گزارش
بررسی وضعیت فضاهای خالی زیر پل‌های سواره که این روزها به پارکینگ‌های عمومی و گاهی خصوصی تبدیل شده‌اند در گفت‌و‌گو با موافقان و مخالفان
فضای خالی زیر پل‌ها از پارکینگ تا درنگ‌گاه
زینب زینال‌زاده_خبر‌نگار
فضای زیر پل‌های سواره، در اصطلاح شهرسازی و براساس قوانین شهرداری، فضای عمومی محسوب می‌شود و متعلق به شهروندان است، اما در کلانشهر تهران این فضا نه‌تنها به عابران تعلق ندارد بلکه به فضاهای رها شده و بی‌دفاع شهری تبدیل شده که یا معتادان و کارتن خواب ها در آن بیتوته می‌کنند یا ماشین و موتور پارک می‌کنند. وضیعت فضاهای عمومی شهر اکنون به‌گونه‌ای است که هر چند جزئی از شهرند، اما مردم به آنها حس تعلق ندارند و این مکان‌ها را منفک شده از محله‌ها می‌دانند. مدیریت شهری با جمع‌آوری بی‌خانمان‌ها و معتادان از زیرپل‌های سواره و ساماندهی آنها در گرمخانه‌ها، گام‌های خوبی برداشته و تا حدود زیادی هم موفق بوده، اما آنچه امروز در پایتخت مطرح و سبب گلایه مردم شده، تبدیل چنین فضاهای عمومی به پارکینگ ماشین و موتور است. ورود سالانه ۵۰۰ هزار خودروی جدید به پایتخت، کمبود پارکینگ را به یک معضل بزرگ تبدیل کرده و پارک خودرو در فضاهای عمومی با هدف جبران کمبود جای پارک، شاید قابل توجیه باشد، اما از نظر شهروندان قابل‌قبول نیست و مردم می‌گویند که این کار مانع عبور و مرور در معابر عمومی می‌شود. شهربانو امانی، رئیس کمیته ایمن‌سازی حمل‌ونقل و ترافیک هم در تبدیل فضاهای عمومی شهر به پارکینگ با شهروندان هم عقیده است و می‌گوید: «هیچ سازمان، ارگان، نهاد و... حق ندارد فضای عمومی را که متعلق به عموم شهروندان است تصاحب و آن را تبدیل به پارکینگ کند.» به گفته این عضو شورای شهر تهران، پارکینگ یعنی توقف خودرو در مکانی که مانع عبور و مرور عابران پیاده و سواره نشود. او می‌گوید: «در توسعه شهرها به‌ویژه در تهران و طی سال‌های اخیر این تعریف رعایت نشده و هر جای خالی به محل پارک خودرو تبدیل شده است. در حقیقت چالش کمبود پارکینگ نتیجه سیاست خودرومحوری از یک سو و ملزم نبودن شهروندان در تامین پارکینگ برای واحدهای مسکونی، در سال‌های اخیر است که نتایج منفی‌شان امروز نمود پیدا کرده و شاهد تصاحب شهر توسط خودروها هستیم.» امانی می‌گوید که بیش از 3دهه در دنیا توسعه شهری براساس الگوی TOD یا همان حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر انجام می‌شود، اما متأسفانه این الگو در کشور ما و به‌ویژه در تهران محلی از اعراب نداشته است.
ایجاد فضای امن
تأمین نشدن جای پارک خودرو از یک سو و فاصله گرفتن از الگوی TOD از سوی دیگر زمینه را برای تبدیل شدن فضاهای خالی در هر موقعیت و مکان جغرافیایی به پارکینگ فراهم کرده‌اند. رئیس کمیته ایمن‌سازی حمل‌ونقل شورای شهر با تأیید این موضوع می‌گوید: «فضای خالی زیرپل‌های سواره معبر عمومی است و کسی حق ندارد تحت هیچ شرایط و نامی معابر را انتفاع شخصی کرده و آن را مسدود کند. متأسفانه این روزها حقوق شهروندان نادیده گرفته می‌شود و شاهد هستیم فضای عمومی زیر پل‌های سواره به پارکینگ تبدیل شده‌اند که این کار خلاف است و باید با متخلفان برخورد شود.» امانی با بیان اینکه وقتی شعار «تهران، شهر انسان محور» برایمان اولویت دار می‌شود پس در نخستین گام باید خیابان‌ها را از زیر چرخ خودروها رها کنیم، می‌گوید: «می‌توان از فضاهای رها شده زیر پل‌های سواره برای ارائه خدمات رفاهی و اجتماعی استفاده کرد. برای تحقق این کار قبل از هرچیزی باید نیازسنجی شود و براساس موقعیت پل‌ها و نیاز محله و ساکنان، کارایی درستی برای آنها تعریف شود تاشهروندان بتوانند از معابر عمومی بهره‌مند شوند.»
مشکل تبدیل فضای عمومی زیر پل‌های سواره به پارکینگ، یک شبه ایجاد نشده است. چنین مشکلاتی در گذر زمان شکل می‌گیرد و در یک برهه زمانی خاص به چالش یا معضل تبدیل می‌شود که به گفته امانی حل چنین مشکلاتی نیاز به فرهنگسازی دارد و زمان بر است. وی خطاب به مدیریت شهری می‌گوید: «برای حل این معضل باید از خودمان شروع کنیم نه اینکه انتظار داشته باشیم شهروندان رعایت کنند. منظور از خودمان تمامی ساختمان‌های شهرداری و سایر ارگان‌های دولتی و نهادهای عمومی است. پس براساس تعاریف و مواد قانونی، شهرداری موظف است از معابر به‌عنوان یک ملک عمومی حفاظت کند و همواره آن را برای استفاده عموم آماده نگه دارد و از تجاوز اشخاص به آنها جلوگیری کند.»
راه‌حلی برای یک مشکل
محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر، تبدیل فضاهای زیر پل‌های سواره به پارکینگ را خلاف نمی‌داند و می‌گوید: «برای تبدیل فضاهای بی‌دفاع شهری زیر پل‌های سواره به پارکینگ از نظر من مانعی وجود ندارد و در جاهایی که سرانه فضاهای خدماتی ازجمله پارکینگ عمومی کم است، تبدیل زیرپل‌ها به پارکینگ می‌تواند راهگشا باشد.» به گفته او استفاده از این فضاها به‌عنوان پارکینگ اگر مزاحمتی برای مردم ایجاد نکند و منجر به افزایش ترافیک نشود راه‌حل مناسبی برای جبران کمبود پارکینگ در محله‌های شهر تهران محسوب می‌شود.
احیای فضاهای خالی با مشارکت مردم
برزین ضرغامی، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران هم به احیای فضاهای خالی باور دارد و به گفته او احیای فضاهای رها شده شهر که عموماً از آنها با عنوان فضای بی‌دفاع شهری نام برده می‌شود، با مشارکت و همراهی شهروندان در دستور سازمان زیباسازی شهر تهران قرار دارد. ضرغامی با بیان اینکه فضای زیر پل‌های سواره رو در حقیقت یک مکان عمومی است و همه شهروندان حق بهره مندی از آنها را دارند، می‌گوید: «احیای این فضاها حتماً باید با مشارکت و نظر مردم انجام شود که این کار شروع شده است و امیدواریم با تبدیل این فضاها به درنگ گاه‌ها، حضور شهروندان را در اماکن عمومی را پررنگ و ناامنی به‌دلیل حضور افراد آسیب دیده را کاهش دهیم. علاوه بر مشارکت شهروندان در احیای فضاهای رها شده عمومی، تلاش می‌کنیم با استفاده از تخصص معماران، فضاهای جذاب و کارآمدی زیر پل‌های سواره رو ایجاد کنیم تا جلوه بصری شهر زیباتر شود.»
استفاده درست از فضاها
«فضای خالی و رها شده زیر پل‌های سواره رو مکان مناسبی هستند برای بهره‌برداری از آنها در راستای خدمت رسانی به شهروندان.» مرجان غفوری، کارشناس معماری و شهرسازی صحبت‌هایش را با بیان این مطلب شروع می‌کند و می‌گوید: «نکته مهم که متولیان و مسئولان نباید از آن غافل شوند این است که کاربری برای چنین فضاهایی باید متناسب با موقعیت پل و کاربری اطرافش تعریف شود. به‌طور مثال پل کالج و حافظ که به خیابان انقلاب منتهی می‌شوند و اکثر نسل جوان در این مسیر تردد می‌کنند، می‌توان با یک طراحی درست و با استفاده از ابزار جذاب بدون محصور کردن فضا، به کافه یا کتابخانه سیار تبدیل شوند.» او به پل بعثت اشاره و عنوان می‌کند: «پل بعثت چند سالی‌است که متناسب با نیاز محله و اهالی به بازارچه دستفروشان تبدیل شده است. به‌طور کلی با استفاده از رنگ، کاشی‌کاری و نورپردازی جذاب می‌توان این فضاها را برای حضور شهروندان زیبا و امن کرد.»
ساماندهی پارک حاشیه‌ای
سردار محمد حسین حمیدی، رئیس پلیس راهور تهران
کمبود فضای شهری برای پارک خودرو و موتورسیکلت به‌خصوص در بافت متراکم و هسته مرکزی شهر محسوس است و ناگزیر هستیم این حجم خودرو و موتور را ساماندهی کنیم. استفاده از فضای خالی زیر پل‌ها برای پارک خودرو در سایر کشورها و در دنیا مرسوم است و به همین دلیل می‌توان از این فضاها برای ساماندهی توقفگاه‌های حاشیه‌ای استفاده کرد. در تهران مطالعه برای اختصاص این فضاها به پارک خودرو توسط کارشناسان شهرداری و راهور شروع شده است و درصورتی که این کار سبب انضباط شهری و ترافیکی شود، حتماً استقبال می‌کنیم و مانعی ندارد.
فضای تنفس بصری
حمید ناصر نصیر، دبیر جامعه مهندسان معمار ایران
تبدیل هر فضای خالی در شهر به شکل عملکردی، اتفاق خوبی نیست. چرا که این فضاها برای تنفس بصری شهروندان لازم‌اند و مردم برای حس انبساط فضایی در شهرهای شلوغ مانند تهران به چنین مکان‌هایی نیاز دارند. تبدیل فضای خالی زیرپل‌های سواره رو به پارکینگ ظاهرا مشکلی ندارد. چرا که بلااستفاده ماندن این فضاها آسیب‌های اجتماعی شهر را افزایش می‌دهند. درصورتی می‌توان با پارکینگ شدن فضای زیر پل‌های سواره رو مخالفت کرد که مدیریت شهری برای استفاده درست آنها برنامه داشته باشد. پس انتخاب گزینه مناسب برای بهره‌برداری از فضاهای خالی اهمیت دارد و اگر اصولی انجام نشود مشکلات عدیده‌ای ایجاد می‌کند. در شرایط کنونی تبدیل این فضاها به پارکینگ بهتر از رها شدن آنهاست.
