ارتباط فولادین میان دوستان قدیمی

بعد از گذشت 19سال، رؤیای اتصال افغانستان به شبکه سراسری راه‌آهن ایران به واقعیت پیوست و با بهره‌برداری از سه‌چهارم خط ریلی خواف – هرات، مسیر نو میان دوستان قدیمی برقرار شد. مسیری که طراحی آن چند روز پس از واقعه هولناک 11سپتامبر و در اوج بی‌ثباتی‌های افغانستان آغاز شده و با جان‌افشانی‌های بسیار به پایان رسیده است.
به‌گزارش همشهری، پنجشنبه گذشته، 3 قطعه از 4قطعه خط راه‌آهن خواف - هرات با حضور روسای جمهوری ایران و افغانستان با شعار «دو ملت، یک فرهنگ، یک تاریخ» به بهره‌برداری رسید تا با تکمیل یک قطعه دیگر از جورچین کریدور بین‌المللی غرب – شرق، انزوای جغرافیایی منطقه سنگان در ایران و هرات در افغانستان به پایان برسد. پیش‌ از افتتاح رسمی این پروژه و در جریان آزمایش گرم این مسیر ریلی، یک محموله 500تنی سیمان از خواف به مقصد روزنک در افغانستان ارسال شده و پیام سازندگی و رونق را به آن دیار برده بود.

میانبری به‌سوی توسعه
راه‌آهن خواف – هرات پنجشنبه هفته گذشته، ۲۰آذر۱۳۹۹ به‌صورت ویدئوکنفرانس و با مشارکت روسای جمهوری ایران و افغانستان و مسئولان 2کشور افتتاح شد. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در این مراسم بر مستحکم‌تر شدن روابط 2کشور با افتتاح این خط ریلی تأکید کرد. محمداشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان نیز در مراسم افتتاح خط آهن خواف - هرات، احداث این مسیر استراتژیک را نتیجه تلاش‌های خستگی‌ناپذیر 2کشور در عرصه اتصال منطقه‌ای و رسیدن به رفاه اقتصادی منطقه برشمرد.

شرح تحقق یک رؤیا
طرح احداث راه‌آهن خواف - هرات از اوایل دهه۱۳۸۰ مطرح و پس از نقشه‌برداری و طراحی مسیر، از 14سال پیش کلنگ احداث مسیر زده شده است. آنگونه که از مهندسان نقشه‌بردار این طرح نقل شده، نخستین مأموریت‌های بررسی مسیر و نقشه‌برداری ازآن‌،پس از حمله 11سپتامبر و در اوج بی‌ثباتی‌های افغانستان انجام شده است. علیرضا صلواتی، مجری قطار سریع‌السیر تهران - اصفهان از مهندس فراهی که 19سال پیش دست‌به‌کار نقشه‌برداری از مسیر ریلی خواف- هرات بوده است، چنین نقل می‌کند که در آن دوره، جز یک نقشه نظامی قدیمی و نه‌چندان دقیق از ارتش افغانستان، هیچ نقشه استانداردی برای مطالعه و طراحی مسیر منتهی از مرز ایران تا منطقه هرات وجود نداشت و حتی برای گرفتار نشدن در میدان‌های مین به یادگار مانده از جنگ شوروی نیز از پیرمردانی کمک گرفته شد که هنوز آن جنگ خانمان‌سوز و میادین مین آن را به‌خاطر داشتند. در خاطرات مهندسان طراح مسیر ریلی خواف- هرات، بارها به محرومیت شدید مناطق غربی افغانستان در محدوده هرات تا مرز ایران اشاره شده و هربار ثمرات احداث این مسیر ریلی، نور امیدی بوده که آنها را در ادامه کار دلگرم کرده است.
به گزارش همشهری، پروژه‌ای که حدود 2دهه پیش با این مشقت و سختی آغاز شده بود، حالا به وضعیتی رسیده که می‌تواند خون تازه‌ای در حیات منطقه هرات جاری کند و مبنایی برای بالندگی اقتصادی افغانستان با اتکا به ظرفیت‌های معدنی و ترانزیتی باشد. به قول حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان، این مسیر ریلی، گشایشی بزرگ برای 2 ملت بزرگ افغانستان و ایران است که پیوند دل‌ها، اندیشه‌ها، فرهنگ‌ها، رفتارها و تلاش‌های آنها را اینک با رابطه راه‌آهن مستحکم‌تر می‌کند.

جزئیات پروژه ریلی خواف – هرات
راه‌آهن خواف – هرات به طول ۲۲۰کیلومتر در 4‌قطعه اجرا می‌شود که 3 قطعه آن توسط ایران اجرا شده و اخیرا به بهره‌برداری رسیده است. از این 3قطعه، 78کیلومتر در قالب ۲قطعه در داخل خاک ایران اجرا شده و 62کیلومتر نیز به‌عنوان قطعه سوم از نقطه صفر مرزی تا ایستگاه روزنک شهرستان غوریان در استان هرات با توان مهندسی و سرمایه‌گذاری ایران احداث شده است. در این میان 80کیلومتر باقی‌مانده از این مسیر ریلی حدفاصل ایستگاه روزنک تا فرودگاه هرات، تحت مسئولیت دولت افغانستان و با سرمایه‌گذاری یک شرکت ایتالیایی و پیمانکاری قزاقستان در دست احداث است.
به گزارش همشهری، اطلاعات منتشر شده از شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور نشان می‌دهد ایران برای طراحی، ساخت و اجرای 3قطعه راه‌آهن خواف - هرات تاکنون به نرخ روز ۲هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کرده و آنگونه که سیدحسین کرمانی‌ها، مجری طرح برون‌مرزی راه‌آهن خواف - هرات می‌گوید دوره بازگشت سرمایه صرف شده در این خط ریلی با استفاده از مزایای توسعه صادرات به افغانستان به‌ویژه مصالح و سوخت، به حدود 3‌سال می‌رسد که از صرفه اقتصادی بالای این پروژه حکایت دارد. ظرفیت سالانه 3 قطعه تکمیل شده راه‌آهن خواف - هرات در بخش مسافری یک‌میلیون نفر و در بخش بار و ترانزیت 6میلیون تن است که قابلیت افزایش نیز دارد. فعلا برآوردهای وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد برای این مسیر ریلی بین‌المللی ظرفیت ۱.۷میلیون تن ترانزیت بار از کشورهای حوزه cis، ترکیه و خلیج‌فارس وجود دارد و درعین‌حال حدود ۳میلیون تن ظرفیت حمل بار صادراتی وارداتی میان ایران و افغانستان نیز برای این مسیر تعریف شده است.

فرزند خلف جاده ابریشم
ایران و افغانستان ۹۳۶کیلومتر مرز مشترک دارند که باوجود مبادلات سنتی دوجانبه، به‌دلیل نبود زیرساخت‌ها، هیچ‌گاه نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های تجاری و ترانزیتی خود استفاده کنند. در این شرایط، مناطق سنگان ایران و هرات افغانستان نیز که در طول تاریخ آوازه‌ای در مبادلات اقتصادی داشته‌اند از رونق افتاده و در انزوای جغرافیای اقتصادی گرفتار شده‌اند؛ اما احداث خط ریلی خواف – هرات، که کارشناسان اهمیت آن را همپای جاده ابریشم قدیم می‌دانند باعث می‌شود این 2 منطقه استراتژیک بار دیگر به دوران رونق برگردند و با استفاده از مقرون به‌صرفه‌ترین مسیرهای تجاری زمینه آبادی و احیای شهرهای هر 2 منطقه را فراهم آورند. نکته قابل‌توجه این است که خط ریلی خواف – هرات، افغانستان معدن خیز و محصور در خشکی را به راه‌آهن سراسری ایران و در آینده با افتتاح راه‌آهن چابهار زاهدان، به آب‌های آزاد متصل می‌کند که زمینه توسعه مناسبات اقتصادی افغانستان و شرکای تجاری خود نظیر هند را فراهم می‌آورد. از سوی دیگر احداث و بهره‌برداری از این خط ریلی فرصتی برای افغانستان ایجاد می‌کند تا با برقراری اتصال ریلی هرات به مزارشریف، از ظرفیت ترانزیتی این مسیر نیز برخوردار شود و شبکه ریلی کشورهای آسیای میانه و شرق چین دست پیدا کند. البته تحقق این رؤیا، نیازمند عزم راسخ قدرت‌های دخیل در افغانستان برای پایان دادن به انزوای این کشور و بهره‌برداری از فرصت‌های بی‌بدیل اقتصادی آن است.

ششمین مرز ریلی ایران و همسایگان
خط ریلی خواف – هرات، ششمین مرز ریلی ایران است که شبکه ریلی داخلی را به شبکه ریلی کشورهای همسایه متصل کرده است؛ با این تفاوت که این بار، شبکه ریلی ایران وارد کشوری شده که تاکنون شبکه ریلی فعالی نداشته و قرار است پایه و اساس بالندگی راه‌آهن ملی افغانستان باشد. از این طریق به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کرده و در مراودات با کشورهای ترکیه و کشورهای CIS بارهای صادراتی خودش را از طریق ایران ترانزیت کند.
به گزارش همشهری، ایران پیش‌ازاین 5پروژه‌ ریلی با کشورهای همسایه را احداث کرده و در مرزهای سرخس، رازی، میرجاوه، جلفا و لطف‌آباد زمینه توسعه مبادلات اقتصادی را فراهم آورده است اما هنوز ظرفیت‌های مستتر در این مسیرها به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.
ایستگاه سرخس به‌عنوان ایستگاه مرزی راه‌آهن ایران با کشور ترکمنستان و نقطه اتصال شبکه ریلی ایران به کشورهای CIS یکی از مسیرهای تجاری استراتژیک به شمار می‌رود که با توجه به پیوستن ایران به پیمان اقتصادی اوراسیا می‌تواند بستری برای توسعه مناسبات اقتصادی باشد. همچنین ایستگاه رازی به‌عنوان ایستگاه مرزی راه‌آهن ایران با ترکیه قادر است بخش قابل‌توجهی از مبادلات 2کشور را به‌خود اختصاص دهد و ضمن کاهش معضلات مرز زمینی بازرگان و اختلافات ترانزیتی جاده‌ای میان 2کشور، هزینه‌های دوطرف را نیز به‌مراتب کمتر کند. در این میان ایستگاه مرزی جلفا به‌عنوان ایستگاه مرزی راه‌آهن ایران با نخجوان و مرز لطف‌آباد در استان خراسان شمالی با ترکمنستان نیز جایگزین‌های معتبری برای حمل‌ونقل ترکیبی و افزایش مبادلات هستند که هنوز از ظرفیت‌های آنها به‌درستی استفاده نمی‌شود. البته ایستگاه مرزی لطف‌آباد به شبکه ریلی ایران متصل نیست و خط آهن عریض ۱۵۳۰میلی‌متری ترکمنستان تا ۱۵۰۰متر از نقطه صفر مرزی به داخل ایران کشیده شده و برای حمل‌ونقل ترکیبی استفاده می‌شود. میرجاوه نیز به‌عنوان نقطه اتصال به شبکه ریلی پاکستان، پنجمین مرز ریلی ایران با همسایگان است که در سایه مغفول ماندن ظرفیت‌های تجاری 2کشور از ظرفیت‌های آن استفاده نمی‌شود. حالا راه‌آهن خواف - هرات با ظرفیت سالانه جابه‌جایی ۶میلیون تن بار و یک‌میلیون مسافر به‌عنوان ششمین نقطه اتصال ریلی به بهره‌برداری رسیده و هزار آرزو و رؤیا نیز برای آن فهرست شده است.

دورنمای رشد 5برابری ترانزیت
محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه خط آهن خواف – هرات، ایران را به دومین مرکز جمعیتی افغانستان متصل کرده، می‌گوید: در سال‌جاری ۱۰میلیون تن بار ترانزیتی میان ایران با افغانستان، کشورهای منطقه و بنادر جنوبی و شمالی و کریدور شرق - غرب و شمال - جنوب مبادله شده؛ اما هدف‌گذاری ایران، رسیدن به ترانزیت ۵۰میلیون تن بار در سال است که با این روش، سهم قابل‌ملاحظه‌ای نیز به محموله‌های افغانستان و بارهای ترانزیت شده از طریق افغانستان اختصاص می‌یابد. اسلامی استقبال فوری و کم‌نظیر افغانستان از توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و اتصال به ریلی ایران و بندر چابهار را به فال نیک می‌گیرد و می‌افزاید: با افتتاح خط راه‌آهن خواف – هرات، بار ترانزیتی از مبدأ یا به مقصد اروپا نیز جابه‌جا می‌شود و سهم بزرگ‌تری در گسترش تجارت ریلی برای 2کشور فراهم خواهد آمد.

مکث
خواف؛ چشم‌انتظار رونق اقتصادی
 مریم سرخوش - وجود معادن غنی سنگ‌آهن، چندی است که نام خواف را در حوزه صنعت مطرح کرده، اما نه به اندازه راه‌آهنی که 3روز از افتتاح رسمی آن می‌گذرد. افتتاح رسمی خط آهن بین‌المللی خواف - هرات می‌تواند چشم‌اندازهای توسعه یکی از شرقی‌ترین مناطق ایران را روشن‌تر کند. هر چند اهالی خواف معتقدند اگر در بهره‌برداری از راه‌آهن، به مانند معادن سنگان، طرحی برای اشتغال‌زایی در خود منطقه وجود نداشته باشد، این پروژه هم می‌شود تکرار همان محرومیت‌ها. یک نفر از اهالی خواف می‌گوید: اگر در کنار حمل بار به افغانستان یا ارسال کالاهای آن کشور به آب‌های آزاد، خط آهن خواف - هرات در حوزه گردشگری و حمل‌ونقل مسافر هم فعال‌تر شود می‌تواند امیدواری‌ها به توسعه منطقه را افزایش دهد. دیگر ساکن این شهرستان هم معتقد است معدن سنگان مزیت چندانی برای ساکنان بومی خواف نداشته؛ این راه‌آهن هم اگر قرار است تنها مسیر اتصال ریلی افغانستان به کشورهای دیگر باشد فایده‌ای برای مردم نخواهد داشت. او یاد‌آوری می‌کند: از زمان فعالیت معادن و حتی با شروع عملیات اجرایی راه‌آهن شرکت‌های بزرگ صنعتی در این منطقه احداث شدند اما نیروهای بومی بخت و اقبالی برای استخدام نداشتند. البته تعدادی از مردم منطقه به‌عنوان کارگر مشغول به‌کار شدند ولی جوان‌های تحصیل‌کرده همچنان بیکار مانده‌اند. ای کاش درباره مشاغلی که قطعا در آینده نزدیک به واسطه ورود راه‌آهن بین‌المللی در خواف ایجاد می‌شود، ظرفیتی هم برای ساکنان بومی خواف درنظر بگیرند. یکی دیگر از اهالی هم احداث بازارچه مرزی در خواف را راه‌حلی مطمئن برای توسعه اقتصادی می‌داند و می‌گوید: اقتصاد ریلی شمال شرق کشور به واسطه راه‌آهن خواف رونق گرفته و ای‌کاش از این درآمد کمی هم خرج آبادانی همین جا شود. اقتصاد خواف ضعیف است و مسئولان محلی و ملی باید با ایجاد بازارچه‌های مرزی، بازارهای فروش در ایستگاه‌ها، جذب نیروی بومی و توسعه گردشگری، همچنین تبلیغ برای ورود سرمایه‌گذاری ملی و بین‌المللی قدمی برای بهبود زندگی آنها بردارند. یکی دیگر از اهالی منطقه هم می‌گوید: برخی کشاورزان زمین‌هایشان در مسیر راه‌آهن قرار دارد و طی سال‌های اجرای عملیات خط آهن، بخشی از زمین‌ها از بین رفته و قطعا در آینده هم با مشکلات آلودگی مواجه خواهند بود و نمی‌توانند کشاورزی کنند. همچنین بخش زیادی از جاده‌ها از بین رفته‌اند و مردم هر روز با مشکلات زیادی برای تردد مواجه‌اند. نخستین اقدام پس از افتتاح راه‌آهن باید توجه به بهسازی جاده‌ها و ایمن‌سازی آنها و رفع مشکل کشاورزان باشد. محمدصادق معتمدیان، استاندار خراسان رضوی در گفت‌وگو با همشهری به تأثیرات توسعه اقتصادی این خط آهن در خواف و حتی کل استان اشاره می‌کند و می‌گوید: این خط یکی از کریدورهای اصلی منطقه خواهد بود زیرا ایران را از مسیر افغانستان هم به کشورهای آسیای مرکزی متصل خواهد کرد. معتمدیان مرز دوغارون را مهم‌ترین و اصلی‌ترین مرز زمینی ایران با افغانستان می‌نامد و می‌افزاید: با افتتاح و راه‌اندازی خط ریلی خواف - هرات قطعا بار این مرز نیز سبک‌تر خواهد شد و شاهد روان‌سازی‌ مرز دوغارون و افزایش سرعت مبادلات تجاری نیز خواهیم بود. معتمدیان با اشاره به ظرفیت‌های مسافری و باربری خط ریلی خواف – هرات تأکید می‌کند: این خط ریلی ۶میلیون تن ظرفیت باری دارد و از طریق آن بیش از یک میلیون نفر مسافر می‌توانند جابه‌جا شوند که طبیعتا در اقتصاد گردشگری استان اثرات مثبتی برجا خواهد گذاشت.