کرونا بهشت استارتاپ‌ها

حمید ضیایی‌پرور
کارشناس کسب‌وکارهای فضای مجازی

ایام کرونا را می‌شود بهترین فرصت برای دیده‌شدن استارتاپ‌های ایرانی دانست. آنها در شرایط کرونایی نقش گسترده‌ای در زندگی مردم داشته‌اند و خودشان هم به رشد قابل‌توجهی رسیده‌اند. برای بررسی نقش استارتاپ‌ها در ایام کرونا باید آنها را به 2گروه تقسیم کرد. یک گروه استارتاپ‌هایی هستند که خدمات محتوایی به مردم ارائه می‌دهند که این محتوا می‌تواند در عرصه کتاب، فیلم، سرگرمی، بازی و محتواهایی باشد که کاربر با آن درگیر می‌شود و مستقیم آن را دریافت می‌کند. مثلا همه استارتاپ‌هایی که در قالب پلتفرم‌های فروش کتاب دیجیتال فعالیت می‌کنند یا پلتفرم‌هایی که ارتباطات ویدئوکنفرانس و ارتباطات راه دور را برقرار می‌کنند، یا پلتفرم‌های فیلم مثل فیلیمو، نماوا و دیگر پلتفرم‌هایی که در پخش فیلم فعالیت دارند، براساس گزارش‌هایی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر کرد، بعضا تا 900درصد شاهد رشد در فعالیت‌ها و آمارهایشان بوده‌اند. گروه دوم پلتفرم‌هایی هستند که خدمات کالا یعنی سرویس‌های کالا و فروش محصولات را ارئه می‌‌‌کنند. این گروه هم ماه‌های گذشته رشد خارق‌العاده‌ای داشته‌اند. البته مشکلی که در ایران وجود دارد این است که اغلب این پلتفرم‌ها خودشان گزارش‌های دوره‌ای آماری از فعالیت‌هایشان منتشر نمی‌کنند. مسائل مالیاتی، بیمه و موضوعات دیگری هست که سبب می‌شود این پلتفرم‌ها خیلی شفاف عمل نکنند، اما به‌وضوح شاهد رشد پلتفرم‌ها و استارتاپ‌های ارائه خدمات و محصولات فروش بوده‌ایم. این رشد هم طبیعی است. به هر حال مردمی که در قرنطینه هستند و کمتر مراجعه فیزیکی و حضوری به بازار و فروشگاه‌ها دارند، از خدمات پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند. درواقع می‌شود گفت برای این دسته از استارتاپ‌های ایرانی، کرونا یک فرصت بود و بهشتی را برایشان فراهم کرد تا شاهد رشد صد چندانشان باشیم. آنها در این شرایط، هم دیده و به جامعه معرفی شدند و هم باگ‌هایشان را شناختند و توانستند خودشان را با شرایط تطبیق دهند. اما اتفاق مهم موضوع فرهنگسازی بود. فرهنگ استفاده از استارتاپ‌ها خیلی مهم بود که این فرهنگسازی اجباری بین مردم انجام شد. به‌خاطر همین است که می‌توانیم بگوییم کرونا برای استارتاپ‌های ایرانی یک نعمت بود. البته در این ایام کسب‌وکارهای فیزیکی و بعضی از استارتاپ‌هایی که در حوزه‌های گردشگری و سفر فعالیت‌ می‌کردند، ضررهای خیلی شدیدی را تجربه کردند، ولی در برآورد کلی 10ماهی که از ایام کرونا گذشت، بهترین فرصت برای شکوفایی استارتاپ‌های ایرانی بود و با وجود مشکلاتی که در بخشی از بدنه استارتاپ‌ها و پلتفرم‌های اینترنتی پیش آمد، آنها رشد و توسعه قابل‌توجهی کردند.
من هر روز فعالیت استارتاپ‌ها را رصد می‌کنم و کمتر دیده‌ام که استارتاپ جدیدی در این اکوسیستم شکل بگیرد، ولی موضوعی که مایل هستم درباره‌اش توضیح بدهم این است که بدنه دولتی هم مجبور شد خودش را با این شرایط سازگار کند. دولت برای پروژه‌هایی در ارائه خدمات راه دور و دورکاری، تعاملاتی با استارتاپ‌ها داشت و در این فرآیند مجبور شد به آنها تسهیلات بیشتری بدهد، قوانین و مقرارت و خدمات خودش را ساده‌تر و دسترسی استارتاپ‌ها به دیتابس‌های دولتی را وسیع‌تر کند. این فعالیت و این شرایط منجر به این شد که تعامل دولت با استارتاپ‌ها تا حد زیادی بهتر شود.
در ایام کرونا مردم مجبور به استفاده از استارتاپ‌ها شدند و این اتفاق به رشد دانش آنها کمک زیادی کرد. اگر ما می‌خواستیم برنامه 10ساله برای فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی درحوزه استارتاپ‌ها داشته باشیم، به نتیجه‌ای که در یک سال گذشته رسیدیم، نمی‌رسیدیم. در این ایام پلتفرم‌های پیام‌رسان اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی هم خیلی رشد پیدا کردند. این شرایط منجر به این شد که مردم خودشان به همدیگر یاد بدهند  چطور می‌شود از این استارتاپ‌ها استفاده کرد. مثلا اعضای یک خانواده به هم یاد می‌دهند که به‌جای مراجعه به فروشگاه که در شرایط کرونایی امکان‌پذیر نیست، چطور از این پلتفرم‌ها خرید کنند و خدمات بگیرند. کرونا موجب شد آموزش، فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی عمومی در جامعه شکل بگیرد و سواد دیجیتال مردم در این ایام خیلی بالاتر برود.
اگر کرونا مهار شود، جایگاهی که استارتاپ‌ها در جامعه پیدا کرده‌اند، حفظ می‌شود و آنها می‌توانند در این مرحله‌ای که به رشد رسیده‌اند، ثبات داشته باشند؟ پیش‌بینی من این است که بعد از فروکش کرونا و مهار آن، رشد استارتاپ‌ها تا حدی فروکش می‌کند، ولی اینطور نخواهد بود که به حالت قبل برگردد‌؛ یعنی ما دیگر هیچ‌وقت به شرایط زمستان 1398برنمی‌گردیم. رشدی که استارتاپ‌ها در این ایام شاهد بودند به حدی است که نهادینه شده و مردم طعم استفاده از خدمات راه دور، محتواها و کسب‌وکارهای دیجیتال را چشیده‌اند و حالا راحت‌تر می‌توانند از این خدمات استفاده کنند. به هر حال وقتی از این استارتاپ‌ها و سرویس‌هایی که می‌دهند، استفاده می‌کنیم، قدرت مقایسه بیشتر می‌شود. وقتی حضوری به فروشگاه، کتابفروشی یا بازاری مراجعه می‌کنید، قدرت انتخاب و مقایسه زیادی ندارید، ولی در استارتاپ‌ها قدرت مقایسه‌ ملی است. مثلا خود من چند روز پیش دنبال کالایی بودم، فروشگاهی در تبریز پایین‌ترین قیمت را به من داد. به‌طور طبیعی شاید من در عمرم فرصت نکنم به تبریز بروم و از این فروشگاه خرید کنم، ولی وقتی قیمت‌های مختلف را دیدم و مقایسه کردم، ترجیح دادم از این فروشگاه خرید کنم. بعد از کرونا هم این ذهنیت با من شهروند‌ می‌ماند؛ یعنی من برای خرید یک کالا دیگر به فروشگاه‌ مراجعه نمی‌‌‌کنم یا کمتر مراجعه می‌کنم. با این حال بعد از مهار کرونا، بین استارتاپ‌ها تا حدودی کاهش رشد را شاهد خواهیم بود، اما بعضی از استارتاپ‌هایی که در دوران کرونا افت داشته‌اند، می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که بعد از شکست کرونا دوباره رشد کنند. این رشد را به‌طور ویژه در پلتفرم‌هایی که به حوزه گردشگری، سفر و رفت‌وآمد و حمل‌ونقل مربوط می‌شود، می‌توانیم ببینیم و دوباره شاهد رونقشان باشیم. حدود 100استارتاپ داریم که کارشان خدمات ویلا، هتل و اقامت‌سراست. همه آنها بعد از شیوع کرونا دچار فروپاشی شدند و طبیعی است که در دوران پساکرونا فعالیت‌هایشان را از سر بگیرند و رشد کنند.