با اعلام نتایج انتخابات آمریکا و شکست ترامپ، عامل سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران، چشم‌اندازها و فرصت‌هایی برای بازگشت آمریکا به تعهدات خود در برجام و لغو تحریم‌ها و کاهش فشارهای حداکثری فراهم آمده است؛ تحولی که به زعم کارشناسان و دولتمردان نمی‌توان با بی‌تفاوتی از آن گذشت. اظهارات رئیس‌جمهور در چهارشنبه گذشته ناظر بر همین مسئله است که گفت: «دولت جدید در آمریکا شرایط را به سمت قواعد برخواهد گرداند. درحدی که البته آمریکا مراعات می‌کرد. در دولت‌های قبلی هم همه قواعد را مراعات نمی‌کردند منتها این آخری یاغی بود. باز برمی‌گردند به آن شرایط و آن شرایط می‌تواند فضا را برگرداند یعنی ما از فضای تهدید کم‌کم به سمت فضای فرصت حرکت می‌کنیم.» درحالی‌که جنجال‌ها و مناقشات میان گروه‌ها و جناح‌های سیاسی پیرامون مذاکرات احتمالی، لغو تحریم‌ها و تأثیر پیروزی دمکرات‌ها بر روابط ایران و آمریکا طی هفته‌های گذشته بالا گرفته است، حسن روحانی گفت: «من خواهش می‌کنم در این مقطع حساس کسی دنبال تسویه حساب سیاسی و جناحی نباشد اینها را بگذارید سال1400 که ان‌شاءالله کرونا کمتر و فضا بهتر می‌شود، انتخابات هم می‌شود، آن وقت بگویید. قاعدتا خیلی‌ها در انتخابات تسویه حساب سیاسی هم انجام می‌دهند، الان موقع تسویه حساب سیاسی نیست، الان بنای ما بر آرامش است برای اینکه کشور بتواند پیشرفت کند.» روحانی در ادامه سخنانش افزود: «همه دنبال این هستند که قهرمان رفع تحریم چه‌کسی باشد؛ همان‌هایی که شما فحش می‌دهید و انتقاد می‌کنید، شما قهرمان هستید، ما که دنبال قهرمان‌سازی نیستیم.»
محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران هم در پاسخ به ادعاهای برخی در داخل، لغو تحریم‌ها را در حوزه اختیارات رئیس‌جمهور آمریکا می‌داند. ظریف اخیرا طی اظهاراتی در این‌باره گفته است: «بیهوده به حرف‌هایی که زده می‌شود اعتبار ندهیم. در پاسخ به دعواهای داخلی که می‌گویند بایدن اگر بخواهد هم نمی‌تواند، باید گفت نه. بایدن اگر رئیس‌جمهور آمریکا شد و در کاخ سفید مستقر شد، می‌تواند با 3 فرمان اجرایی همه اینها را لغو کند. دوستان داخلی ما حواسشان باشد. حرف‌هایی که برای مصرف داخلی می‌زنند یعنی دارند به بایدن علامت می‌دهند که این کار را نکنید.» کارشناسان و فعالان سیاسی نیز در گفت‌وگوهایی که با روزنامه همشهری داشتند، بر این عقیده هستند که روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید در آمریکا می‌تواند به‌عنوان یک فرصت برای لغو تحریم‌ها تلقی شود. به‌زعم آنها، گروه‌های سیاسی در داخل باید منافع ملی را در اولویت قرار داده و رفتارها و فعالیت‌های سیاسی و جناحی خود را در مسیر کاهش فشارها از دوش مردم تنظیم کنند. حقوقدانان و کارشناسان روابط بین‌الملل نیز لغو تحریم‌ها را جزو اختیارات رئیس‌جمهور آمریکا می‌دانند که می‌تواند با بازگشت آمریکا به برجام و اجرای تعهدات میسر شود.
محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
می‌دانند حرف‌شان خریدار ندارد
محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، گروه‌های سیاسی داخل کشور را ناچار به همسویی با دولت در بحث سیاست خارجی و کلان تصمیمات نظام می‌داند. او معتقد است تغییرات در ریاست‌جمهوری آمریکا امری واضح و غیرقابل انکار است و مخالفان دولت هم اگرچه نگران محدود شدن خودشان در ایران هستند ولی چاره‌ای جز پذیرش تصمیمات سیاست خارجی نخواهند داشت.
مخالفان دولت این روزها فضاسازی سنگینی علیه هرگونه اقدام سیاست خارجی دولت برای رفع تحریم‌ها و حل مشکلات مردم دارند، هدف چیست؟
اینکه گروه‌های سیاسی مخالف مذاکره و لغو تحریم‌ها چه می‌گویند و چه اظهارنظر می‌کنند، وقعی در سیاست‌های کلی نظام در حوزه سیاست خارجی ندارد. آنها هر چه می‌خواهند بگویند ولی صحبت‌هایشان در تصمیم‌گیری‌ها اهمیتی ندارد. بنده همین‌جا تأکید می‌کنم حرف‌های آنها خیلی مؤثر نیست. خودشان هم می‌دانند که کسی صحبت‌شان را تحویل نمی‌گیرد.
مخالفان برجام رضایتی از بازگشت احتمالی آمریکا به برجام هم ندارند. بالاخره موضع آنان در صلاح و عقوبت برجام چیست؟
ما برجام را در شرایطی به‌دست آوردیم که طرف آمریکایی هم وارد مذاکره شد و 1+5 به‌نتیجه رسید و زمانی هم که به هم خورد، عامل اصلی‌اش دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بود. البته بعضی از همین آقایان از به هم خوردن برجام خوشحال شدند. در اینجا این توقع از مخالفان سیاست تعامل‌گرای جمهوری اسلامی می‌رود تا با توجه به اینکه واقعا برجام به نفع کشور بود و منافع ملی را تامین می‌کرد، مانع‌تراشی نکنند. انتظار می‌رود اگر هم مخالفت می‌کنند، ممانعت و سنگ‌اندازی پیش پای دولت نکنند.
در شرایط فعلی جناح‌های سیاسی در داخل برای رفع یا کاهش تحریم‌ها چه وظیفه‌ای دارند؟
مخالفت‌هایی که گروه‌های رقیب دولت می‌کنند ظاهری است؛ وگرنه در باطن می‌دانند که برجام باعث نقض و لغو 7قطعنامه تحریم شد و خطرات امنیتی ای که ایران را تهدید می‌کرد برداشته شد و آنقدر هم محکم بود که به‌رغم اینکه ترامپ سعی کرد کل برجام را از بین ببرد، اما نتوانست. آمریکا 2بار هم در سازمان ملل با شکست مواجه شد. الآن هم همچنان معتقدم اگر جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا به برجام برگردد و تحریم‌ها را بردارد، خیلی طبیعی است که دولت ایران هم می‌تواند مذاکره کند. خیلی هم آن مخالفت‌هایی که مطرح می‌شود چندان تأثیری ندارد، چون در چارچوب منافع ملی کشور نیست و چیزی هم که در این چارچوب نباشد به نتیجه نمی‌رسد.
در واقع معتقدید خودشان هم می‌دانند سیاست‌های کلان سیاست خارجی در چارچوب تصمیمات نظام است و چاره‌ای جز پذیرش ندارند؟
بله. خودشان هم می‌دانند سیاست‌های کلان سیاست خارجی با هماهنگی ارکان نظام است و در جای دیگری اتخاذ می‌شود.
آقای روحانی گفتند مخالفان دولت به‌دنبال قهرمان خودشان در مذاکرات هستند. آیا این با منافع ملی جور درمی‌آید؟ آیا مهم است مذاکرات در کدام دولت انجام می‌شود؟
یکی از آقایان خیلی راحت قضیه را مطرح کرد که مذاکره اشکال ندارد، فقط بهتر است که در دوره اصولگرایان اتفاق بیفتد. من از این جهت می‌گویم نباید نگران بود که بنده مردم ایران را مردم فهیم و فرهیخته‌ای می‌دانم و آنها هم خوب درک می‌کنند که صحبت‌هایی که افراد می‌کنند، واقعا در چارچوب منافع مردم است یا در چارچوب منافع خودشان. مردم می‌دانند آیا آنها به‌دنبال منافع گروه‌شان و در جهت زدن رقیب هستند یا خیر. آنها درک می‌کنند و در آرای انتخابات1400 نیز این مسئله را نشان خواهند داد.
اینکه گفته می‌شود نگاه ما در ایران نباید به آرای میشیگان و آریزونا باشد، آیا نافی این قضیه است که اگر در سیاست خارجی اتفاقی خارج از مرزهای ایران می‌افتد، بتوانیم از این فرصت استفاده کنیم؟
قطعا این حرف نادرست است. سیاست خارجی و دیپلماسی یعنی استفاده از فرصت‌ها در مناسب‌ترین زمان. ما اگر زمان را از دست بدهیم یعنی نتوانسته‌ایم از دیپلماسی در جهت منافع کشور دفاع کنیم. بنابراین خیلی طبیعی است که هر تغییری که صورت می‌گیرد می‌تواند فرصت باشد. باید به تغییرات نگاه کرد و الان هم این تغییرات در ایالات متحده مشخص است. اینکه چنین جملاتی گفته می‌شود معلوم نیست، چقدر به آن اعتقاد وجود دارد؛ آیا با هدف منافع ملی است یا باندی؟ هرچند معتقدم طرح چنین صحبتی در کلان سیاست‌های کلی نظام اهمیتی ندارد. قوه عاقله نظام منافع ملی کشور را به درستی درک می‌کند و شناخت مناسبی از مناسبات بین‌المللی دارد.
بنابراین تصور نمی‌کنید حرکات تندروها مانع و بن‌بستی در کلان سیاست‌های خارجی ایجاد کند؟
خیر. مانع و سنگ‌اندازی‌ای ایجاد نخواهد کرد.
داوود هرمیداس باوند،استاد روابط بین‌الملل:
بازگشت به برجام بستگی به اولویت‌های بایدن دارد
آقای باوند، به‌نظر شما بایدن اگر بخواهد تحریم‌های ایران را لغو کند اختیار آن را دارد؟
رئیس‌جمهور آمریکا یا باید از طریق فرمان اجرایی یا از طریق کنگره نسبت به لغو تحریم‌ها اقدام کند. اگر تحریم از طریق کنگره اعمال شده باشد بایدن اختیار چندانی در لغو آن ندارد چون الان به‌نظر می‌رسد اکثریت کنگره جمهوریخواهان هستند البته در شرایط اضطراری رئیس‌جمهور آمریکا اختیاراتی در رابطه با اجرای تصمیمات مورد نظر بنابر مصالح و منافع آمریکا دارد. البته اگر تحریم‌ها براساس فرمان رئیس‌جمهور بوده باشد رئیس‌جمهور بعدی بدون نیاز به تصویب کنگره می‌تواند آن را لغو کند.
به‌نظر شما بازگشت آمریکا به برجام آثار اقتصادی برای ایران دارد؟
دمکرات‌ها بر این باور هستند که روابطی به‌وجود بیاید تا برجام را داشته باشند و از طریق آن منافع آمریکا و کشورهای منطقه تامین شود، در دوران برجام کشورها و شرکت‌هایی با ایران وارد تعامل شدند اما به محض خروج آمریکا از برجام همکاری‌های خود را تعلیق کردند اگر آقای بایدن بیاید و برجام ادامه بیابد نه‌تنها تحریم‌ها برداشته می‌شود بلکه طرف‌هایی که قرارداد داشتند و آن را به تعلیق درآورده بودند دوباره به همکاری برمی‌گردند.
فکر می‌کنید بایدن به سرعت به برجام برمیگردد؟
برای هر کشوری اولویت‌هایش اهمیت دارد. اگر برجام و ایران برای بایدن اهمیت و اولویت داشته باشند با این مسئله روبه‌رو می‌شود.
داوود آقایی، استاد حقوق بین الملل:
لغو تحریم‌ها فرایندی پیچیده دارد
آقای آقایی، الان بحث بازگشت آمریکا به برجام و سازوکار آن مطرح است به‌نظر شما بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم‌های ایران چه سازوکاری دارد؟ آیا آسان است و با فرمان اجرایی شدنی خواهد بود؟
موضوع تحریم‌ها هم بعد حقوقی دارد هم سیاسی، از منظر حقوقی آنچه در قالب فرمان‌های اجرایی رئیس‌جمهور بوده به همان نسبت که ترامپ توسط فرامینی تحریم‌هایی را علیه ایران وضع کرده و نیازمند تصویب کنگره نبوده به همان نسبت رئیس‌جمهور جدید اختیار دارد که آنها را بردارد.
اما آنها که از طریق کنگره بوده و در کنگره به تصویب رسیده است کنگره باید نظر بدهد و آن را بردارد اما فارغ از جنبه حقوقی قضیه ما باید فضای سیاسی حاکم بر آمریکا را هم درنظر بگیریم، آمریکا یک کشور دمکراتیک است و تصمیمات فرایند‌های طولانی طی می‌کند که مستلزم ایفای نقش نهادها، گروه‌های ذی‌نفوذ و جریانات فراوان است و تصمیم‌گیری در چنین کشوری فرایند پیچیده‌ای دارد اما در برگیرنده خرد جمعی است. رئیس‌جمهور درست است که یک امضای نهایی می‌کند اما این امر با توجه به شرایط موجود در آمریکا و شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی محقق می‌شود و در آن جریانات تأثیرگذار و لابی‌ها نقش دارند بنابراین تصمیمات یک شبه و آنی نیست. درخصوص لغو تحریم‌ها باید فضای موجود را درنظر گرفت. آقای بایدن دستش باز نیست که به راحتی و زمانی که در کاخ سفید مستقر شد دستور لغو تحریم‌ها را بدهد بلکه او باید فضای داخلی آمریکا، رویکرد جریانات و احزاب و گروه‌های ذی‌نفوذ را مدنظر قرار دهد. همچنین شرایط منطقه‌ای و فشار لابی‌های منطقه‌ای مثل اسرائیل و عربستان هم موضوعاتی است که رئیس‌جمهور آمریکا به آن توجه می‌کند.
موضوع لغو تحریم‌های ایران پیچیده است چون هم بعد حقوقی دارد و هم سیاسی و یک فرایند پیچیده هم بر آن مترتب است.
اساسا دولت ترامپ گفته بود قطعنامه 2231پایان یافته. آیا دولت بعدی آمریکا می‌تواند دوباره به آن پایبند شود؟
آقای ترامپ حرف غیرقانونی و غیرحقوقی زده بود که چون آمریکا خارج شده آن قطعنامه هم بی‌اعتبار است درحالی‌که اینطور نیست و قطعنامه همچنان معتبر است. قطعنامه 2231پشتوانه‌ای برای برجام بوده و دولت آمریکا نقض تعهد کرده نه بقیه اعضا بنابراین قطعنامه همچنان معتبر است و ضامن و پشتوانه اجرای برجام است.
آیا بایدن امکان بازگشت بدون لغو تحریم‌های ایران را دارد به‌خصوص اینکه ترامپ برخی تحریم‌های هسته‌ای را در سرفصل‌های دیگر مثل تروریسم قرار داده است؟
برای اجرایی شدن برجام از سوی همه کشورهای عضو لازم است دولت آمریکا بدون قید و شرط به برجام برگردد البته ممکن است طرفین یک شرط بگذارند که ایران تعهداتی را که کاهش داده برگرداند و از سوی دیگر ایران هم اعلام کند درصورت لغو همه تحریم‌ها از سوی آمریکا تعهدات کاهش‌یافته را به حالت سابق بر می‌گرداند این یک شرط دوجانبه است که دولت‌های اروپایی باید پادرمیانی کنند و تضمین‌هایی از دو طرف بگیرند تا شرط طرفین اجرایی شود.
اگر دولت بایدن اعلام کند به برجام برمیگردد می‌تواند از مکانیسم ماشه استفاده کند؟
الان هم که دولت آمریکا از برجام خارج شده ادعا می‌کند می‌خواهد از مکانیسم ماشه استفاده کند اما دولت‌های اروپایی و بقیه قبول نکردند و گفتند چون خارج شده‌ای حق استفاده از مکانیسم ماشه را نداری پس اگر آمریکا به برجام برگردد دوباره می‌تواند از مکانیسم ماشه استفاده کند. این در برجام گنجانده شده اما اگر آمریکا برمیگردد با این فرض است که به تعهداتش متعهد باشد.
ایران در طول اجرای برجام اثبات کرد به تعهداتش متعهد و وفادار است و بهانه‌ای دست آمریکا نمی‌دهد که از مکانیسم ماشه استفاده کند.
صرف اعلام بازگشت بایدن به برجام بدون برداشتن تحریم‌های ایران به بهانه تروریستی بودن، تحریم‌ها یا لغو آن در اختیار کنگره است آیا در ادامه، تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه مناقشه‌برانگیز نیست؟
بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم‌ها پیچیده است اما اینکه ایران اعلام می‌کند اگر آمریکا برگردد من هم بر می‌گردم به این معنا نیست که ایران عاشق چشم و ابروی آمریکا باشد بلکه هدف ایران لغو تحریم‌هاست البته این درست است که از 21فروردین 1359آمریکا وارد فاز تحریم شد و تحریم‌های تروریسم و اخلال در روند صلح خاورمیانه، مداخله در امور کشورها و تلاش برای دستیابی سلاح کشتار جمعی و ... مطرح شد اما بحث این است؛ تحریم‌هایی که قبلا در قالب قطعنامه‌های هفت‌گانه اعمال شد و به پشتوانه قطعنامه 2231لغو شدند باید لغو شوند. آمریکا تحریم‌هایی که از 2006 تا 2010را اعمال کرد باید لغو کند ممکن است آمریکا ادعایی بکند اما عقلانیت حکم می‌کند آمریکا نسبت به رفع تحریم‌هایی که در سایه برجام لغو شدند اقدام کند.
پس حتی اگر سرفصل تحریم‌ها عوض شده باشد باید براساس برجام این تحریم‌ها لغو شوند؟
قاعده این است. منطق حکم می‌کند آمریکا در قالب تعهدات به برجام به تعهداتش عمل کند.
اسماعیل گرامی‌مقدم، سخنگوی حزب اعتماد ملی
جناح راست تناقض‌ها را حل کند
اسماعیل گرامی‌مقدم، سخنگوی حزب اعتماد ملی، شروع هر مذاکراتی در ماه‌های باقیمانده دولت روحانی را تا مشخص‌شدن انتخابات ریاست‌جمهوری1400 در ایران، بدون حصول به نتیجه نهایی می‌داند. او معتقد است اصولگرایان هم در چنین شرایطی دنبال قهرمان مذاکراتی نباشند و با دولت همراهی کنند؛ اصلا شاید ثمره‌اش را در چرخش‌های سیاسی خودشان برداشت کنند ولی بگذارند شرایط برای مردم آرام‌تر شود.
آقای رئیس‌جمهور هفته گذشته از جناح‌های سیاسی خواستند تسویه‌حساب‌ها را به انتخابات1400 موکول کنند و با توجه به شیوع کرونا و مسئله تحریم‌ها سنگ‌اندازی نکنند. آیا گروه‌های مخالف دولت راضی به کنار گذاشتن تنش‌‌آفرینی در مسیر تعاملات سیاست خارجی دولت می‌شوند؟
جناح منتقد و رقبای دولت بهترین کمکی که می‌توانند به حفظ منافع ملی کنند، این است که در این 7ماه مانده به پایان دولت تلاش کنند تا زمینه را برای تغییرات در ایران هم فراهم کنند. پیروزی چه از آن جبهه اصولگرایان باشد، چه اصلاح‌طلبان، منافع ملی ما در سایه تحریم‌ها خدشه‌دار شده است و جناح پیروز باید به آن توجه کند. این شرایط وضع ملت را در عرصه اقتصاد و معیشت خراب کرده است. بنابراین برای حفظ منافع ملی هم که شده، باید دولت را کمک کنند تا این تحریم‌ها از سر ملت ایران برداشته شود.
آقای روحانی در صحبت‌های اخیر خودشان خطاب به مخالفان دولت گفتند آمریکا را در جریان تحریم‌ها تطهیر نکنید. آیا رقبای دولت قضاوت منصفانه‌ای درباره عملکرد دولت در این ماه‌ها داشته‌اند؟
نه. گروه‌های رقیب دولت بیشتر دنبال منافع جناحی خودشان هستند. دولت دونالد ترامپ در آمریکا برجام را یک معاهده بسیار بد می‌دانست و در داخل هم عده‌ای آن را یک تفاهمنامه بسیار بد می‌دانستند و آن را با عهدنامه‌های گلستان و ترکمنچای در عهد قاجار مقایسه می‌کردند. همین را نیز بر سر دولت می‌کوبیدند. درحالی‌که برجام باعث شد تأثیرات اقتصادی بسیار مثبتی برای مردم اتفاق بیفتد. بعد از آنکه آقای ترامپ در کاخ سفید بر مسند نشست و از برجام خارج شد، همین جبهه دلواپسان فریادشان بلند بود که وامصیبتا! چرا برجام اجرا نمی‌شود؟ الآن که مجددا دولتی دارد در آمریکا روی کار می‌آید که می‌خواهد به برجام برگردد، دوباره می‌گویند تفاهمنامه بدی بوده است. این جمع نقیضین است و اصولگرایان هیچ‌وقت آن را حل نکرده‌اند. نمی‌شود یک مسئله‌ای در همه شرایط بد باشد. اسرائیل، عربستان و ترامپ می‌گفتند برجام تفاهمنامه بدی بوده است و در داخل هم دلواپسان همین نظر را داشتند. اگر بد بود، چرا رقبای خارجی ما و بدخواهان نیز آن را بد دانستند. در اینگونه تناقضات منافع ملی به اضمحلال می‌رود و از بین می‌رود.
آیا مهم است که قهرمان رفع تحریم‌ها تا انتخابات1400 چه‌کسی خواهد بود؟ آیا می‌توانند جلوی مذاکرات را در این دولت بگیرند؟
تندروها با این توهم مواجه هستند که اگر بخواهد تفاهمنامه دیگری منعقد شود یا آمریکا به برجام بازگردد، این به‌نام دولت حسن روحانی ثبت می‌شود و قهرمان‌سازی می‌شود. این بخش تندرو در جبهه اصولگرایان باید به این فکر کنند که مهم منافع ملی ماست. این بسیار کودکانه و غیرکارشناسی است که آنها تصور کنند دولت آقای روحانی در این چند‌ماه می‌تواند با دولت جدید آمریکا به تفاهم برسد. روشن است که این به دولت بعدی می‌رسد. منتهی در 6ماهی که باقی می‌ماند اگر آقایان دندان روی جگر بگذارند و علیه برجام حرف نزنند، بار از روی دوش مردم برداشته خواهد شد. دیدیم که همین ایراد سخنرانی‌ها از مشهد، تهران و برخی جاها، ریزش قیمت دلار را که داشت تا مرز 20هزار می‌رسید، متوقف کرد. بنابراین بهتر است که صبوری کنند و اجازه دهند تا تحولاتی که در آمریکا اتفاق افتاده، به‌صورت روانی تأثیر مثبت خودش را در ایران بگذارد؛ همانطور که در اروپا، چین و روسیه گذاشته است. وقتی که بازار احساس کند یک نیم‌سال دیگر تحریم‌ها برداشته می‌شود، قیمت‌ها به‌خودی خود کاهش پیدا می‌کند، قیمت‌ها واقعی می‌شود و ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی واقعی‌تر می‌شود.
یعنی چه نگران باشند چه نباشند، هرگونه توافقی در دولت بعد خواهد بود؟
حتما اگر توافقی اتفاق بیفتد، در دولت بعدی خواهد بود. در دولت بعدی هم اگر جبهه اصولگرایان و دلواپسان کرسی ریاست‌جمهوری را در اختیار بگیرند، مسئولیت در اختیار آنان خواهد بود. اما آن چیزی که مهم است این است که حتما هر تفاهمی به دولت بعدی کشیده می‌شود، منتهی مقدماتش ممکن است در این دولت رقم بخورد. موضوعی که بسیار اهمیت دارد این است که هر اتفاقی در ریاست‌جمهوری بیفتد و هر جریان در ریاست‌جمهوری سر کار بیاید، مسئله به این مهمی در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران، قطعا تصمیم‌گیرنده اصلی برای اینکه مذاکره جدیدی انجام شود یا شرط و شروطی گذاشته شود، رهبری هستند. بنابراین بهتر است که منتقدان منطقی برخورد کنند تا بیش از این از ناامید‌کردن مردم و از بین بردن اعتماد مردم نسبت به حاکمیت جلوگیری کنند و دائما به این مسئله دامن نزنند که مردم بی‌اعتماد شده‌اند.
چهره‌های سیاسی و حقوقدان در گفت‌وگو با همشهری از الزامات جناح‌های سیاسی برای استفاده از فرصت کاهش تحریم‌ها گفتند
خویشتنداری برای لغوتحریم‌ها
گفتارهایی از محمد صدر، الهه کولایی، غلامرضا مصباحی مقدم، اسماعیل گرامی مقدم، داوود آقایی و هرمیداس باوند
در همینه زمینه :