‎هایی چون تیغ و ابریشم(مسعود کیمیایی)، بگذار زندگی کنم (شاپور قریب)، ترنج (محمدرضا اعلامی)، حریم مهروزی (ناصر غلامرضایی)، جدال (محمدعلی سجادی) و مأموریت (حسین زندباف) جزو فیلم‎‌‎های رده ج بودند و در فهرست نگون بختان د این فیلم‎‌‎ها جلب توجه می‎‌‎کرد: گنج (محمدعلی سجادی)، مزدوران (جهانگیر جهانگیری)، ملاقات (خسرو معصومی) و سازمان چهار (حسن جوانبخش). فروش عجیب و غریب بگذار زندگی کنم نشان می‎‌‎دهد که گاهی اوقات حتی با درجه‎‌‎بندی ج هم نمی‎‌‎شود از پس ملودرام خاله زنکی برآمد. در عوض درجه‎‌‎بندی و زمان نامناسب اکران، بر گیشه فیلم تیغ و ابریشم نخستین فیلم اکران شده کیمیایی در بعد از انقلاب، تأثیر گذاشت تا نتواند هزینه تولیدش را بازگرداند. در سالی که حمله به فیلم کیمیایی در رسانه‎‌‎ها یک وظیفه محسوب می‎‌‎شد، همسویی منتقدان و روزنامه‎‌‎نگاران با مدیران جالب توجه به‎‌‎نظر می‎‌‎رسید. اتفاق مهم سال66 اقبال عمومی نسبت به فیلم اجاره‎‌‎نشین‎‌‎ها بود؛ کمدی اجتماعی خوش‌پرداختی که در سال سخت جنگ و مشکلات ناشی از آن لبخند بر لب سینماروها می‎‌‎آورد. دستفروش هم به جهش دوباره مخملباف بعد از توفیق بایکوت، همچون اثری از کوبریک مورد توجه منتقدان قرار گرفت. مخملباف مصاحبه معروف 5‎‌‎ساعته‎‌‎اش را هم در همین سال با هفته‌نامه سروش انجام داد و اعلام کرد کیمیایی طاغوتی است و با او در یک لانگ‌شات هم حاضر نمی‎‌‎شود، بیضایی همیشه دوست دارد نقش دوم را بازی کند و... در سالی که ناخدا خورشید و شبح کژدم بهترین‎‌‎های سینمای ایران بودند و در ششمین جشنواره فیلم فجر نمایش شاید وقتی دیگر بهرام بیضایی اتفاق مهمی محسوب می‎‌‎شد، سینمای پس از انقلاب به مرور ژانر اختصاصی‎‌‎اش را درمی‌یافت. ژانر دفاع‎‌‎مقدس در سالی که جنگ به شهر‎‌‎ها کشیده شده بود با پرواز در شب رسول ملاقلی‎‌‎پور رسما متولد شد.