گزارش
هجوم پاییزی «کونوکارپوس» به ریه خوزستانی‌ها
برخی کارشناسان گیاه مهاجم «کونوکارپوس» را عامل تنگی‌نفس مردم خوزستان با شروع نخستین بارش‌ها می‌‌دانند
زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار
گرده‌های گیاه غیربومی «کونوکارپوس» امسال هم تا همین عصر دیروز، 347خوزستانی را همزمان با نخستین بارش پاییزی در این استان راهی بیمارستان کرد. مسائلی که این گیاه برای کشور ایجاد می‌کند، محدود به سلامت جسمانی شهروندان نمی‌شود و به‌گفته متخصصان، این گیاه خاک بستر خود و اطراف را هم از بین می‌برد. از سال92 تاکنون هر‌ساله هنگام نخستین بارش پاییزی در استان خوزستان به‌ویژه در شهر اهواز، افراد با اختلالات تنفسی به بیمارستان مراجعه می‌کنند. امسال نیز مسئولان دانشگاه علوم پزشکی اهواز از افرادی که سابقه مشکلات تنفسی دارند، خواستند هنگام نخستین بارش پاییزی از منزل خارج نشوند. این دانشگاه گرده‌های گیاه کونوکارپوس را به‌عنوان عامل اصلی تنگی‌نفس افراد معرفی می‌کند، اما متخصصان دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز هنوز به قطعیت نرسیده‌اند و معتقدند که پس از اجرای مرحله دوم «مطالعات شناسایی گرده‌های گیاهی مؤثر بر مشکلات تنفسی شهروندان اهوازی» می‌توانند نظر دهند. امسال البته هنوز بودجه این مرحله از مطالعه تامین نشده است.
علاوه بر کونوکارپوس، ۱۸گزینه دیگر نیز به‌عنوان علت‌های عارضه تنفسی پاییزی در خوزستان بررسی شده و مسئولان اداره سلامت و شهرداری‌های این استان، با هرس زودهنگام در ماه‌های تیر و مرداد به مقابله با این گیاه مهاجم رفتند. هرس زودهنگام کونوکارپوس البته تعداد مراجعان به مراکز درمانی خوزستان را کاهش داده است.
گفته می‌شود ۳۶۸هزار اصله نهال کونوکارپوس در فضای سبز شهری اهواز یعنی در 60درصد از فضای سبز این شهر وجود دارد و حذف این گیاه برای مسئولان شهری دشوار است؛ استدلالی که همچنان از سوی مقامات استانی برای نگهداری از «کونوکارپوس» آورده می‌شود، این است که «این گیاه رشد خوبی دارد و هرچه درخت بیشتر رشد کند یعنی فتوسنتز بیشتری دارد و گازهای آلاینده را بیشتر جذب و اکسیژن بیشتری تولید می‌کند.»
کونوکارپوس خاک را از بین می‌برد
استدلال مقامات استانی خوزستان البته با نظر متخصصان محیط‌زیست و گیاه‌شناسان مغایرت دارد. مجید اسکندری، دکتری علوم گیاهی در گفت‌وگو با همشهری درباره این گیاه می‌گوید: آسیب اصلی این گیاه، جدای از حساسیت‌زایی شدیدی که برای مردم دارد، تخریب خاک است. این گیاه زمین‌های اطراف خود، به‌خصوص زمین‌های کشاورزی را از ریشه‌های عمیق و محکم خود پر می‌کند و بافت خاک را از بین می‌برد. هرس هوایی این گیاه نیز تأثیری بر فعالیت ریشه‌های قوی آن ندارد. این گیاه درون خاک، توده‌های عظیمی از ریشه تولید می‌کند، تا جایی که در لوله‌های آب و فاضلاب شهری نیز نفوذ می‌کند. ریشه حجیم کونوکارپوس، اجازه رشد به گیاه دیگری را هم نمیدهد.
او معتقد است که این گیاه، بسیار بدتر از کهور پاکستانی است. مجید اسکندری می‌گوید: کهور پاکستانی یا کهور آمریکایی، دیگر گیاه غیربومی و مهاجم در استان خوزستان است که کاشت آن به‌دلیل جذب آب و مواد غذایی از اعماق زمین اجازه رشد به دیگر گیاهان را نمیدهد.
کونوکارپوس ابتدا به‌عنوان یک گیاه زینتی وارد کشور شد. همیشه سبز است و میوه‌ها و برگ‌های زیبا دارد و تا حدودی گردوغبار هوا را هم جذب می‌کند. مجید اسکندری، متخصص علوم گیاهی می‌گوید: در کشور گونه‌های گیاهی بسیار زیادی مثل «درخت ابریشم»، «برهان» و یا «آکاسیای بومی» داریم که همان کارایی کونوکارپوس را دارند. این گیاهان سایه‌انداز خوبی دارند و با وجود معطر‌بودن، آلرژی‌زا هم نیستند.
او تنها راه موجود را حذف این گیاه غیربومی و مهاجم می‌داند و می‌گوید: جنبه‌های منفی این گیاه بیشتر از جنبه‌های مثبت است؛ هرچند حذف آن بسیار سخت است. به‌نظرم همین که تکثیر نشود، قدم مهمی است. این گیاه برخلاف کهور پاکستانی که از طریق بذر تکثیر می‌شود، تکثیر دستی و از طریق ریشه دارد و می‌توان امیدوار بود که در آینده نه‌چندان دور این گیاه به‌طور کلی از بین برود.
جدال جنوب با گیاه مهاجم
اما برای حذف کامل «کونوکارپوس» از فضای شهری جنوب کشور باید دید آیا مسئولان شهری در جزیره قشم با دستورالعمل حذف صددرصدی آن موفق خواهند شد؟ روابط‌عمومی شهرداری این جزیره تابستان امسال پیش از باران‌های پاییزی اعلام کرد: «با توجه به دریافت حجم بالایی از گزارش‌ها و نارضایتی‌‌های مردمی درخصوص خسارات زیست‌محیطی درختان کونوکارپوس، قطع این درختان با اولویت رفع مزاحمت‌های ناشی از تهدید سلامت جسمی شهروندان، جلوگیری از انسداد مسیر فاضلاب و خسارت به تاسیسات شهری، پیاده‌روها، معابر و دیوارها و جایگزینی با درختان بومی و شهری سازگار با محیط در کمیسیون ماده7 شهر قشم با حضور دادستان عمومی و انقلاب این شهرستان و نماینده سازمان منطقه آزاد به تصویب رسید.
محمد‌جواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان نیز مخالف گسترش کاشت این گیاه است. او در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: کونوکارپوس را می‌توان از 2منظر پزشکی و زیست‌محیطی مورد بررسی قرار داد. نگهداشت این گیاه، فارغ از مشکلات تنفسی، به‌دلیل سرعت رشد بالایی که دارد، برای مدیریت شهری مقرون‌به‌صرفه نیست و به‌نظر می‌رسد باید در کاشت آن بازنگری شود. ضمن اینکه این گیاه زیرساخت‌های شهری را مثل مسیر آب‌های زیرزمینی نابود می‌کند.
او فواید کاشت این درخت را زیبا‌شناسانه عنوان می‌کند و می‌گوید: تجربه نشان می‌دهد، غلبه یک گونه گیاهی در محیط‌های شهری درصورت بروز بیماری در آن گونه، پوشش شهری را می‌تواند با چالش مواجه کند.
مکث
حذف کونوکارپوس از شهرهای خوزستان
محمد‌جواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان با اشاره به اینکه مدیریت‌های شهری در خوزستان تصمیم گرفته‌اند جلوی کاشت کونوکارپوس را بگیرند، می‌گوید: از آنجایی که حذف این گیاه به‌صورت یکجا تبعات خاص خود را دارد و باور فعلی بر این است که دانه‌های این گیاه منجر به آلرژی در افراد می‌شود، هم‌اکنون پیش از شروع باران‌های پاییزی این گیاه هرس می‌شود.