نفت در برابر اسلحه

  علیرضا احمدی 

سال1355 درحالی آغاز شد که شاه با خیالی آسوده از افزایش درآمدهای نفتی و تثبیت قدرت سیاسی، در سودای برگزاری جشن پنجاهمین سال پادشاهی دودمان پهلوی بود. از لحن شاه در مراسم «سلام نوروزی» که در نخستین روز فروردین و در آرامگاه رضاشاه برگزار شد، چنین برمی‌آمد که او گمان می‌کند بر همه دشمنان و رقبا فائق آمده ‌است. در این میان در سومین روز فروردین براساس مقررات جدید صادرات و واردات سال1355، سود بازرگانی رادیو، تلویزیون و یخچال کاهش یافت و چند روز بعد مدیران کارخانه‌های شکلات و بیسکوئیت مینو به اتهام استفاده از شیرخشک دامی بازداشت شدند. همچنین در 18فروردین دولت اعلام کرد همه پیاز و سیب‌زمینی کشاورزان را خریداری می‌کند. افزایش قیمت اتومبیل‌های پیکان به تفاوت بین 12 تا 20درصد و رشد قیمت دلار به بیش‌از 70ریال، از دیگر اخبار مهم اقتصادی نخستین‌ ماه بهار1355 بود.
در اردیبهشت‌ماه در واشنگتن اعلام شد ایران درمقابل نفت، اسلحه می‌خرد‌. از این‌رو 2شرکت سازنده هواپیمای جنگی معامله نفت خام را در برابر اسلحه پذیرفتند و به‌دنبال آن در 17مرداد در تهران میان دولت‌های ایران و آمریکا یک قرارداد 40میلیارد دلاری امضا شد که قرار بود این اعتبار بیشتر برای خرید اسلحه صرف شود. از سوی دیگر در 8خرداد اعلام شد که ورود اتومبیل‌های خارجی به ایران در سال جدید روزانه 200دستگاه افزایش یافت.
در این میان در نخستین ‌ماه تابستان که با انتشار اخبار زدوخوردهای خیابانی میان چریک‌ها و نیروهای امنیتی و کشته شدن حمید اشرف و 9نفر دیگر از چریک‌های فدایی خلق حسابی داغ شده بود، دولت لایحه مالک و مستأجر را تقدیم مجلس کرد. در شهریورماه نیز کمیسیون امنیت اجتماعی عده‌ای از تجار مرغ را تبعید کرد که با این تصمیم، اوضاع نابسامان بازار مرغ در تهران نابسامان‌تر کرد. در راس تبعیدشدگان حاج‌رحیم درفشان، بزرگ‌ترین تولیدکننده مرغ در ایران قرار داشت. در مهرماه و در بحبوحه ادامه درگیری‌های خیابانی که به کشته‌شدن مجتبی آلادپوش و علیرضا الفت از چریک‌ها انجامید، در 5انبار بزرگ تهران 800تن حبوبات کشف شد و صاحبان آنها تبعید شدند. چهارمین نمایشگاه بین‌المللی تهران نیز با شرکت 45کشور افتتاح شد. در این نمایشگاه کالاهای صنعتی و خدمات بازرگانی شرکت‌کنندگان عرضه شده بود. در این ‌ماه همچنین اعلام شد ایران 25درصد از سهام «کروپ آلمان» را خریداری کرده ‌است و درنتیجه در 135شرکت در 25کشور جهان سهیم شد.
خبر اقتصادی مهم دیگر در پاییز، برگزاری اجلاس27آذر نمایندگان کشورهای عضو اوپک در دوحه، پایتخت قطر بود که طی آن ایران و 10کشور دیگر قیمت نفت خود را 5/10درصد افزودند و قرار شد 6‌ماه بعد 5درصد دیگر بر آن اضافه کنند، اما عربستان سعودی و ابوظبی فقط 5درصد افزایش را قبول کردند. چند روز بعد شاه در یک مصاحبه مطبوعاتی با خبرنگار ایتالیایی در توجیه افزایش قیمت نفت گفت که «ضربه‌ای که افزایش قیمت فولاد بر ما وارد می‌کند، قابل مقایسه با ضربه‌ای است که ما با افزایش قیمت نفت بر جهان صنعتی وارد می‌کنیم». شاه در فرصت‌های مختلف بر ضرورت افزایش قیمت نفت تأکید می‌کرد، چنان‌که در 27بهمن احقاق حق ایران در اوپک را «به‌اصطلاح فضولی‌کردن در نظر مستعمره‌چی‌ها و استثمارکننده‌ها» ارزیابی کرد که «به آنها گران می‌نمود».
امضای یک قرارداد بزرگ اقتصادی و صنعتی میان ایران و انگلیس از دیگر اخبار مهم اقتصادی زمستان1355 بود. براساس این قرارداد، دولت انگلستان در صنایع اتومبیل‌سازی، برقی‌کردن راه‌‌آهن و ایجاد ناوشکن نفتکش، مونتاژ تراکتور و موتوردیزل در ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد.