خبری که جهانی شد
آزادسازی خرمشهر بازتاب وسیعی در رسانههای جهان داشت
میترا جلیلی
فتح خرمشهر نقطه‌عطفی در تاریخ ۸سال دفاعمقدس محسوب میشود؛ موضوعی که رسانههای خارجی هم نتوانستند از کنار آن بیتوجه عبور کنند و جهان در آن روزها شاهد پوشش پررنگ این پیروزی بزرگ در بسیاری از رسانههای منطقهای، شرقی و غربی بود. برخی که از این موفقیت ایران چندان خشنود نبودند، تلاش میکردند با هر ترفندی، این فتح را چندان پررنگ جلوه ندهند. برخی دیگر در تفسیرهای خود در انتظار پایان‌گرفتن جنگ بهدنبال بازپسگیری همه خاک ایران بودند و عدهای هم به تجزیه و تحلیل رفتار نیروهای عراقی و صدام‌حسین و احتمالات مختلف عملکرد آنها پس از این روز بزرگ میپرداختند. برخی به دلایل ریشهای وقوع جنگ تحمیلی پرداختند و آن را از اساس بیدلیل و برپایه توهم عراقیها دانستند. برخی دیگر از روزنامهها هم دخالت کشورهای مختلف در جنگ ایران و عراق را در کانون توجه قرار دادند و حمایت بیچون و چرا از صدام‌حسین را در این معرکه خون و آتش مورد انتقاد قرار دادند؛ هرچند برخی رسانهها بازهم بر طبل حمایت از عراق کوبیدند. در روزهای پس از فتح خرمشهر این پیروزی، بهصورت منطقهای هم مورد بررسی قرارگرفت و برخی، پیروزی ایران را تهدیدی بزرگ تلقی کردند.
در انتظار تصمیم ایران
یکی از این روزنامهها، نشریه آمریکایی کریستین ساینس مانیتور است که از آن بهعنوان «مانیتور» هم یاد میشود. این نشریه که تاکنون 7جایزه پولیتزر را از آن خود کرده، در یکی از مقالاتماه می 1982خود نوشت؛ «20ماه از جنگ خونین ایران و عراق که برخی هم از آن بهعنوان جنگ خلیجفارس یاد میکنند، گذشته و حالا بهدنبال بازپسگیری خرمشهر از سوی ایران، بهنظر میرسد وضعیتی تهدیدآمیز ایجاد شده است. آنچه بقیه خاورمیانه منتظرند ببینند این است که آیا ایرانیان پس از فتح خرمشهر در مرز متوقف میشوند یا اینکه سرمست از پیروزی، به عراق حمله میکنند. این موضوع میتواند وضعیت جدیدی را ایجاد کند و شاید حتی ثبات خلیجفارس نیز با مشکلاتی مواجه شود». در ادامه این مقاله نیز بهوضوح به نگرانی برخی کشورهای حوزه خلیجفارس از پیشروی ایران در خاک عراق اشاره شده و آمدهاست: «عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی خلیجفارس تمایلی برای دیدن منطقه تحت سلطه صدام‌حسین یا ایران ندارند اما اگر مجبور به انتخاب شوند، ایران را تهدیدی بزرگتر از عراق میدانند». در این مقاله همچنین به لزوم دخالت آمریکا در پشتیبانی از آتشبس زودهنگام اشاره شده و آمده است: «واشنگتن اهرم فشار کمی برای عراق یا ایران دارد اما این موضوع نباید مانع استفاده ایالات‌متحده از هرگونه نفوذ خود در پشتیبانی از آتشبس زودهنگام در جنگ خلیجفارس شود». برای برخی روزنامهها هم نوع نگاه ایرانیها به بازپسگیری خرمشهر جالب بوده است. بهعنوانمثال، نشریه سنگاپوری انگلیسی‌زبان استریتز تایمز، یکی از روزنامههایی است که در سال 1982اشارهای به فتح خرمشهر از سوی ایران داشته و موضوعی که برای نویسنده این گزارش جذاب بوده تغییر نام «خرمشهر» به «خونین شهر» توسط ایرانیهاست. برخی روزنامههای ایتالیایی‌زبان ازجمله نشریه ریپابلیکا هم ترجیح دادند حال و هوای مردم ایران را پس از بازپسگیری خرمشهر به تصویر بکشند. این روزنامه طی گزارشی خیابانهای تهران و سایر نقاط ایران را مملو از شادی و نور توصیف کرد و نوشت: «خرمشهر به ایران بازگشت. همه جا صدای الله‌اکبر به گوش میرسد و مردم از خوشحالی به خیابانها ریختهاند».
حقارتی برای صدام
برخی رسانهها هم ترجیح دادند نگاهی به وضعیت عراق و فرماندهان این جنگ پس از شکست در عملیات بیتالمقدس و از دستدادن خرمشهر داشته باشند. بهعنوانمثال روزنامه بریتانیایی فایننشنال تایمز، این شکست را یک فاجعه بزرگ برای عراق و حقارتی بزرگ برای صدام‌حسین خواند و یادآور شد: «عراق با جنگی یک ماهه موفق به تصرف خرمشهر شد اما آن را طی حمله ایرانیها که کمتر از ۲روز طول کشید، از دست داد». گاردین نیز دیگر روزنامه بریتانیایی است که در گزارشماه می سال1982خود به مقایسه وضعیت نظامی ایران و عراق پرداخت و شکست عراق و خروج از خرمشهر را با وجود برتری مسلم نظامی، بسیار تحقیرآمیز دانست و به این موضوع اشاره کرد که محاسبات صدام برای سقوط زودهنگام تهران کاملا غلط بود و ظاهرا صدام‌حسین تخمین غلطی از مقاومت ایران در جنگ داشته است. این روزنامه در نسخه 27ماه می 1982خود نیز مطلبی با تیتر «آمریکا هراس دارد که ایران توازن خلیجفارس را برهم بزند» منتشر کرد و از نگرانی کشورهای حوزه خلیجفارس درباره قدرت و برتری ایران در منطقه نوشت. اما تنها روزنامههای بریتانیایی نبودند که از شکست مفتضحانه عراق و عقب رانده‌شدن ارتش بعثی از مرزهای ایران حیرت‌زده شدند و از قدرت‌گرفتن ایران ابراز نگرانی میکردند، روزنامههای آمریکایی ازجمله واشنگتنپست نیز در یکی از مقالاتماه می سال1982 خود به اعتراف عراق در شکست برابر ایران و عقبنشینی به مرزهایش اشاره کرد و از سوی دیگر نگرانیهای کشورهای عربی از این پیروزی را محور گزارش خود قرار داد. نویسنده در این مقاله همچنین به شکاف بین دولتهای عربی در حمایت از عراق یا ایران در این جنگ تحمیلی اشاره کرده و یادآور شده است کشورهای عربی‌ای که در 20ماه گذشته از جنگ تحمیلی ایران و عراق همواره حامی عراق بوده‌اند، حالا با چشمهایی نگران قدمهای بعدی ایران را مینگرند.
در این مقاله همچنین یادآوری شده است که این دولتهای عربی ابراز امیدواری کردهاند حالا که حتی یک وجب از خاک ایران در دست عراق نیست، اختلافات طرفین از راههای مسالمتآمیز و بدون ادامه این جنگ خونین، حل و فصل شود. واشنگتنپست نوشت: «با توجه به اینکه آنها با وسواس و دقتی ویژه، همه تصمیمات ایران در منطقه را رصد میکنند دریافتهاند نشانههایی وجود دارد که ایران میخواهد جنگ را به داخل خاک عراق بکشاند و همین موضوع نگرانیهای آنها را افزایش داده است». دراین مقاله همچنین آمده است: «ایران بار دیگر به کشورهای عربی خلیجفارس که میلیاردها دلار تجهیزات نظامی در اختیار رژیم عراق قرار داده بودند اخطار داد و از آنان خواست به حمایت خود از عراق پایان دهند».
روزنامه لوموند هم بازپسگیری خرمشهر توسط ایران را یک شکست سنگین برای عراق دانست و نوشت: «عراق که به شورشهای داخلی در ایران توسط کردها دل‌بسته بود و تصور میکرد برای اشغال خوزستان و استقرار یک دولت موقت در اهواز تنها به 2هفته زمان نیاز دارد، حالا پس از 20ماه تلاش، مغلوب شده است. روزی که صدام‌حسین هرگز تصورش را نمیکرد فرا رسید». این نشریه در یکی از مقالاتماه می سال1982خود، از این پیروزی ایران بهعنوان تحولی عمده در جنگ خلیجفارس یاد کرد. این روزنامه نیز هشدار امامخمینی(ره) به کشورهای عرب منطقه بهویژه عربستان و مصر را در گزارش خود پررنگ کرد و نوشت: «رهبر انقلاب به دولتهای عربی طرفدار عراق در جنگ با ایران اخطار داده و گفته است کاری نکنید که مجبور شویم طبق وظیفهای که قرآن به ما حکم میکند عمل کنیم».
نگرانی دولتهای عربی
نگرانی کشورهای طرفدار عراق در جنگ با ایران در بیشتر رسانهها انعکاس داشت و روزنامههای مصری و رهبران این کشور هم با نگرانی بیش از پیش تحولات جنگ ایران و عراق را دنبال کردند. بهعنوان مثال روزنامه الجمهوریه چاپ قاهره پیش از فتحخرمشهر، تصرف این بندر ایرانی را بزرگترین برگ برنده عراق میدانست که میتواند درصورت رفتن پای میز مذاکره با ایران، امتیازاتی بهدست آورد. به همین دلیل هم بعد از فتح خرمشهر توسط ایران نوشت: «مهمترین برگ برنده عراق از دست رفت». برخی دیگر از رسانههای جهان هم خرمشهر را به نوعی گروگان عراق میدانستند و با بیرون رانده‌شدن عراق از این شهر بندری، معتقد بودند بغداد آخرین گروگان خود را از دست داده است؛ چراکه حتی به فرض اینکه نیروهای ایرانی وارد خاک عراق هم نشوند، بازهم بندر مهم بصره و منطقه نفتی جنوب عراق در تیررس توپخانه ایران است و عراق دیگر نمیتواند این شکست را جبران کند. برخی روزنامهها ازجمله نیویورک‌تایمز نیز دلایل شکست صدام در خرمشهر را زیر ذرهبین قرار دادند. نیویورک‌تایمز در یکی از گزارشهای آن روزهایش با اشاره به تعداد بالای اسرای عراقی نوشت: «متخصصان نظامی غرب معتقدند عدمرهبری و روحیه ضعیف میان افسران ارتش عراق دلیل این شکست بوده است اما اصلا مشخص نیست آیا صدام کنترل ارتش عراق را در دست دارد یا خیر».
