سامانه بارش، تکلیف سیل را مشخص می‌کند

لیلی خرسند ـ روزنامه‌نگار


هر بار که دل آسمان می‌گیرد و نمی، ‌صورتی را خیس می‌کند، دلهره هم به جان‌ها می‌افتد؛ نکند این سیاهی آسمان و این قطره‌هایی که برای داشتن‌شان آرزو کرده‌اند، این بار هم جانی و مالی را بگیرد. آنهایی که در این سال‌ها، سیل را تجربه کرده‌اند، عزیزی و خانه‌ای و کاشانه‌ای را از دست داده‌اند، با هر بارانی، دوباره ته‌دلشان می‌لرزد. چند هفته‌ای است که باران‌ها شروع شده و این سؤال پیش آمده که سیلی در راه است؟ سازمان هواشناسی روزهای گذشته، هیچ پیش‌بینی‌ای برای سیل نداشته است اما اطلاعیه‌ای که در فضای مجازی دست به‌دست شد، خیلی‌ها را نگران کرد؛ اطلاعیه‌ای که خبر از شدیدترین بارندگی قرن داشت. سازمان هواشناسی این اطلاعیه را تکذیب کرده است اما قرار نیست سیلی هم بیاید؟ احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی به همشهری می‌گوید که نمی‌شود قبل از ورود سامانه‌ای سیل را پیش‌بینی کرد.


هشدارهایی درباره احتمال وقوع سیل داده می‌شود. این هشدارها چقدر جدی هستند؟
هشدارها را براساس رنگ اعلام می‌کنند؛ زرد، نارنجی و قرمز. هرچه رنگ هشدار به قرمز نزدیک‌تر باشد، احتمال وقوع، بیشتر است و هم اینکه سطح خطر بالاست. این هشدار ۲ مفهوم احتمال و سطح خطر را با هم درنظر می‌گیرد؛ یعنی هم سطح گستردگی و پهنای وقوع سیل درنظر گرفته می‌شود، هم شدت سیل را لحاظ می‌کند و هم جمعیت و سرمایه‌ای که در معرض سیل هست را مورد توجه قرار می‌دهد. تلفیقی از همه این موارد، رنگ هشدار را تعیین می‌کند. بستگی به سطح هشداری که در هر منطقه داده می‌شود، باید آن را جدی گرفت.
الان می‌توان مشخص کرد که کدام منطقه در معرض خطر سیل قرار دارد؟ 
به‌طور کلی در هر فصلی بخشی از کشور، با توجه به اقلیمی که دارد، بیشتر در معرض سیلاب است. در فصل ابتدای پاییز بارندگی‌ها که شروع می‌شود، هنوز جو نسبتا گرم است و رفتار باران تصادفی است و سیستم‌های هم‌رفتی فعال هستند. وقتی به سمت زمستان می‌رویم، بارش‌ها کم‌کم پیوسته و بارش‌های رگباری کم می‌شود؛ یعنی ممکن است بارندگی طی 24ساعت زیاد باشد ولی شدتش ملایم است. دوباره وقتی به سمت بهار می‌رویم یا همان روزهای آخر ‌ماه اسفند، باتوجه به اینکه هوا گرم می‌شود، شدت بارش‌ها هم زیاد می‌شود. وقتی گرما و رطوبت هست، سیستم‌های هم‌رفتی و ابرهای جوششی تولید می‌شود و احتمال سیلاب بالا می‌رود. عرض جغرافیایی و شکل توپوگرافی منطقه همه در بالارفتن احتمال سیل تأثیرگذار است. هشدارهایی که صادر می‌شوند، شرایط میانگین را برآورد می‌کنند، نه اینکه مختص هر منطقه، اطلاعیه و اعلامیه جداگانه‌ای صادر شود. سیستم‌های خاص هشدار سیل هم هست؛ از سیستم ساده گرفته تا پیچیده که برای یک محل خاص طراحی شده است؛ مثلا برای حوضه یک سد یا حوضه یک آبریز. این سیستم‌ها حجم رودخانه را برآورد می‌کنند؛ اینکه رودخانه چقدر بالا می‌آید، نرخ رشد آب در ساعت‌های آینده چقدر است، ارتفاع آب سطح رودخانه چند متر است، 2ساعت یا 3ساعت دیگر چند متر می‌شود؟ 
در ایران این سیستم را داریم؟
در شمال کشور در استان گلستان یا خراسان‌شمالی این سیستم‌های باران‌سنج را بالادست رودخانه‌ها در ایستگاه‌های هواشناسی نصب کرده‌اند. این باران‌سنج‌ها به محض اینکه شدت باران از یک سطح بالاتر برود، هشدار می‌دهند و مفهوم هشدار این است که احتمال دارد این بارش در پایین‌دست تبدیل به سیل شود. با این هشدار، آمادگی‌هایی کسب می‌شود. به‌عنوان مثال در خوزستان سیستم هشدار سیلی داریم که هیدرودینامیکی است که هم وضعیت رودخانه‌ها را درنظر می‌گیرد و هم وضعیت برف روی ارتفاعات را می‌بیند، دما را می‌سنجد و بعد هشدار سیل می‌دهد، مثلا می‌گوید در 24ساعت آینده شدت جریان آب در رودخانه چقدر خواهد شد. هر منطقه‌ای، براساس ویژگی‌هایش می‌تواند سامانه‌های متغیری داشته باشد.
الان مشخص‌شده که کجاها قرار است سیل بیاید؟ نظر بعضی از کارشناسان این است که اصلا نمی‌شود از چند روز قبل سیل را پیش‌بینی کرد.
پیش‌بینی سیل اینطور نیست که ما از یک‌ماه قبل یا یکی دو‌هفته قبل بگوییم کجا قرار است سیل بیاید. وقتی سامانه‌‌ای قوی وارد کشور می‌شود، می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که احتمال سیل دارد یا نه. شرایط خود منطقه هم خیلی مهم است؛ منطقه‌ای است که با بارش 15میلی‌متر در ساعت دچار سیل می‌شود و در یک منطقه‌ دیگر ممکن است با 5میلی‌متر در ساعت سیل بیاید. حوضه مهم است؛ اینکه شکل حوضه چطور است، چقدر آب جذب می‌شود، شیب زمین چقدر است و... ولی به‌طور کلی وقتی سامانه‌ای در راه است، کارشناسان مربوطه تخمین می‌زنند که این سامانه چقدر بارندگی دارد و شدت بارش را می‌سنجند و براساس برآوردی که می‌کنند، هشدار می‌دهند. به‌طور کلی هشدار سیل از چند روز بیشتر تجاوز نمی‌کند. ما نمی‌توانیم از الان بگوییم‌ ماه و هفته بعد چه اتفاقی می‌افتد. اما تعداد رخداد سیل در سال‌های گذشته یک منطقه، یک تجربه محسوب می‌شود. براساس این تجربه و اقلیمی که وجود دارد، می‌توانیم احتمال وقوع سیل را تخمین بزنیم. ما از گذشته خیلی اطلاعات داریم، اینکه در آینده چه می‌خواهد بشود، پیش‌بینی‌های کلی است که میانگین بارش و شدت بارش‌ها را درنظر می‌گیرد و هشدار می‌دهد.
وضعیت بارش‌ها را هم نمی‌شود از قبل پیش‌بینی کرد؟ گفته می‌شود امسال  سال نیمه‌خشکسالی است.
آبان به پایان رسیده و بارندگی‌ها نسبت به نرمال سال گذشته کمتر بوده. انتظار این است که به‌طور نسبی هم پاییز و هم زمستان، بارندگی‌ها در حد نرمال و کمتر از نرمال باشد؛ این برآوردی است که انجام داده‌ایم. امسال انتظار سال پربارشی نداریم. برخلاف ۲سال‌پیش که بارندگی‌ها بیش از نرمال بود امسال کمتر از نرمال است. وقتی بارش کمتر از نرمال است، یعنی خشکسالی. وقتی از نرمال کمتر است؛ یعنی از میانگین نرمال بلندمدت آن منطقه کمتر است. هرقدر که درصد کمبود بالاتر باشد، شدت خشکسالی بالاتر می‌رود. البته ما یک خشکسالی هواشناسی داریم که با کمبود بارش آغاز می‌شود و یک خشکسالی کشاورزی داریم که۳-۲ ماه بعد اثرش را روی رشد گیاه می‌گذارد. تقریبا 3 تا 9‌ماه تا یک‌سال، خشکسالی هیدرولوژی می‌شود. مثلا اگر امسال باران نیاید، بهار سال آینده چشمه‌ها کم‌آب می‌شوند و حجم آب رودخانه‌ها پایین می‌آید.