گزارش
چراغ گرمخانه‌ها روشن است
گزارش میدانی خبرنگاران همشهری در بازدید شبانه از گرمخانه‌های آفتاب نیلوفری و خاوران که به‌صورت شبانه‌روزی فعال هستند
زینب زینال‌زاده، محمد سرابی ـ خبر‌نگار
سامانه بارشی جدید وارد کشور شده و هوای تهران را ابری و بارانی کرده است. خیلی‌ها از چنین هوایی لذت می‌برند و ترجیح می‌دهند به جای ماندن در خانه، معبری خلوت و به دور از هر دغدغه کرونایی پیدا کنند و زیر قطرات باران قدم بزنند و به ملودی روح‌نواز آن گوش فرادهند. اما در همین سرمایی که کم‌کم استخوان خردکن می‌شود، برخی خلوت‌شان با غم‌انگیزترین موسیقی زیر پل‌ها یا هر گوشه تاریکی از شهر سر می‌شود؛ بی‌خانمان‌هایی که روی دیگر و شاید ناخوشایند شرایط جوی نصیب‌شان شده و سوز و سرما چون تیری جانشان را نشانه گرفته است؛ کسانی که بنا به دلایلی از آغوش گرم خانه و خانواده محروم شده و به گوشه خیابان و پارک پناه آورده‌اند و در روزهای سرد سال در پی سقفی برای در امان ماندن از برف و باران راهی مددسرا یا گرمخانه‌ها می‌شوند. در این میان، مأموران شهرداری سعی می‌کنند با تمام تلاش، سرپناهی امن را برای کارتن‌خواب‌ها و بیخانمانها فراهم آورند.
به گفته مسئولان سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی حدود 20مددسرا در تهران وجود دارد که سهم بانوان 3مددسرا در چیتگر، تهرانپارس و فرحزاد است؛ آماری که با توجه به تعداد محدود بانوان بیخانمان پاسخگوست و مشکلی هم در خدمت‌رسانی به این اقشار وجود ندارد.
این روزها که کوویدـ 19جولان می‌دهد و آمار فوتی‌هایش از مرز 450نفر در روز عبور کرده، خدمت‌رسانی در مددسراها همچنان با قوت و شدت ادامه دارد و ویروس منحوس کرونا هم نتوانسته در مددسراها را ببندد؛ این درحالی است که با فرارسیدن ماه‌های سرد سال و مواجهه با بارش‌های برف و باران تعداد مراجعه‌کنندگان به مددسراها افزایش می‌یابد و همه نگران کمبود امکانات و کاهش کیفیت خدمت‌رسانی هستند، اما سیدمالک حسینی، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران از ضدعفونی مستمر مددسراها و توزیع پک‌های بهداشتی مانند ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده خبر می‌دهد و می‌گوید: «مددجویان هنگام پذیرش تب‌سنجی می‌شوند و در مواجهه با موارد مشکوک، فرد به اتاق قرنطینه راهنمایی شده و پس از دریافت جواب منفی تست، اجازه اسکان در خوابگاه داده می‌شود.» این فقط حرف نیست و گشت شبانه ما در مددسرای آفتاب نیلوفری نشان داد که به گفته‌ها عمل کرده‌اند و مددسراها با رعایت پروتکل‌ها آماده پذیرش مددجویان هستند.
ضلع شرقی ایستگاه متروی ایران‌خودرو، نشانی مقصد است که دقایقی مانده به ساعت 20به آنجا می‌رسیم. زنگ خراب است و به ناچار در می‌زنیم و چند ثانیه بعد نگهبان در را باز می‌کند و وارد مددسرا می‌شویم. با راهنمایی مددکار به اتاق مدیریت می‌رویم. هوا سرد است، اما برخی از مددجویان در محوطه مشغول قدم زدن هستند و تعدادی هم کنار خوابگاه‌ها ایستاده‌اند و با هم صحبت می‌کنند. برخی ماسک به‌صورت دارند و بعضی دیگر نه. اینجا ظرفیت پذیرش 120مددجو را دارد که به گفته مهرزاد دری، مدیر مددسرا، روزانه حدود 60 تا 70نفر پذیرش می‌شوند؛ «این مددسرا شبانه‌روزی است و مددجویان در هر ساعتی که مراجعه کنند با رعایت پروتکل‌های ستاد مقابله با کرونا و پس از تب‌سنجی پذیرش می‌شوند.» سختگیری برای حفظ سلامتی مددجویان لازم است و از این‌رو بسته‌های بهداشتی شامل ماسک و مواد ضدعفونی کننده و مواد شوینده در اختیار مددجویان قرار می‌گیرد. مددجویان محدودیتی برای مراجعه به مددسرای آفتاب نیلوفری ندارند، اما براساس قوانین در ساعت تعیین شده حق خروج دارند. دری می‌گوید: «هر جایی قانون و قاعده خودش را دارد. اینجا هم قانون دارد و مددجویان ملزم به رعایت آن هستند. برای ورود و پذیرش محدودیت زمانی نداریم و در هر ساعت از شبانه‌روز درهای مددسرا روی مراجعه‌کنندگان باز است. مددجویان اگر تمایلی به ماندن در مددسرا داشته باشند می‌توانند تمام روز بمانند، اما ساعت 6تا 10برای خروج مشخص شده است و بعد از این ساعت‌ها به مددجویان اجازه خارج شدن داده نمی‌شود.»
ممنوعیت استعمال مواد‌مخدر، همراه نداشتن ابزار و ادوات تیز و برنده و تحویل گوشی همراه به دفتر، قوانین دیگر این مددسراست.
کمبود تجهیزات نداریم
قدم‌زنان در راهروی باریک به سمت خوابگاه‌ها حرکت می‌کنیم. از سالن غذاخوری، سرویس‌های بهداشتی و حتی رختشویخانه بازدید می‌کنیم که همه‌‌چیز مرتب و تمیز است. به خوابگاه می‌رسیم. برخی از مددجویان روی تخت‌ها نشسته‌اند و تعدادی از تخت‌ها هم خالی است، اما هیچ بعید نیست که همین امروز و فردا ظرفیت خوابگاه‌ها کامل شود. افزایش مراجعه مددجویان به مددسراها در فصل زمستان امری طبیعی است. دری این موضوع را بیان می‌کند و می‌گوید: «برای پذیرش مددجویان هیچ محدودیتی نداریم و تجهیزات هم به حد کافی موجود است و می‌توانیم درصورت نیاز ظرفیت مددسرا را افزایش دهیم و تعداد بیشتری مددجو پذیرش کنیم.»
50درصد مددجویان خودمعرف هستند و 50درصد مابقی هم از طریق سامانه 137یا واحدهای گشت خدمات شهری ارجاع داده می‌شوند. حدود 20تا 30درصد مددجویان، افراد در راه مانده‌اند که به گفته مدیر مددسرای آفتاب نیلوفری، کسانی هستند که در پی یافتن کار به تهران آمده‌اند؛ «برخی از مددجویان مشکلی ندارند و در جست‌وجوی کار، خانواده‌شان را ترک کرده و از شهرستان به تهران آمده‌اند و چون حامی خانواده هستند و توان پرداخت ودیعه و کرایه خانه را ندارند، به اینجا آمده‌اند. این افراد روزها سرکار می‌روند و شب‌ها برای خواب به مددسرا می‌آیند و مانند سایر مددجویان خدمات دریافت می‌کنند.» مصرف‌کنندگان خوابگاه مجزایی دارند و خوابگاه کوچکی هم به مادران و کودکان اختصاص داده شده است. مددجویان در زمان خواب جدا هستند و در ساعت غذا و اوقات فراغت با هم هستند و به گپ و گفت می‌پردازند.
مددجویان رعایت نمی‌کنند
در راستای رعایت دستورالعمل‌های ستاد مقابله با کرونا بخش‌های مختلف مددسرا ازجمله خوابگاه‌ها و سالن غذاخوری و حتی نمازخانه، به‌طور مرتب ضدعفونی می‌شوند. دری با بیان این مطلب تأکید می‌کند: «گاهی مواقع این کار 2بار در روز انجام می‌شود و مایع دستشویی و مواد ضدعفونی‌کننده هم به‌وفور در دسترس مددجویان قرار دارد. آموزش‌های لازم برای آشنایی بیشتر مددجویان با بیماری کرونا و ضرورت رعایت موارد بهداشتی به مددجویان داده می‌شود. به‌طور کلی تلاش می‌کنیم هر آنچه وظیفه ماست به نحواحسن انجام دهیم تا مبادا مشکلی برای مددجویان پیش آید.» او از همکاری نکردن مددجویان گلایه می‌کند و می‌گوید: «نه‌تنها در این مددسرا، بلکه در همه مددسراها تجهیزات و امکانات برای اسکان امن مددجویان فراهم شده و در شرایط کنونی توقع داریم آنها هم با ما همکاری کرده و هر آنچه مربوط به حفظ سلامتی‌شان می‌شود، رعایت کنند. متأسفانه برخی از مددجویان از زدن ماسک و رعایت فاصله اجتماعی امتناع می‌کنند و همین امر سلامتی خودشان و دیگران و حتی مددکاران را به خطر می‌اندازد. بارها و بارها این موضوع به آنها گوشزد می‌شود و تذکر هم می‌دهیم، اما همچنان با بی‌قانونی در این مورد مواجه هستیم.»
اینجا امنیت دارد
وقتی پای صحبت مددجویان نشستیم همگی در یک موضوع یعنی «امنیت» متفق‌القول بودند و می‌گویند: «اینجا امنیت دارد.» آنها چون خانه‌شان به مددسرا دلبسته‌اند و می‌گویند: «اینجا همه‌‌چیز خوب است و می‌توانیم خواب راحتی در محیط امن داشته باشیم.» رعنا، مددجویی است که در جست‌وجوی کار از قزوین به تهران آمده و از طریق نیروهای گشت به این مددسرا منتقل شده است؛ «پدرم از کار افتاده است و در قزوین هم شرایط کار برایم فراهم نبود. به امید یافتن کار مناسب و ساختن زندگی بهتر راهی تهران شدم. حقوقم کم بود و نتوانستم خانه‌ای اجاره کنم، برای همین از طریق واحدهای گشت به این مددسرا آمدم. اینجا همه‌‌چیز خوب است و مسئولان هم در حد توان رسیدگی می‌کنند و از همه مهم‌تر، اینجا امنیت دارد.» حرف‌های او را اکرم هم تأیید می‌کند. او اهل مشهد است و به‌دلیل اعتیاد، خانواده، طردش کرده‌اند. اکرم می‌گوید: «از روی ناآگاهی در دام اعتیاد گرفتار شدم و به همین دلیل خانواده طردم کردند و من هم راهی تهران شدم. جای امنی برای ماندن نداشتم تا اینکه از طریق یک آشنا به این مددسرا آمدم و اکنون یک سالی است که اینجا هستم. مشکل خوراک و پوشاک و حتی جای خواب نداریم و پس از شیوع بیماری کرونا مسئولان برای رعایت موارد بهداشتی سختگیری می‌کنند و خلاصه اینجا خانه امنی است که همه مددجویان امنیت دارند و خدمات خوبی هم دریافت می‌کنند.» شغل دغدغه همه مددجویان است و می‌گویند: «برای همیشه نمی‌توانیم اینجا بمانیم و باید وارد جامعه شویم و نخستین قدم هم داشتن شغل مناسب و درآمد است. اگر در این مورد هم اقداماتی انجام دهند، قطعا تعداد مددجویان کم و کمتر می‌شود.»
راه گرمخانه را خوب بلدند
انگار بهترین راه پیدا کردن نشانی گرمخانه‌ها این است که از کارتن‌خواب‌ها سؤال کنید. در اطراف هر گرمخانه تا فاصله زیادی همه کارتن‌خواب‌ها و معتادان می‌دانند که گرمخانه کجاست. گرمخانه خاوران را هم همینطور می‌شود پیدا کرد. در تاریکی و سرمای شب اینجا پناهگاه بی‌خانمان‌هایی است که خودشان از در وارد می‌شوند و می‌خواهند سقفی بالای سر و جایی برای خواب داشته باشند. در به روی همه باز است و اجباری برای آمدن و رفتن نیست. این روزها کرونا همه جا را تعطیل کرده، ولی گرمخانه مثل همیشه باز است و بیخانمانها به همین امید از در بزرگ آن وارد می‌شوند، از حیاط می‌گذرند و قبل از اینکه وارد ساختمان شوند دست‌هایشان را با اسپری ضدعفونی می‌کنند.
مراحل پذیرش برای همه ثابت است و سال‌هاست که به همین شکل اجرا می‌شود. هر مددجو در ابتدای ورود به مقابل دستگاه تب‌سنج هدایت می‌شود. این دستگاه از نوع تفنگ‌های کوچک سفید رنگی که در ادارات متداول شده نیست. تب‌سنج گرمخانه دوربین بزرگی است که روی 3 پایه نصب و به کامپیوتر وصل شده است. تقریبا شبیه دوربین‌های دید در شب نظامی. دمای بدن مددجویان باید کمتر از 37.5درجه باشد. بعد از آن نام مددجو ثبت می‌شود. هر کسی که در گذشته به اینجا مراجعه کرده باشد، شماره پرونده‌ای دارد. قبلا این پرونده‌ها کاغذی بود ولی الان در کامپیوتر نگهداری می‌شود.
سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران، گرمخانه‌ها را اداره می‌کند. امیر بیگ محمدی، کارشناس این سازمان –که ما را همراهی می‌کند- می‌گوید: «ما در بدو ورود از مددجو اوراق شناسایی نمی‌خواهیم. نام او همان چیزی که خودش می‌گوید ثبت می‌شود؛ زیرا اساس کار گرمخانه این است که مراجعه به‌صورت داوطلبانه و خوداظهاری انجام شود. این نخستین قدم برای ایجاد اعتماد میان کارکنان گرمخانه و مددجو است تا بتوانند با هم همکاری کنند.» ظرفیت گرمخانه مردانه خاوران 400تخت است که با «کف‌خواب» تا 900نفر هم قابل افزایش است. زمانی که ما به این گرمخانه بزرگ رفتیم در ساعت 10شب حدود 330تخت پرشده بود. بیشتر گرمخانه‌ها آماده شرایط بحرانی هستند و می‌توانند با پهن‌کردن تشک روی زمین ظرفیت را تا جای ممکن افزایش دهند. بخشی از مددجویان، مراجعه‌کننده ثابت هستند و در میان آنها کسانی پیدا می‌شوند که 5یا 10سال است که به گرمخانه خاوران می‌آیند.
بعد از پذیرش، چند مرحله پشت سر هم طی می‌شود. مددجو وسایل و لباسی که همراه دارد را تحویل می‌دهد که تا هنگام خروج در کمد یا قفسه‌ها باقی می‌ماند. به او یک بسته شامل صابون مایع، شامپو، حوله یک‌بار مصرف داده می‌شود تا حمام کند. بعد از حمام، لباس مخصوص گرمخانه را دریافت می‌کند و برای معاینه پیش دکتر می‌رود. مددکار این گرمخانه می‌گوید: «معمولا گرمخانه‌ها دکتر مقیم ندارد، اما در اینجا به‌صورت دائمی و 24ساعته پزشک داریم.» روی میز دکتر، مجموعه متنوعی از قرص‌های مختلف منظم و در کشو‌های کوچک پلاستیکی، دسته‌بندی شده است. امکانات مختصری برای مراقبت و درمان وجود دارد. اگر کسی بیماری جدی داشته باشد، به مرکز خاورشهر فرستاده می‌شود و اگر بیماری او در حد فوریت‌های پزشکی باشد از اورژانس کمک خواسته می‌شود. دکتر گرمخانه می‌گوید که مشکل مصرف بیش از حد مواد‌مخدر (اوردوز) زیاد مشاهده شده است.
وظیفه شهرداری نیست!
آشپزخانه، شبیه آشپزخانه پادگان‌هاست؛ با همان دیگ‌های بزرگ و کفگیر‌های دسته بلند. غذا عدس پلو است. مدد‌جویانی که مراحل پذیرش، حمام، لباس و دکتر را گذرانده‌اند پشت میز و صندلی‌های پلاستیکی، با اشتهای فراوان در حال خوردن عدس‌پلو با نان لواش هستند.
برخی خیران با اهدای برنج، روغن و مواد غذایی خام به این گرمخانه کمک می‌کنند که بهتر از اهدای غذای گرم است. در سالن مجاور تخت‌های 3 طبقه کنار هم چیده شده‌اند. پتو و ملحفه‌ها کاملا تمیز هستند و زمین دائما جارو می‌شود. سیگار کشیدن در خوابگاه ممنوع است و مددجویان برای این کار به حیاط پشت خوابگاه می‌روند. حیاط با نرده‌های بلند از زمین‌های اطراف جدا شده. 2 گربه کوچک سعی می‌کنند وارد سالن شوند و به سطل باقیمانده غذا برسند. به‌تدریج ساعت خاموشی می‌رسد و همه برای خواب آماده می‌شوند.
بیگ محمدی می‌گوید: «تا مدتی قبل صبح‌ها همه مددجو‌ها باید گرمخانه را ترک می‌کردند، اما اکنون مددجو می‌تواند تمام مدت شبانه‌روز در گرمخانه حضور داشته باشد.» از او سؤال می‌کنیم که آیا احتمال ندارد با این کار، مددجو به این شیوه زندگی عادت کند و دیگر انگیزه‌ای برای اصلاح شیوه زندگی خود نداشته باشد. بیگ محمدی جواب می‌دهد: «صحیح این است که مددجو پذیرش شود و بعد از کمک‌های متنوع دیگر مانند ترک اعتیاد کامل، کار‌آموزی، اشتغال و مانند آن بهره‌مند شود تا به زندگی عادی در جامعه بازگردد، اما اینها در توان و حوزه کار شهرداری نیست. ما همین الان برای اداره هزینه‌های گرمخانه‌ها در تهران با مشکلاتی روبه‌رو هستیم و امکان اقدامات دیگر را نداریم. دستگاه‌های مسئول باید در این بخش وظایف خود را به درستی انجام دهند تا بتوان مددجویان را از شرایطی که در آن هستند نجات داد.»
پیری و ناتوانی بیشتر است
اعتیاد، گرفتاری مشترک میان بیشتر مددجویان است، اما مددکار گرمخانه می‌گوید که همه مددجویان لزوما معتاد نیستند. چیزی که بیشتر از همه بین مددجویان دیده می‌شود پیری و ناتوانی آنهاست. ظاهرا این مرکز به‌دلیل استقرار پزشک و شرایط مراقبتی بهتر بیشتر از دیگر مراکز میزبان سالمندان است. در نزدیکی اتاق دکتر 12تخت مجزای یک طبقه برای کسانی که بیماری جدی داشته باشند قرار دارد تا در طول شب امکان مراقبت و امداد‌رسانی سریع‌تر فراهم باشد. اینجا تنها می‌تواند مددجویان بالای 18سال را پذیرش کند. اگر نوجوان کارتن‌خواب به گرمخانه خاوران مراجعه کند او را به مراکزی مانند «یاسر» اعزام می‌کنند. حدود ساعت 10چراغ‌های اصلی خوابگاه خاموش شده است، ولی بخش‌های دیگر بدون ساعتی استراحت همچنان فعال هستند.
چرا به گرمخانه نمی‌روند؟
چرا وقتی همه کارتن‌خواب‌های یک منطقه از وجود گرمخانه خبردارند به آن مراجعه نمی‌کنند؟ میثم از مددجویان قدیمی است که حالا به جز اقامت در خاوران به کارکنان آنجا هم کمک می‌کند. او می‌گوید: «بعضی‌ها وسواس دارند(!) و نمی‌خواهند اینجا کنار بقیه باشند. بعضی‌ها هم اعتیاد شدیدی دارند و باید دائم مواد مصرف کنند. اینجا هم که اجازه نمی‌دهند. یک عده هم اگر اینجا باشند باید حرف گوش کنند و سر ساعت بخوابند و به نوبت غذا بگیرند، ولی خوش‌شان نمی‌آید و همان بیرون می‌خوابند.»میثم که ریش سفید مرتبی دارد از 10سال قبل پاک است و دیگر مواد نمی‌کشد. از امیر همین سؤال را می‌پرسیم. جواب می‌دهد: «اینجا امکاناتش خوبه، ولی یک عده که ضایعات جمع می‌کنن باید شب کار کنن. روز که نمی‌شه. بقیه نمی‌ذارن روز کار کنن. باید شب بیرون باشن.» امیر به شیشه اعتیاد داشته ولی وقتی مادرش بیمار شد، دکتر گفته است که هیچ‌کس نباید تا 100متری او چیزی «دود کند» در نتیجه امیر از خانه بیرون آمده و گذارش به گرمخانه افتاده است. او امیدوار است با ترک کامل اعتیاد بتواند به خانه برگردد.
حمایت از بی‌سرپناه‌ها با #دست_گرم_یار
از اواخر هفته گذشته همشهری پویش #دست_گرم_یار را برای حمایت از افراد بی‌سرپناه و کارتن‌خواب راه‌اندازی کرده است. شما نیز با پیوستن به این پویش، می‌توانید دیگر شهروندان را برای کمک به مددجویان، در روزهای سرد و کرونایی، تشویق و راهنمایی کنید. در این میان، مهم‌ترین کار درصورت مشاهده افراد بی‌سرپناه، تماس با سامانه137 است. به این ترتیب، مددکاران اجتماعی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی برای حمایت از افراد بیخانمان و رساندن آنها به مددسراها و گرمخانه‌ها سریعا اقدام می‌کنند. از سوی دیگر چنانچه بخواهید به کارتن‌خواب‌ها کمک‌های غیرنقدی کنید، می‌توانید با شماره تلفن 02155522322 تماس بگیرید. سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی نیز پویش‌هایی مختلفی برای حمایت از افراد بی‌سرپناه راه‌اندازی کرده است.
در همینه زمینه :
