داستان
سال شروع جنگ
ادبیات انقلابی با آثار متعدد خود، سردمدار ادبیات داستانی بود
حسنا مرادی
سال1359، مانند سال قبل و بعدش، برای ایران پس از انقلاب، سال پرحادثهای بود. مهمترین این اتفاقات، شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در آخرین روزهای شهریورماه محسوب می‌شود. یکی از نمودهای این تحولات و اتفاقات در دنیای ادبیات داستانی، شکلگیری ادبیاتی انقلابی با درونمایه شرح ظلم و ستم رژیم شاهنشاهی و ساواک بر مردم ایران بود. از سوی دیگر، شروع جنگ تحمیلی، سبب تولد ژانر جدید ادبیات جنگ در داستان ایرانی شد. این ژانر در سالهای بعد، سال‌به‌سال به پختگی و گستردگی رسید، تا آنجا که بسیاری از نویسندگان نسل قدیمتر هم کتابهایی در این ژانر نوشتند. علاوه بر همه اینها، ادبیات اقلیمی که در اوایل دهه 1350، بیشتر به شکل تجربهنگاریهایی خام دیده می‌شد، در اواخر این دهه، شاهد خلق آثاری پخته و قابل توجه از نویسندگانی کارآزموده بود. دیگر جریان سالهای آخر این دهه، ورود نویسندگان جوان و تازهکار جدید به عرصه ادبیات داستانی بود که بسیاری از آنها، در سالهای بعد تبدیل به ستارگان ادبیات داستانی ایران شدند. مضمونهای داستانهای ادبیات انقلابی، بیشتر اوقات در چند دسته قرار میگرفتند. بعضی از داستانها نمایشگر ظلم و ستم رژیم پهلوی و فقر و بدبختی مردم بهعنوان زمینهساز انقلاب بودند.«طلوع ستمکشان» از غلامحسین طوسی، «بیکاران» از حمید جوانمرد و مجموعهداستانهای «نخل و باروت» و «حادثه در کارگاه مرکزی» از قاضی ربیحاوی با روایت درد و رنج مردم و مواجهه آنها با رژیم شاهنشاهی ریشههای شکلگیری انقلاب را ترسیم میکردند. «قلعهنشینان» از محسن حسام، «جویندگان نان» نوشته محمدرضا ماهیدشتی و«نان» اثر هوشنگ اسدی هم فقرنگاریهایی از وضعیت مردم شهرهای مختلف ایران مانند تهران و کرمانشاه در دهه1350 بودند. بعضی دیگر از داستانهای انقلابی به مبارزات انقلابی مردم و حواشی آنها میپرداختند. مجموعه داستان «اینک وطن تبعیدگاه» از داریوش کارگر، «روشنفکر کوچک» از نسیم خاکسار و «سلول 18» نوشته علی اشرف درویشیان، داستانهایی از این نوع بودند که خاطرات مبارزه و ماجراهای زندانیان سیاسی را روایت میکردند.
