حمل و نقل
ایرلاین‌های عربی، آسمان ایران را دور می‌زنند؟
گمانه‌هایی از تلاش ترامپ برای حذف ایرلاین‌های عربی از آسمان ایران مطرح شده؛ درحالی‌که مزیت‌های عبور از آسمان ایران بسیار حیاتی‌تر از آن است که با زد و بند سیاسی از آن چشم‌پوشی شود
ترغیب قطر به حذف آسمان ایران از مسیرهای پروازی، تازه‌ترین سناریویی است که به‌دنبال سفر داماد ترامپ به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مطرح شده و گویا قرار است با رفع تحریم قطر از سوی امارات و عربستان محقق شود؛ اما نکته اینجاست که با اجرای این سناریو، گرچه ایران از درآمد عبور هواپیماهای عربی محروم می‌شود؛ اما آنها نیز با افزایش طول مسیر، بالا رفتن هزینه و البته حذف از بازار ایران مواجه خواهند شد.
به‌گزارش همشهری، نیویورک‌تایمز به نقل از مقامات آمریکایی از مأموریت ویژه جرد کوشنر، داماد ترامپ برای حذف قطر از ترافیک هوایی آسمان ایران خبر داده است. ادعایی که قرار است با گشایش حریم هوایی عربستان و امارات به روی پروازهای قطری محقق شود و سفر اخیر کوشنر به امارات و عربستان نیز به همین مسئله مربوط شده است. پیش‌ازاین نیز در جریان ساقط شدن هواپیمای مسافربری اوکراین در حوالی تهران، عوامل خارجی تلاش‌هایی برای ترغیب ایرلاین‌های خارجی به تحریم فضای هوایی ایران انجام داده‌اند اما در این مورد نیز ایرلاین‌های عربی به دلایلی ازجمله حیاتی بودن مسیر هوایی و بازار ایران برای آنها زیر بار تحریم نرفتند.
مأموریت آقای داماد
رسانه‌ها به پیروی از گزارش نیویورک‌تایمز معتقدند که حداقل یکی از اهداف داماد ترامپ در سفر اخیر به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، تلاش برای باز کردن مسیر امارات و عربستان به روی ایرلاین‌های قطری و درنتیجه محروم کردن ایران از درآمد عبور ترافیک هوایی قطر باشد که مبلغ آن را 100میلیون دلار در سال برآورد کرده‌اند. نیویورک‌تایمز به نقل از 2مقام آمریکایی آگاه به امور دیپلماتیک نوشته است که مأموریت گشایش حریم هوایی عربستان و امارات به روی پروازهای قطری و رفع محاصره قطر یکی از دستور کارهای کوشنر در این سفر است؛ اما یک دیپلمات آگاه گفته است که هیأت آمریکایی به‌واسطه تردید در همکاری امارات، در این کشور توقف نکرده است.
شاهراه بی‌جایگزین
رویکرد اقتصادی ایرلاین‌های عربی در سال‌های گذشته نشان داده این شرکت‌ها اغلب برای تداوم سودآوری و بازاریابی، تلاش کرده‌اند با تصمیم‌های سیاسی و مغرضانه همراهی نکنند، بر این اساس احتمال اینکه ایرلاین‌های عربی در موافقت با داماد ترامپ تلاش کنند با ضرر زدن به‌خود، منافع ایران را کاهش دهند چندان قوی نیست. به‌خصوص که استفاده از شاهراه هوایی ایران برای برخی از پروازهای کشورهای جنوب خلیج‌فارس حیاتی است. به‌عنوان‌مثال، در دی‌ماه سال گذشته و بعد از ساقط شدن هواپیمای مسافربری اوکراین در جریان مناقشه ایران و آمریکا، 2ایرلاین لوفت‌هانزا و آسترین ایرلاینز (شرکت‌های هواپیمایی آلمان و اتریش) که همچنان در آسمان ایران فعال بودند، پروازهای خود را برای حدود 3ماه به مقصد کشورمان تعلیق کردند. همزمان بسیاری از خطوط هوایی اروپایی و شرق آسیایی نیز ترجیح دادند برای ملاحظات امنیتی در آن دوره از حریم هوایی ایران برای پروازهای خود استفاده نکنند؛ اما حتی در همان دوره نیز خطوط هوایی کشورهای عربی ازجمله قطر، کویت و امارات متحده عربی نه‌تنها عبور از آسمان ایران را متوقف نکردند بلکه پروازهای برنامه‌ای خود به شهرهای مختلف ایران را نیز ادامه دادند. در ادامه، با شیوع کرونا و زمینگیر شدن شرکت‌های هواپیمایی، عملا تردد شرکت‌های هواپیمایی خارجی بعد از یک دوره توقف کامل، به‌شدت افت کرد و ایرلاین‌هایی که از آسمان ایران رفته بودند نیز به‌واسطه محدودیت‌های کرونا به آسمان کشورمان برنگشتند. باوجوداین، ایرلاین‌های امارات و قطر که جزو بزرگ‌ترین ایرلاین‌های جهان محسوب می‌شوند، همچنان برای معدود پروازهای خود، از آسمان ایران استفاده کردند چراکه این کشورها حداقل برای دسترسی به روسیه، آسیای میانه هیچ مسیری برای جایگزینی ایران نداشتند مگر اینکه با دور زدن ایران، طول مسیر خود را به 2برابر افزایش دهند.
وضعیت تردد هوایی قطر
فارغ از اینکه مأموریت داماد ترامپ در واپسین روزهای ریاست‌جمهوری ترامپ، تلاش برای ضربه زدن به ایران باشد یا نه، این نکته مشخص است که قطر حتی باوجود تحریم امارات و عربستان، اجباری برای استفاده از حریم هوایی ایران ندارد و برای بخش عمده پروازهای خود به سمت اروپا، آفریقا و حتی آمریکا می‌تواند با عبور از فضای بین‌المللی بالای خلیج‌فارس، از طریق عراق و سایر کشورها اقدام کند. ازاین‌رو رفع تحریم هوایی قطر از سوی عربستان چندان تأثیری بر آسمان ایران نخواهد داشت. اما قطر برای دسترسی به مقاصد شرقی خود ناگزیر است از فضای هوایی ایران یا امارات بگذرد و فعلا به‌واسطه تحریم امارات از آسمان ایران استفاده می‌کنند. پس برای حذف آسمان ایران از مسیرهای انتخابی قطری‌ها، کافی است امارات تحریم‌های خود را لغو کند. جدای از اینکه لغو تحریم قطر از سوی امارات نیازمند اجازه سعودی‌هاست؛ اما چنانچه این کار با هدف ضربه زدن به ایران انجام شود، احتمالا امارات نیز باید خود را برای حذف از آسمان ایران آماده کند که در این صورت علاوه بر طولانی شدن مسیرهای پروازی این کشور به روسیه و آسیای میانه از طریق پاکستان و افغانستان، حضور ایرلاین امارات در مقاصد داخلی ایران نیز با مشکل جدی مواجه می‌شود و چه‌بسا این بازار را از دست بدهد. البته این نکته نیز قابل‌انکار نیست که آمریکا، عربستان سعودی را شریک استراتژیک خود در فشار تحریم علیه ایران معرفی کرده و این احتمال وجود دارد که امارات نیز وادار شود حتی به قیمت زیان زدن به فعالیت‌های اقتصادی خود، اقداماتی نظیر تحریم هوایی ایران را اجرا کند.
