بهشت فراریان از سربازی

سمیرا رحیمی_روزنامه نگار

ذات بشر اجبارگریز است. تا زمانی که اجباری در کار نباشد، ممکن است به‌راحتی هر کاری را انجام دهد. اما به محض اینکه به بهانه‌های مختلف و در قالب تعریف‌های متفاوت، واژه اجباری بچسبد به یکی از همان فعالیت‌های قبلی، بسیاری حاضرند بمیرند اما تن به انجام آن ندهند. بهترین نمونه اجبارگریزی را می‌توان در میان جوانانی یافت که در کشورهایی با قانون خدمت سربازی اجباری زندگی می‌کنند. فرار از سربازی، خروج غیرقانونی از کشور، جعل مدارک پایان خدمت، افزایش وزن یا ایجاد دیگر نقص عضوها برای خودداری از حضور در سربازی اجباری همگی نشانه‌هایی آشکار از شدت ناخوشایندی اجباری بودن یا اجباری شدن خدمت سربازی است. همین حس نارضایتی شدید باعث شده تا بسیاری از کشورها خدمت سربازی را از حالت اجباری به اختیاری تبدیل کنند و حتی چندین کشور خدمت سربازی را به‌طور کل حذف کرده‌اند. علاوه بر این، موجودیت و ماهیت خدمت سربازی و برخورد جنسیتی با این موضوع در کشورهای مختلف منتقدان فراوانی هم دارد و بسیاری از دولت‌ها با توجه به این انتقادها و مشاهده بروز خشونت‌های غیرانسانی توسط سربازانی که به واسطه خدمت سربازی اجباری جذب ارتش شده‌ بودند، تصمیم به تعلیق نظام سربازی اجباری و استخدام نیروهای متخصص و آموزش دیده برای ارتش خود گرفتند.

ایالات متحده آمریکا یکی از 23کشور در جهان است که خدمت اجباری سربازی در آن قانونی است اما اجرا نمی‌شود. درواقع براساس گزارش پژوهشکده پو، 23کشور در جهان از قانون رسمی خدمت سربازی اجباری برخوردارند اما این قانون به اجرا گذاشته نشده است. 60کشور جهان از این قانون برخوردارند و آن را به اجرا می‌گذارند. 85کشور هیچ قانونی در این حوزه به تصویب نرسانده‌اند و 23کشور نه‌تنها خدمت سربازی، اصلا نیروی نظامی ندارند. کشورهایی که بهشتی برای فراریان از خدمت سربازی خواهند بود. در ایالات متحده، اگرچه قانونا امکان اجباری شدن سربازی وجود دارد، اما درحال حاضر اجباری برای حضور جوانان در دوره سربازی وجود ندارد و افراد می‌توانند داوطلبانه به استخدام ارتش درآیند یا برای مدتی کوتاه در ارتش خدمت کنند. البته این مقررات برای زمان صلح است و شامل موضعیت‌های جنگی اضطراری نمی‌شود. نقطه مقابل آمریکا، ونزوئلا است که براساس قانون اجباری برای خدمت سربازی وجود ندارد، اما درصورت نداشتن کارت پایان خدمت افراد از داشتن خدماتی مانند گذرنامه یا بیمه محروم می‌شوند.
نروژ کشور دیگری است که در آن قانون جوانان را ملزم می‌سازد که به‌مدت 12‌ماه در میان نیروهای مسلح کشور خدمت کنند و پس از آن 7‌ماه دوره آموزشی ببینند. اما در عمل این قانون به اجرا گذاشته نمی‌شود و برخلاف قانون، هیچ اجباری برای پیوستن به نیروهای مسلح در این کشور وجود ندارد. درواقع هرسال از هر 6نروژی واجد شرایط یک نفر به‌صورت داوطلبانه برای خدمت در ارتش متقاضی می‌شود.
کانادا حتی در دوران جنگ جهانی دوم هم خدمت سربازی اجباری نداشت و تنها پس از مشاهده استقبال پیوستن داوطلبانه افراد به ارتش بود که آن را اجباری کرد. درحال حاضر هم برای شهروندان این کشور اجباری برای پیوستن به ارتش وجود ندارد و بعضی از شهروندان داوطلبانه و نیمه‌وقت برای ارتش کانادا کار می‌کنند. با این‌همه کانادا هم مانند آمریکا این وضعیت را برای زمان صلح می‌داند و ممکن است در زمان وقوع جنگ و در شرایط اضطرار، اختیاری بودن خدمت سربازی حذف شود.
تعدادی از کشورها در سال‌های اخیر خدمت اجباری سربازی را تعلیق کرده‌اند. کشورهایی مانند آلبانی، اکوادور، تونس و لهستان از آن جمله‌اند. تایوان هم در سال 2018پذیرش اجباری سربازان را متوقف کرد، البته به‌صورت موقتی و تا زمانی که جذب داوطلبانه نیرو برای ارتش تایوان کافی باشد.
همچنین نزدیک به 36کشور یا منطقه جغرافیایی در جهان وجود دارد که در کل از نیروی ارتش منسجم و دائمی برخوردار نیستند و نبود ارتش و نیروهای مسلح، به معنی وجود نداشتن خدمت سربازی است. بعضی از این کشورها برای تامین امنیت خود به ارتش و نیروهای نظامی دیگر کشورها متکی هستند. برای مثال سوئیس و اتریش به‌طور مشترک نیروهای دفاعی کشور لیختن‌اشتاین را تامین می‌کنند. یا آندورا به‌عنوان یکی از کوچک‌ترین کشورهای اروپایی که در میان اسپانیا و فرانسه واقع شده است، با داشتن 85هزار جمعیت، برای تامین امنیت خود فقط از تعدادی نیروی پلیس برخوردار است و هیچ ارتش یا نیروی مسلحی ندارد. به همین دلیل اسپانیا و فرانسه به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی مسئولیت محافظت از آندورا را به‌عهده گرفته‌اند. همچنین محافظت از واتیکان به‌عهده گارد ویژه سوئیس است. از دیگر کشورهای جهان که نه ارتش منسجمی دارند و نه خدمت سربازی می‌توان از جزایر کیمن، جزایر کوک، کاستاریکا، دومنیکا، جزایر فالکلند، گرینلند، گرنادا، کوزوو، جزایر مارشال، موناکو، پاناما، جزایر سلیمان و منطقه مستقل سالبارد نام برد. دیگر کشورهایی که می‌توان آنها را بهشت افراد فراری از خدمت سربازی نام برد، معمولا با این استدلال که ارتش خود را به مجموعه‌ای از نیروهای متخصص و کارآمد تبدیل کنند، خدمت اجباری سربازی برای عموم مردم را تعلیق کرده‌اند. آلبانی کشوری است که در گذشته همه مردان در آن مجبور به گذراندن دوران سربازی بودند، اما از سال2010 به بعد این کشور تصمیم گرفت تنها نیروهای متخصص را جذب ارتش کند و به این ترتیب اجباری بودن سربازی را حذف کرد.
در آرژانتین امکان خدمت سربازی داوطلبانه از 18تا 24سالگی وجود دارد و هیچ اجباری برای رفتن به سربازی وجود ندارد. تنها درصورتی که تعداد داوطلبان پیوستن به ارتش این کشور از حد نیاز کمتر باشد مجلس کشور مجوز اجباری‌کردن سربازی را خواهد داشت. آرژانتین از سال1995 و با درس گرفتن از رویداد‌های جزایر فارکلند که نیاز به سربازان حرفه‌ای‌تر متخصص را برجسته‌تر کرد و رسوایی‌هایی از خشونت سربازان معمولی را به‌دنبال داشت، خدمت اجباری در ارتش را لغو و آن را با خدمت داوطلبانه جایگزین کرد. بوسنی و هرزگووین، بلغارستان، شیلی، کرواسی، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، مجارستان، ایرلند و ایتالیا دیگر کشورهایی هستند که اجباری بودن خدمت سربازی را حذف کرده‌اند. اما تعدادی از کشورهای اروپایی، ازجمله آلمان و فرانسه تحت‌تأثیر حملات تروریستی‌ای که طی سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند، در آستانه بازگرداندن خدمت سربازی اجباری هستند. برای مثال امانوئل ماکرون قصد دارد سربازی را تا سال2024 برای فرانسوی‌ها اجباری کند.