کتاب
جایزه جلال مستندنگاری و بازتعریف معیارها
نگاهی به فهرست نامزدهای بخش مستندنگاری جایزه جلال آل‌احمد نشان می‌دهد که بیشتر نامزدها از میان ناشران خاص انتخاب شده‌اند
مرتضی کاردر- روزنامه نگار
جایزه جلال آل‌احمد روزهای پایانی را می‌گذراند و در مرحله اعلام نتایج است. هفته گذشته نامزدهای بخش نقد ادبی جایزه معرفی شدند و دیروز نامزدهای بخش مستندنگاری. به‌مرور نامزدهای بخش‌های گوناگون جایزه معرفی می‌شوند تا درنهایت پس از معرفی نامزدهای بخش داستان کوتاه و رمان کار جایزه در بخش معرفی تمام شود. در جایزه جلال همواره بیشتر توجهات معطوف به بخش رمان و داستان بوده و بخش‌هایی مثل مستندنگاری و نقد ادبی کمتر مورد توجه است. حساسیت رسانه‌ها درباره برگزیدگان این بخش‌ها نیز کمتر بوده است.
اما چه آثاری در شمار مستندها قرار می‌گیرد؟ آیا فقط کتاب‌های تاریخ شفاهی، زندگی‌نامه‌ها، سفرنامه‌ها و متن‌هایی شبیه آنها جزو مستندنگاری محسوب می‌شوند؟ زندگی‌نامه‌های خودنوشت و جستارها و آنچه در ادبیات سال‌های اخیر ناداستان نامیده می‌شود، چه جایگاهی در مستندنگاری دارد؟ اصلاً تاکنون شده است که داوران یا دبیر جایزه حدود و ثغور مستندنگاری را تعریف کنند؟
کتاب‌های «از ری تا شام؛ روایت ناتمامِ شهید احمد غلامی» اثر علی مژدهی (انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس)، «از شریف تا لس‌آنجلس» اثر پرویز سعادتی (انتشارات سوره مهر)، «ده‌ـ‌هشتاد» (روایتی از سیل خوزستان ۹۸) نوشته میثم امیری (شرکت سهامی کتاب‌های جیبی)، «فرکانس ۱۱۶۰؛ اینجا آبادان صدای مقاومت و ایستادگی) اثر فضل‌الله صابری (انتشارات سوره مهر)، «قدر مطلق یک توطئه؛ کودتای نقاب به روایت اسناد» از شاداب عسگری و اسماعیل قمریان‌معمره (انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی)، «گوهر صبر؛ خاطرات گوهرالشریعه دستغیب» به‌کوشش طیبه پازوکی (انتشارات سوره مهر)، «مظلوم میهن محبوبم» اثر دکتر علی شمسا (انتشارات شفاف) آثاری هستند که به بخش نهایی داوری جایزه جلال راه یافته‌اند.
از 8اثری که به‌عنوان نامزد بخش مستندنگاری اعلام شده‌اند، 3اثر از انتشارات سوره مهر است و یک اثر از انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی و یک اثر هم از انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس. انتخاب نامزدها به‌گونه‌ای است که به‌نظر می‌رسد برگزار‌کننده جایزه بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس یا مجمع ناشران انقلاب اسلامی است و جایزه مربوط به آثار و نویسندگانی است که ذیل گفتمان انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس آثار خود را خلق کرده‌اند.
مسئله نامزدها به این 5اثر محدود نمی‌شود. نویسنده کتاب «ده‌ـ‌هشتاد» اثر دیگری که به‌عنوان نامزد جایزه انتخاب شده یکی از کارکنان بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان در سال‌های گذشته بوده و قاعدتاً باید از نامزدی انصراف دهد. تنها یک اثر «مظلوم میهن محبوبم» باقی می‌ماند که خارج از دایره دوستان و ناشران آشنا قرار می‌گیرد. چنین رویکردهایی در انتخاب نامزدها، جایزه جلال آل‌احمد را از یک جایزه ملی که جایگزین بخش ادبیات کتاب سال جمهوری اسلامی است و قاعدتاً باید شامل همه ناشران و آثار منتشر شده در طول سال باشد، به جایزه‌ای محدود و حتی محفلی تقلیل می‌دهد. گلعلی بابایی، مصطفی رحیمی و سعید علامیان داوری آثار را عهده‌دار بوده‌اند. بررسی کارنامه داوران گواه این مدعاست که آنها بیشتر در حوزه ادبیات انقلاب و جنگ صاحب نظر و تجربه‌اند و جز انتخاب آثاری در این حوزه انتظار دیگری از ایشان نمی‌توان داشت. پس شاید مسئله به جز بازتعریف بخش مستندنگاری، فقدان دقت لازم در انتخاب داوران بوده است؛ داورانی که تنها همین آثار را در همه سال‌های فعالیت حرفه‌ای خود خواند‌ه‌اند، نباید انتظاری جز اینها داشته باشند.
در همینه زمینه :