تلاقی توسعه ملی و بین‌المللی در بندر چابهار

بندر استراتژیک شهید بهشتی چابهار، به‌عنوان دروازه اتصال کریدورهای حمل‌ونقلی سرزمین ایران به حمل‌ونقل اقیانوسی، روی ریل توسعه ‌پیش می‌رود و با تکمیل پس‌کرانه‌ها، روزبه‌روز شکوفاتر می‌شود؛ اما برای تبدیل این بندر اقیانوسی به هاب بزرگ منطقه، باید در زنجیره جهانی قرار بگیرد و این کار نیازمند فراهم آمدن الزاماتی است که برخی باید در داخل کشور تأمین شود و برخی دیگر از طریق برقراری پیوند پیوسته با بنادر پرتردد بین‌المللی محقق خواهد شد.
به گزارش همشهری، ظرفیت‌های بی‌بدیل منطقه مکران که باعث شده توسعه این منطقه در اسناد بالادستی گنجانده شود، فعلاً در خلیج چابهار و با بهره‌برداری از فاز‌های توسعه بندر اقیانوسی شهید بهشتی در حال بازیابی است. این بندر با توانایی پهلودهی به کشتی‌های بزرگ، در گام نخست راه میانبری برای تجارت خارجی ایران، هند و افغانستان فراهم می‌آورد و در گام‌های بعدی به‌عنوان ارزان‌ترین مسیر اتصال همسایگان شمالی ایران به آب‌های آزاد می‌تواند جورچین کریدورهای بین‌المللی ایران را تکمیل کند. برای ظهور این ظرفیت‌ها تا اینجای کار، اسکله بندر چابهار به بهره‌برداری رسیده و حمل‌ونقل جاده‌ای در پس‌کرانه این بندر نیز فعال شده‌ است اما همچنان تلاش‌هایی برای اتصال این بندر به شبکه راه‌آهن سراسری در سرزمین ایران و پیونددهی آن به بنادر معتبر دنیا در محیط بین‌الملل ادامه دارد.

چابهار و رؤیای تبدیل به هاب ترانزیتی
در منطقه مکران ظرفیت‌های متعددی وجود دارد و به عقیده رئیس دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران، مهم‌ترین ظرفیت اقتصادی این منطقه در حوزه حمل‌ونقل دریایی است. احمد ‌اللهیاری، بندر چابهار را به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، تصویری گویا از پیامدهای توسعه در منطقه مکران می‌داند و می‌گوید: این بندر با سهولت به آب‌های آزاد راه دارد و کشتی‌های بزرگ می‌توانند با پیمودن مسیرهایی کوتاه‌تر از بنادر رقیب در اسکله تازه تأسیس شهید بهشتی پهلو بگیرند، در مقابل مشتریان بندر نیز از مزیت کوتاهی و ارزانی مسیر بهره‌مند می‌شوند که بهترین محرک برای جذب تقاضاست. او با اشاره به ظرفیت‌های منطقه مکران، می‌گوید: بندر چابهار این قابلیت را دارد که به‌عنوان یک هاب بین‌المللی در صنعت حمل‌ونقل مطرح شود؛ اما برای تحقق این امر لازم است که ابتدا در توسعه زیرساخت‌های این منطقه تسریع شود و در توسعه، نسبت به رقبای منطقه سریع‌تر عمل کنیم. از نگاه‌اللهیاری، آنچه تاکنون موجب انزوای جغرافیایی منطقه مکران شده، بعد مسافت و نبود نظام حمل‌ونقل ارزان و مناسب در منطقه بوده است، ازاین‌رو هر وسیله‌ای که بتواند این منطقه را به سایر نقاط کشور متصل کند، هم ازنظر اجتماعی و هم ازنظر اقتصادی به تحول و توسعه منطقه و کشور بسیار کمک کرده است. نکته دیگری که او یادآور می‌شود، لزوم تسریع در احداث زیرساخت‌های پس‌کرانه بندر به‌خصوص شبکه ریلی است که راه را برای تبدیل چابهار به هاب ترانزیتی و تجاری هموار می‌کند. در این میان برای توسعه مطلوب بندر شهید بهشتی، این بندر باید با اتکا به زیرساخت‌های ریلی و حتی جاده‌ای ایجاد شده در پس‌کرانه، بتواند به زنجیره بنادر معتبر منطقه و جهان ازجمله برزیل و کلکته در هند متصل شود و در زنجیره جهانی تأمین بار قرار ‌گیرد.

چابهار؛ 30درصد ارزان‌تر از رقبا
اسم رمز ورود نام چابهار به بنادر تجاری بزرگ دنیا، پیوستن این بندر به شبکه ریلی سراسری و اتصال آن از این مسیر ارزان‌قیمت به کشورهای همسایگان شرقی، شمالی و حتی غربی است. در حقیقت نبض توسعه در چابهار به امید احداث سریع راه‌آهن چابهار زاهدان و همچنین اتصال کامل خطوط ریلی از زاهدان تا سرخس و هرات می‌زند. پروژه اتصال ریلی بندر چابهار به خط راه‌آهن سراسری کشور از طریق پیوستن به زاهدان در حال انجام است و مقرر شده این مسیر ریلی تا سرخس امتداد پیدا کند. شواهد امر حاکی از این است که تاکنون بخشی از این مسیر در شمال شرقی کشور ایجاد شده و هم‌اکنون تلاش بر این است که از میانه کشور تا جنوب شرقی نیز این مسیر ریلی تکمیل شود و به بهره‌برداری برسد. به‌خصوص که طرح احداث خطوط ریلی به‌عنوان یک مسئله اساسی و ملی درنظر گرفته شده است و با عنایت مقام معظم رهبری، مبالغی نیز از صندوق توسعه ملی برای احداث این مسیر اختصاص داده شده است. همچنین متولیان وزارت راه و شهرسازی می‌گویند به‌دنبال این هستند که علاوه بر مبالغ تزریق شده از صندوق توسعه ملی، بتواند از بازار سرمایه نیز منابع مالی لازم را تأمین کنند.
سؤال اینجاست که چرا بهره‌برداری از شبکه ریلی پس‌کرانه بندر چابهار تا این حد اهمیت دارد و حتی توسعه منطقه مکران نیز به آن منوط شده است. رئیس دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران، می‌گوید: اگر این خطوط راه‌آهن به بهره‌برداری برسد، بندر چابهار به یکی از رقابتی‌ترین بنادر منطقه تبدیل می‌شود . با توجه به اینکه بندر چابهار مناسب‌ترین کریدور جنوب به شمال و نزدیک‌ترین مسیر برای دسترسی به کشورهای آسیای میانه و قفقاز به آب‌های آزاد است، براساس محاسبات، حمل بار در این کریدور، حدود ۳۰درصد ارزان‌تر از سایر مسیرهای موجود تمام خواهد شد. از سوی دیگر احداث این خطوط ریلی جدای از تأثیر بسزا و چندجانبه‌ در توسعه منطقه، تضمینی است برای اتصال موفق بندر چابهار به زنجیره جهانی تأمین بار و فعالیت در مناسبات تجارت بین‌الملل.

رقبای بندر چابهار؛ فرصت‌ها و تهدیدها
ایران با مشارکت هند و همراهی افغانستان درحال‌توسعه بندر شهید بهشتی چابهار است و به‌واسطه نقش این بندر برای کمک به توسعه اقتصادی افغانستان، از شمول تحریم‌های ظالمانه آمریکا معاف شده است. در شرایط فعلی فاز نخست توسعه بندر شهید بهشتی برای آغاز همکاری تجاری سه‌جانبه میان ایران، هند و افغانستان به پایان رسیده و تمام نگاه‌ها به توسعه ریلی در پس‌کرانه بندر چابهار دوخته شده است. در مقابل اما، چینی‌ها نیز از سال‌ها پیش با سرمایه‌گذاری عظیمی مشغول ساخت و تکمیل بندر گوادر پاکستان در نزدیکی بندر چابهار هستند که زیرساخت‌های پس‌کرانه آن در مسیری موازی با کریدور چابهار – آسیای میانه امتداد می‌یابد. از منظر کارشناسی بنادر چابهار و گوادر علاوه نقش رقابتی می‌توانند مکمل یکدیگر نیز باشند اما به‌نظر می‌رسد نقش رقابتی این دو بندر بسیار فراتر از نقش مکمل باشد؛ هرچند مزیت‌های امنیتی بندر چابهار باعث شده حداقل در ارتباط‌دهی کشورهای آسیای میانه دست بالاتری داشته باشد.
از سوی دیگر بندر چابهار رقیب جدی دیگری نیز در آن‌سوی آب‌های آزاد و در سواحل کشور عمان دارد که به‌زودی نقش‌آفرینی آن در تجارت منطقه‌ای پررنگ‌تر می‌شود. ‌اللهیاری، رئیس دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران معتقد است: در این رقابت‌ها، اتصال امن و ارزان به کشورهای آسیای میانه، قفقاز، روسیه و افغانستان، جزو مزیت‌های مطلق چابهار است که می‌تواند رقبا را از میدان به در کند یا سهم آنها را کاهش دهد؛ البته مشروط بر اینکه با تسریع در ایجاد زیرساخت‌ها، این مزیت‌ها بالفعل شوند. به گفته او، باتوجه به اینکه دسترسی بندر گوادر به آسیای میانه دارای مشکلات بسیاری نظیر ناامنی در افغانستان و تردد سخت و پرخطر در جاده‌هاست، مزیت چابهار یعنی داشتن مسیر راحت و امن ایران می‌تواند ذی‌نفعان را جذب کند.