خانه فرانسوی‌ها در قلب تهران
محمد باریکانی- خبرنگار
خیابان نوفل لوشاتو در مرکز شهر تهران؛ فیلیپ تیه‌بو، سفیر فرانسه در ایران هفته اول آذرماه، در طبقه دوم اقامتگاه شخصی سفرای فرانسه در عمارت تاریخی این سفارتخانه در حال انتخاب سبک و رنگ لباس خود برای نشستن مقابل خبرنگار و دوربین روزنامه همشهری است.
166سال قبل، درست در سال1854 که جنگ روسیه تزاری و دولت عثمانی بر سر مالکیت شبه‌جزیره کریمه در دریای سیاه بالا گرفت، فرانسه و بریتانیا که جنگ‌های صدساله با یکدیگر را پشت سر گذاشته بودند، جانب عثمانی را گرفتند و به روسیه تزاری که ناوگان دریایی عثمانی را بدون توجه به‌نظرات آن دو کشور در دریای سیاه نابود کرد، اعلان جنگ دادند. جنگ خونبار کریمه آغاز شد، اما پیروز این میدان، یک‌سال بعد دولت عثمانی و اتحاد فرانسه و بریتانیا بود.
در آغاز جنگ خونبار کریمه، ناپلئون سوم، بانی گشایش نخستین نمایندگی دیپلماتیک فرانسه در ایران در قالب یک توافق تجاری شد و حضور دیپلماتیک فرانسه در ایران به مسئولیت پروسپر بوره، سفیر وقت فرانسه در تهران به رسمیت شناخته شد.
129سال قبل، ناصرالدین‌شاه قاجار در فرمانی که حالا نسخه آن در اتاق کار اقامتگاه اختصاصی سفرای فرانسه در تهران نگهداری می‌شود، قطعه زمینی را خارج از حصار ناصری تهران قدیم با مجوز ساخت‌وساز به آندره دوبالوآ، سفیر وقت فرانسه در تهران اهدا کرد تا او عمارت اقامتگاهی فعلی فرانسه را خارج از حصار ناصری آن زمان تهران، شبیه به خانه‌اش در فرانسه احداث کند. آنطور که سفارت فرانسه نیز در معرفی اقامتگاه اختصاصی سفرای فرانسه در تهران به همشهری اعلام کرده است، نقشه‌های عمارت تاریخی اقامتگاه سفرای فرانسه در تهران سال1891 به پاریس ارسال شد و با همکاری معمار وزارت امور خارجه فرانسه و آندره دوبالوآ، سفیر وقت فرانسه در تهران تکمیل شد. 2سال بعد مجلس ملی فرانسه آنطور که بخش فرهنگی سفارت فرانسه در تهران اطلاع داده است، 200هزار فرانک برای احداث این عمارت در تهران اختصاص داد. یک‌سال پس از دریافت این بودجه و در سال 1894میلادی، مصادف با 126سال قبل، باغ عمارت تاریخی فرانسوی‌ها در تهران تکمیل می‌شود و با به پایان رسیدن تزیینات داخلی عمارت، در ژانویه سال1896 فرانسوا دوبالوآ اعلام می‌کند که تزیینات داخلی و ساخت کامل اقامتگاه فرانسه در تهران به پایان رسید.
معماری اقامتگاه سفرای فرانسه در تهران تلفیقی از شیوه معماری ایرانی - اروپایی در دوره قاجار است. بخش شاه‌نشین عمارت بیشتر روح قاجاری دارد و با گچبری و آیینه‌کاری ایرانی تزیین شده است. قاب نقاشی‌های آیینه‌کاری شده دوره قاجار در دیوارهای شاه‌نشین این عمارت تاریخی نیز نقاط مختلف ایران در دوره قاجار را همراه با فعالیت روزانه ایرانی‌ها در عصر قاجار در دل دیوارهای این بخش به تصویر کشیده است.
124سال از اتمام احداث اقامتگاه تاریخی سفرای فرانسه در خارج از حصار ناصری تهران آن زمان که باغ و زمین‌های کشاورزی بود و حالا خیابان «نوفل‌لوشاتو» تهران، می‌گذرد. نوفل لوشاتو همان دهکده نزدیک به پاریس است که امام‌خمینی(ره) بخشی از سال‌های پایانی تبعید خود از ایران را تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و ورود به کشور در آن گذراند.
فیلیپ تیه‌بو، سفیر 65ساله فرانسه در تهران، حالا از پله‌های طبقه بالایی عمارت تاریخی فرانسوی‌ها در تهران پایین می‌آید و درهای اقامتگاه تاریخی سفرای فرانسه را برای نخستین‌بار روی همشهری و خوانندگان این روزنامه می‌گشاید. او 2نشان مهم فرانسه بر سینه دارد؛ نشان شوالیه ملی لیاقت و نشان شوالیه لژیون دونور. هر دو نشان را هم به‌دلیل خدماتی که به کشور فرانسه کرده، گرفته است. تیه‌بو اما علاقه‌ای ندارد در این گفت‌وگو دلیل گرفتن این دو بالاترین نشان رسمی کشور فرانسه را بازگو کند و می‌گوید، خضوع به او این اجازه را نمی‌دهد که از خودش تعریف کند. اما نگاهی به فعالیت‌های دیپلماتیک او شاید دلیل گرفتن این دو نشان را توضیح دهد؛ دبیر اول سفارت فرانسه در مکزیک، رایزن دوم در نمایندگی دائم فرانسه در مجامع اروپایی بروکسل، معاون مسائل هسته‌ای و فضایی در وزارت خارجه فرانسه، معاون عدم‌اشاعه در اداره امور راهبردی، امنیت و خلع سلاح، رایزن اول فرانسه در سازمان ملل، نماینده فرانسه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا سال2005، سفیر تام‌الاختیار فرانسه در سئول، مدیر اداره جهانی‌سازی در وزارت خارجه فرانسه، سفیر تام‌الاختیار فرانسه در اسلام‌آباد و سرانجام سفیر فرانسه در ایران.
تالار موسیقی اقامتگاه اختصاصی او در عمارت تاریخی تهران حالا با فرش‌های ایرانی پوشیده شده و مملو از هنر آیینه‌کاری و گچبری ایرانی است. این همان شاه‌نشین عمارت است. روی فرشی که در اتاق کارش ایستاده می‌پرسم، می‌دانی این فرش محصول کدام نقطه ایران است؟ می‌گوید: کارشناس فرش نیستم؛ فقط می‌دانم فرش این اتاق متعلق به نیم‌قرن پیش است. فرش‌های ایرانی این بنای تاریخی هنر هریس، ورامین، بختیار و فراهان است. اصلا همین فرش‌ها و آن تالار آیینه شاه‌نشین عمارت و نقاشی‌های داخل دیوار قاجاری و تصویر تمام‌قد نقاشی شده از مظفرالدین‌شاه که پیش از سفر به پاریس برای دیدار از نمایشگاه جهانی1900 آن کشور به او تقدیم شد و حالا در قاب تذهیب دیوار اتاق کار اقامتگاه سفرای فرانسه در تهران ایستاده است، یا آن نقشه تهران دوره ناصری که سال1237شمسی توسط آگوست کرشیش، استاد فرانسوی دارالفنون ترسیم و در قابی بر دیوار اقامتگاه نصب شده است، همراه با دستخط فرمان ناصرالدین‌شاه برای اهدای زمین فعلی سفارت فرانسه به فرانسوی‌ها و یک سردیس سپید از او در کتابخانه سفیر فرانسه در تهران که محتوایش «قرآن»، «مثنوی معنوی»، «حافظ به سعی سایه»، «هنر دوره اسلامی»، «زندگی و آثار صنیع‌الملک»، «پیشگامان نقاشی معاصر ایران»، «کتاب تهران»، «اطلس ایران»، «امپراتوری ایران» و «سفرنامه‌های فرانسوی» است، فضای اقامتگاه ایرانی – اروپایی سفرای فرانسه در ایران را به یک خانه ایرانی بیشتر نزدیک می‌کند.
فیلیپ تیه‌بو، قطعه‌قطعه، آثار ایرانی داخل عمارت تاریخی سفیر فرانسه در تهران را همراه با ارزش‌های معماری این عمارت رونمایی و در موردشان توضیح می‌دهد. آنجا که به نقشه تهران دوره ناصری می‌رسد، می‌گوید: «زمینی که ناصرالدین‌شاه به فرانسه اهدا کرد و حالا سفارت فرانسه در تهران است، آن زمان خارج از شهر تهران بود.»
کمی آن طرف‌تر دست‌نویس قوام‌الدوله، وزیر امور خارجه وقت در دوره ناصری را در قاب پشت پنجره اتاق کارش نشان می‌دهد و شروع به روخوانی متن فرانسوی دست‌نویس می‌کند و می‌گوید: «این هم فرمان ناصرالدین شاه است.» طول اتاق کارش را طی می‌کند و کتاب قطوری که در قطع روزنامه‌ای منتشر شده است را از زیر میز منتهی به تصویر تمام‌قد مظفرالدین‌شاه بیرون می‌کشد. این همان کتابی است که اوژن فلاندن، نقاش مشهور فرانسوی در سال1220شمسی هنگام سفر به ایران از محوطه‌های باستانی ایران ترسیم کرده است. فلاندن و پاسکال کوست، معمار فرانسوی هنگام سفر به ایران در دوره محمدشاه قاجار، آثار مهم باستانی ایران را که حالا بسیاری‌شان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند، نقاشی و اطلس معماری این آثار را ترسیم کرده‌اند.
مشاهده تصاویر نقاشی شده فلاندن از تخت‌جمشید، بیستون، کاروانسراها و قلعه‌های باستانی و تاریخی ایران و سنگ‌نگاره‌های باستانی و پاسارگاد، بسیار جذاب است. فیلیپ تیه‌بو کتاب را صفحه به صفحه ورق می‌زند و درباره آثار و نقاشی‌های آن و تاریخ نقش شدن‌شان توضیح می‌دهد.
بخشی از گفت‌وگوی همشهری با فیلیپ تیه‌بو در باغ عمارت تاریخی اقامتگاه سفرای فرانسه در تهران، همان زمینی که ناصرالدین‌شاه در خارج از حصار ناصری شهر تهران به فرانسوی‌ها اهدا کرد، انجام شد. درست در همین باغ مملو از درختان چنار است که در همهمه طوطی‌ها، او از همکاری‌های باستان‌شناسی ایران و فرانسه در سده‌های گذشته سخن می‌گوید و بر ادامه این همکاری‌ها تأکید دارد. دورتا دور باغ‌عمارت چنارهای قدیمی سر به آسمان کشیده‌اند و صدای جیغ طوطی‌ها محوطه را پر کرده است. اما گفت‌وگوهای جدی‌تر سفیر فرانسه در تهران در مورد روابط سیاسی ایران و فرانسه، تلاش برای همکاری 2کشور در مقابله با کاهش گازهای گلخانه‌ای، موضوع کمک فرانسه به ایران برای دستیابی به واکسن کرونا و از همه مهم‌تر برجام و بازگشت دوباره تحریم‌ها علیه ایران و آمادگی فرانسه برای همکاری بیشتر با ایران در عصر پساترامپ درست در شاه‌نشین عمارت تاریخی سفیر فرانسه در تهران و در فضای بیشتر ایرانی خاک فرانسه در تهران انجام شد.
