کونوکارپوس؛ متهم ردیف اول

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار


باران همیشه رحمت است اما این نعمت الهی 8سال است که برای خوزستانی‌ها تبدیل به بلا شده و آنها را به دردسر انداخته است. نخستین بار که پای بیماران تنفسی به بیمارستان و مراکز درمانی به‌علت نخستین بارش پاییزه باز شد سال92 بود که 22هزار نفر را درگیر خود کرد. تا سال94 که هنوز علت دقیق این مسئله مشخص و روشن نشده بود 60هزار نفر در مجموع دچار مشکلات تنفسی در روز نخستین بارش پاییزه شدند و برخی به شکل سرپایی درمان و برخی به‌ناچار بستری و دچار تنگی نفس شدند. اما از سال95 با شناخت علت بیماری و یک‌سری اقدامات اولیه کم‌کم آمار مراجعه‌کنندگان به‌دلیل مشکلات تنفسی در بارش‌ها کاهش یافت. به‌عنوان مثال سال98 بیش از 13هزار و 110نفر به‌دلیل عارضه تنفسی ناشی از بارش‌های پاییزی راهی بیمارستان‌های خوزستان شدند اما امسال در نخستین بارش پاییزی در این استان 3923نفر راهی بیمارستان و 379نفر به‌دلیل مشکلات تنفسی بستری شدند.


پای درختان در میان است
مسئولان دانشگاه علوم پزشکی اهواز 18 گزینه را به‌عنوان عامل تنگی نفس در خوزستان طی این سال‌ها مورد تحقیق و بررسی قرار داد که در نهایت 4احتمال «مشعل‌های چاه‌های نفت، سوزاندن مزارع نیشکر، سوزاندن زباله و گرده‌ گیاهی» به‌عنوان عامل تنگی‌نفس معرفی شدند.
فرهاد ابول نژادیان، رئیس دانشگاه علوم پزشکی اهواز و فوق تخصص آسم و آلرژی در مورد عامل اصلی تنگی‌نفس‌های ناشی از بارش‌های پاییزی خوزستان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «ترکیب گرده درخت کونوکارپوس همراه با آلاینده‌های نفتی عامل اصلی این نفس‌تنگی‌هاست که توسط اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان نیز تأیید شده است. گیاه کونوکارپوس مساحت قابل توجهی از فضای سبز شهرهای خوزستان به‌ویژه اهواز را پوشانده است. بر همین اساس شورای سلامت خوزستان هرس گیاهان کونوکارپوس را به‌منظور جلوگیری از بروز مشکلات تنفسی مصوب کرده است». وی در مورد اینکه تا حد از اینکه این گیاه عامل اصلی ایجاد مشکل است، می‌افزاید: «ما عصاره کونوکارپوس را تهیه کردیم و روی دست بیمارانی که به‌دلیل حملات تنفسی ناشی از بارندگی مراجعه کرده بودند تست پریک انجام و تأیید تشخیصی دادیم. کسانی که بر سر این موضوع اختلاف نظر دارند متخصصان رشته‌های گیاه‌شناسی و باغبانی هستند و پزشک نیستند. وگرنه تمام همکاران فوق‌تخصص آلرژی خوزستان این موضوع را تأیید کرده‌اند».

هرس درختان در دستور کار
از زمانی که مشخص شد درختان کونوکارپوس عامل اصلی ایجاد مشکل در نخستین باران پاییزی شد در نخستین مرحله کاشت این درختان از سوی شهرداری ممنوع اعلام شد و در مرحله دوم هرس این درختان در سراسر استان در دستور کار قرار گرفت اما در برخی شهرها هرس به‌طور کامل انجام نشد. دکتر ابول نژادیان می‌گوید: «از سالی که هرس کونوکارپوس در دستور کار شهرداری‌های استان قرار گرفت شهرهایی که خوب هرس کردند آمار مراجعه بیمارانشان کاهش یافت اما در شهرهایی مانند خرمشهر که 40درصد هرس کردند آمار همچنان بالا بود و به‌عنوان مثال امسال با بارش پاییزه حدود 500بیمار تنفسی به مراکز درمانی مراجعه کردند. البته در مجموع با هرس خوب درختان امسال آمار مراجعه‌کنندگان بسیار کاهش یافت و به 3923 بیمار تنفسی رسید.
البته در مقابل بار بیماران شهرهایی مانند اهواز به نسبت هر سال با هرس خوب درختان کاهش قابل توجهی داشت. گرچه هرس‌ها صددرصد نبود اما به واسطه فشاری که به شهرداری آورده بودیم خیلی خوب هرس انجام داده بودند. این موضوع را هم باید مورد توجه قرار داد که صنایع و مراکزی بزرگی مانند فولاد، نفت و دانشگاه شهید چمران در استان وجود دارند که با وجود پوشش گیاهی کونوکارپوس هرس کامل انجام نداده‌اند».
هرس درختان از آزاد شدن آنتی ژن‌هایی که همراه با رعد و برق و باران‌های اولیه باعث تشدید حملات تنفسی می‌شوند جلوگیری می‌کند.

کاشت گیاهان مثمرثمر
کاشت گیاهان کونوکارپوس از سال86 در دستور کار شهرداری‌های خوزستان قرار گرفت و هم‌اکنون حجم انبوهی از پوشش سبز شهر را تشکیل می‌دهد و هرس همه آنها در مدت زمان کوتاه کار دشواری است. این گیاهان به این دلیل که به آب کمی نیاز دارند و همیشه سبزند برای پوشش گیاهی شهرها مورد استقبال قرار گرفتند. همه شهرداری‌ها موظفند که گیاهانی که بیشتر از 5/2 متر هستند و به گل‌دهی رسیده‌اند را هرس کنند. آنها این کار را هر ساله در طول 3‌ماه مرداد، شهریور و مهر انجام می‌دهند. رئیس دانشگاه علوم پزشکی اهواز عنوان می‌کند: «هم‌اکنون کاشت این درختان در شهر از سوی شهرداری ممنوع اعلام شده است و درختان مثمرثمر جایگزین آنها می‌شوند. 60درصد فضای سبز اهواز را کونوکارپوس تشکیل می‌دهد».
کونوکارپوس درختی همیشه سبز، خاص مناطق گرمسیری، با توانمندی‌های فراوان در برابر تنش‌های محیطی مانند شوری آب، آلودگی هوا، خاک فشرده و فقیر است که رشد خوبی می‌کند و نقش مؤثری در توسعه فضای سبز شهری دارد. این توجیه مدیران شهری در خوزستان در سال‌های اخیر برای توسعه بی‌رویه این گیاه بوده است. اما این سهل‌انگاری‌ها در انتخاب نوع گیاهان قابل کشت در فضای سبز شهری آن هم بدون تحقیق در موردشان تأثیرات جبران‌ناپذیری در درازمدت به شهر تحمیل و سلامت شهروندان وارد می‌کند که قابل بخشش نیست. اما به گفته کارشناسان باغبانی و تحقیقات انجام شده در دنیا، برخلاف تصورات که کاشت هر نوع درختی برای محیط‌زیست خوب است باید گفت که گیاهان خاصیت‌ها و ویژگی‌های مختلفی دارند و می‌توانند بر سایر موجودات زنده حتی سایر گیاهان تأثیرات مثبت و منفی داشته باشد و توجه به کم‌آب بودن تنها ملاک انتخاب نیست. درختان مثمرثمری چون کونوکارپوس اجازه رشد هیچ گیاهی در کنار خود را نمی‌دهند. همچنین سمی بودن گیاهان غیرمثمر یکی دیگر از معایب این قبیل درختان است و هنگامی که توسط حیوان مصرف شوند ممکن است سبب مرگ آن حیوان ‌شوند. بنابراین اینکه شهرداری خوزستان تصمیم به کشت گیاهان مثمرثمر گرفته است را باید برداشت گامی مثبت از سوی این ارگان تلقی کرد. چرا که درختان و مرتع‌های مثمر سبب تقویت خاک می‌شوند بنابراین در باد و باران سبب برخاستن خاک و ریزگرد نمی‌شوند تا مشکلات تنفسی به‌وجود آورند. اما گرده‌افشانی و جابه‌جا شدن میوه‌های بدون مصرف درختان بی‌ثمر سبب آلودگی هوایی می‌شود. همچنین درختان مثمرثمر بیشتر از درختان بی‌ثمر اکسیژن تولید می‌کنند. در نتیجه کمک شایانی به پاکیزگی هوا می‌کنند. البته ممکن است شهرداری توجه به منابع آبی را دلیلی برای کاشت گیاهان غیرمثمر عنوان کند اما با درختان مثمرثمری مانند نخل هم وجود دارند که میوه می‌دهند و مقاوم به کم‌آبی هستند. درختانی ازجمله پسته، زردآلو، انجیر، زیتون، انگور، نخل و مرکبات برای رشد و تولید محصول به آب مصرفی بسیار کمی احتیاج دارند. کونوکارپوس تا چند سال پیش از محبوب‌ترین گیاهان غیرمثمر وارداتی خوزستان بود تا جایی که شهرداری‌ها آن را «معجزه فضای سبز جنوب» می‌نامیدند و بیش از یک دهه است که حجم انبوه پوشش گیاهی شهرهای خوزستان را در بر گرفته. اما اینک مشخص شده که این گونه گیاهی از مخرب‌ترین و مضرترین پوشش گیاهی در دنیاست و با توجه به کمبودهای منابع آبی تأثیرات منفی بر حجم آب دارد. گازهای منتشر شده از این درخت سبب جلوگیری از تشکیل ابرهای باران‌زا می‌شوند.

مشکل اصلی فقط در ‌ماه آبان
گل‌دهی و گرده‌افشانی درختان کونوکارپوس در فصل آبان است یعنی اگر بارندگی‌ها در آذر و دی باشد چون درختان گرده‌افشانی نمی‌کنند مشکلی ایجاد نمی‌شود. بنابراین اگر بارندگی در آبان همراه با رعد و برق، باد و طوفان باشد پخش گرده این گیاهان بیشتر در شهر صورت می‌گیرد و آمار مبتلایان افزایش می‌یابد. مخصوصا در عصرها که گرده‌افشانی صورت می‌گیرد. این فوق تخصص آسم و آلرژی می‌افزاید: «هر سالی که نخستین بارندگی‌های پاییزی در عصرها اتفاق افتاده و با رعد و برق همراه بوده مبتلایان بیشتر بودند. ولی اگر بارندگی در صبح یا شب باشد که مردم بیشتر در منازل خود هستند، آماران مراجعه بیماران کاهش پیدا می‌کند. ما نیز به همین دلیل به مردم هشدار می‌دهیم حین نخستین باران در منازل بمانند و در و پنجره‌ها را ببندند و به افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند توصیه می‌کنیم قبل از این بارندگی به پزشک مراجعه کنند و تحت درمان باشند و مراقبت‌های ویژه را انجام دهند. افرادی که در معرض باران قرار می‌گیرند و افرادی که زمینه بیماری‌های آلرژیکی دارند و علائم تنگی نفس، آسم و خس خس سینه دارند بیشتر در معرض این پدیده قرار می‌گیرند. خوشبختانه تاکنون در این مورد مرگ‌ومیری گزارش نشده است».
نخستین بارندگی‌ها، با آلودگی‌های هوا از لایه‌های جوی نیز همراه است. هم‌استانی‌ها باید تا حد امکان در هنگام بارش‌های اولیه پاییز در شهر تردد نکنند و در معرض باران قرار نگیرند تا بیمارستان‌های درگیر مقابله با کرونا با چالش دیگری مواجه نشوند. افرادی هم که سابقه بیماری تنفسی ازجمله را آسم دارند بهتر است هنگام وقوع باران‌های پاییزی به‌ویژه در نخستین بارش، مجددا اسپری‌ تنفسی خود را استفاده کنند و در هنگام بارندگی در شهر تردد نکنند و درب و پنجره خانه خود را ببندند. توصیه‌های پیشگیرانه در مورد زنان باردار، افراد با سن بالا و کودکان نیز صادق است. در روزهایی که احتمال بارش وجود دارد نیز در خارج از منزل همه شهروندان باید به‌منظور پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا، کرونا و مشکلات تنفسی ناشی از آلاینده‌های محیط حتما از ماسک استفاده کنند.