قلدرهای مجازی در پوست «مومو»

شبنم مجیدی ـ روزنامه‌نگار


پدیده «مومو» در ایران تقریبا از اواخر مهر‌ماه جریان‌ساز شد و در آبان‌ماه در شهرهای مختلف توانست قربانیانی اندک داشته باشد. البته قربانیانی که بیشتر با آزار و اذیت همسالان خود مواجه بودند و نه یک چالش خطرناک و مرگبار. مومو در حقیقت یک افسانه اینترنتی است. مومو چهره‌ای خاص از یک عروسک ژاپنی با چشم‌هایی برآمده و دهانی منقار مانند است. کاربران اینترنت می‌گویند که یک شرکت جلوه‌های ویژه ژاپنی در حقیقت سازندگان اولیه این تصویر بوده‌اند که حتی در یک گالری در توکیو ژاپن به نمایش گذاشته شده بود. افرادی با استفاده از این تصویر خود را شخصیتی به نام مومو معرفی می‌کنند و در پیام‌رسان واتساپ سعی می‌کنند مردم را متقاعد کنند که با آنها تماس بگیرند. سپس مانند چالش «نهنگ آبی» به بازیکنان دستوراتی داده می‌شود که کارهایی متوالی و خطرناک انجام دهند و اگر از انجام آن امتناع کردند با تهدید مواجه می‌شوند. هر چه می‌گذرد پیام‌ها با تصاویر ترسناک و ناخوشایند همراه می‌شوند.
مومو در اصل زمانی به شهرت جهانی رسید که در سال2018 یک روزنامه اندونزیایی اعلام کرد این چالش باعث خودکشی دختری 12ساله شده است. با این حال همچنان موضوع جدی نبود و آگاهی‌بخشی درباره آن وقتی زیاد شد که پلیس ایرلند شمالی در اوایل سال 2019میلادی درباره آن هشدار فیسبوکی منتشر کرد و بعد از آن کیم کارداشیان، سلبریتی آمریکایی هم در اینستاگرام خود درخواست کرد که یوتیوب، ویدئوهای منصوب به مومو را حذف کند. کاری که اتفاقا یوتیوب بعدا آن را انجام داد.
اگر چه هیچ گزارش رسمی‌ای مبنی بر صدمه جسمی برای افراد تحت‌تأثیر این چالش در دنیا وجود نداشته است، اما تبادل مداوم اطلاعات میان شخصیت مومو و نوجوانان باعث شد تا پلیس و مدارس در کشورهای مختلف هشدارها و توصیه‌های مکرر درباره مواظبت و هوشیاری کاربران هنگام استفاده از پیام رسان واتساپ منتشر کنند. البته شایعات و گزارش‌های غیررسمی درباره این چالش و خودکشی افراد متعددی در رابطه با آن بسیار زیاد بوده است. کارشناسان امنیت وب می‌گویند که این چالش، بیشتر یک نوع وحشت اخلاقی ایجاد کرده است و گزارش‌های تأیید نشده رسانه‌ای نیز به این وحشت دامن می‌زند. والدین همواره یک ترس ذاتی دارند درباره اینکه نوجوانانشان با تکنولوژی چه کار می‌کنند و آنها همیشه می‌خواهند بدانند فرزندانشان در اینترنت چه وضعیتی دارند. سایت‌های حقیقت‌یابی انگلیسی یا فکت چکرها می‌گویند که به این موضوع مشکوکند که واقعا این بازی به کسی آسیب رسانده باشد و بیشتر محصول قلدرهای مجازی و شوخ‌طبعی‌های آزاردهنده است که البته همین موضوع بخشی از آسیبی است که به قربانیان وارد می‌شود.
در ایران نیز از اواخر مهرماه گزارش‌هایی در شبکه‌های اجتماعی دست به ‌دست شد که می‌گفت کودکان و نوجوانان توسط کاربری به نام مومو (Momo) به انجام بعضی کارهای خطرناک ازجمله حملات خشن، خودزنی و خودکشی ترغیب می‌شوند. به‌رغم ترس و وحشتی که اخبار در مورد این شخصیت ایجاد می‌کرد، واقعیت ماجرا آن قدر هم وحشتناک و حقیقی نبود. تعداد شکایاتی که درباره این چالش در ایران به پلیس و دستگاه‌های قضایی رسیده بسیار اندک بود و تقریباً هیچ کدام از افرادی که با نام مومو برای فریب کودکان و نوجوانان اقدام کرده بودند، به هدف خود نرسیدند. حتی با وجود آنکه از مرگ یک کودک 11ساله اهوازی صحبت می‌شد، مشخص شد که این موضوع نیز واقعیت نداشته و این کودک تنها بازیچه آزار پسردایی خود قرار گرفته است که با یک شماره ناشناس و عکس مومو، پسردایی خود را تحت عنوان چالش مومو ترسانده است. گزارش‌های مشابهی در شهرهای دیگر ازجمله ساری، بابل و جیرفت نیز منتشر شد. در جیرفت، نوجوانی که با انگیزه سرگرمی و ایجاد وحشت در بین همسالان خود، بازی مومو را ترویج می‌داد توسط کارشناسان پلیس فتای شهرستان شناسایی و دستگیر شد.
در ساری، مومو در حقیقت دانش‌آموزی بود که با سیم کارت پدرش و تلفن همراهی که برای انجام تکالیف مدرسه در اختیار داشت، پیام‌های تهدیدآمیز در واتساپ ارسال می‌کرد. این دانش‌آموز با انگیزه شوخی بین همکلاسی‌های خود اقدام به ایجاد اکانتی با تصویر مومو کرده بود و با ارسال پیام به دوستانش باعث ایجاد ترس بین آنها شده بود.
به غیراز اینها و چند مورد مشابه دیگر تا امروز هیچ مرجع قانونی و رسمی‌ای تأیید نکرده است که فردی در نتیجه مستقیم اجرای دستورات مومو در ایران آسیب دیده است. نگرانی و پریشانی ثبت شده به واسطه این چالش، در درجه اول ناشی از گزارش‌های رسانه‌ای جعلی یا فیک نیوزها بود که باعث شد هشدارها علیه این پدیده افزایش یابد.
حتی گفته می‌شود که در بعضی موارد حتی یک شخص واقعی پشت اکانت منسوب به مومو وجود ندارد و در واقع یک روبات به شکل اتوماتیک پاسخگوی کاربران است. پلیس می‌گوید هیچ چالشی تحت عنوان مومو در ایران در حال اجرا نیست و اینها فقط تعدادی مردم‌آزار هستند که دستگیر و شناسایی شده‌اند. خانواده‌ها و معلمان تنها باید مراقب کودکان و نوجوانان باشند و در این صورت هیچ اتفاقی آنها را تهدید نمی‌کند.