آخرین یادگار مکتب اصفهان

  سیدمحمد حسین محمدی  
 تا پیش از ورود شیخ عبدالکریم حائری به قم، حوزه علمیه اصفهان، یکی از پررونق‌ترین حوزه‌های علمیه بود. کسانی همچون ابوالقاسم دهکردی، جهانگیرخان قشقایی، سیدمحمدباقر درچه‌ای و بسیاری دیگر، چراغ حوزه اصفهان را پرفروغ نگه ‌داشته بودند. با شکل گیری حوزه علمیه قم، از تب‌وتاب حوزه‌ اصفهان کاسته شد، با این‌همه برخی از چهره‌های شاخص حوزه اصفهان، هیچ‌گاه به قم مهاجرت نکردند و بساط علم‌آموزی و علم‌اندوزی را در همان حوزه اصفهان ادامه دادند. از شمار این افراد، یکی حاج‌رحیم ارباب بود. ارباب تمام ویژگی‌های تیپیکال یک طلبه اصفهانی را داشت. طلاب اصفهان، برخلاف طلاب قم، مشهد و نجف، اهتمام بیشتری به علوم جنبی متداول در حوزه داشتند. شاید به همین‌خاطر بود که حاج‌رحیم ارباب در وصف استادش جهانگیرخان چنین گفته بود: «مولای ما آقا‌جهانگیرخان فلسفه ملاصدرا و روزهای چهارشنبه هم نهج‌البلاغه درس می‌داد و شاید او نخستین کسی بود که در قرون اخیر نهج‌البلاغه را در حوزه‌ها آورد». تأثیرپذیری حاج‌رحیم از استادش جهانگیرخان منحصر در یادگیری علوم معقول و منقول نبود، او حتی در سلوک ظاهری نیز براساس اسلوب استادش عمل می‌کرد؛ یک زمان کسی از جهانگیرخان پرسیده بود: «آقا چرا شما که در سلک روحانیت هستید عمامه ندارید؟ اگر خدا در روز قیامت از شما بپرسد که چرا این کار را نکردید؟» جهانگیرخان هم گفته بود: «اگر می‌گذاشتم و خدا از من می‌پرسید چه تناسبی با این لباس داشتی، آن‌وقت نمی‌دانستم چه جواب بدهم». حاج‌رحیم ارباب نیز ‌جز برای نماز، آن‌هم به‌قدر استحباب، عمامه بر سر نمی‌گذاشت.
شهید مطهری و استاد جلال‌الدین همایی در فضل علمی حاج‌رحیم ارباب بسیار سخن گفته‌اند؛ همایی او را آخرین یادگار مکاتب فلسفی اصفهان می‌دانست و ارادت شهید مطهری به ایشان نیز به‌قدری بود که عکس بزرگی از حاج‌رحیم ارباب را در کتابخانه‌اش نصب‌کرده بود. از حاج‌رحیم ارباب، فتاوایی مخالف با مشهور فقها نقل ‌شده است. ازجمله اینکه او اعتقاد به وجوب عینی نماز جمعه داشت و به همین‌خاطر در زمان حیاتش مقید به برگزاری نماز جمعه بود. همچنین، طبق مبانی فقهی او ارث از تمام دارایی شوهر، حتی زمین را نیز لازم می‌دانست. از دیگر فتاوای مخالف مشهور ارباب، می‌توان از فتوا به طهارت اهل کتاب نیز یاد کرد. حاج‌رحیم ارباب سرانجام در سال1355 در قبرستان تخت فولاد، کنار استاد بزرگش جهانگیرخان قشقایی برای همیشه به خاک سپرده شد.