افزایش سود بانکی؛ افسانه یا واقعیت

سود بانکی افزایش یافته است؛ جلوی بانک‌های متخلف را بگیرید، چرا از سپرده‌های مردم نزد بانک‌ها مالیات نمی‌گیرید، بانک‌ها در حال دور زدن بانک مرکزی هستند و به برخی از سپرده‌های درشت‌ارقام، سود 20 تا 22درصد می‌دهند. آیا این‌ ادعاها واقعیت دارد یا افسانه است؟ نرخ بهره بانکی یا نرخ سودی که سپرده‌گذاران از بانک دریافت می‌کنند دست‌کم 2سالی است که منفی و پایین‌تر از نرخ تورم است و به‌تازگی برخی شایعه افزایش پنهانی نرخ سود سپرده بانکی در برخی بانک‌ها را مطرح کرده‌اند. آیا این شایعه حقیقت دارد و بانک مرکزی از افزایش سود سپرده در برخی بانک‌ها بی‌خبر است؟
گزارش میدانی خبرنگار همشهری از شعب 8 بانک گردشگری، ملی، صادرات، رفاه کارگران، ملت، آینده، اقتصادنوین و تجارت در شرق و مرکز تهران شایعه افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی را تأیید نمی‌کند؛ هرچند برخی سپرده‌گذاران در مراجعه به شعب بانک‌ها همواره این سؤال را مطرح می‌کنند که برخی بانک‌ها سود سپرده بیشتری می‌دهند، آیا شما نمی‌خواهید سود بیشتری بپردازید؟
یک خانم مشتری بانک گردشگری در فلکه اول تهرانپارس می‌پرسد: برخی بانک‌ها نرخ سود سپرده‌شان را 20درصد کرده‌اند، چرا شما بیشترش نمی‌کنید؟ پاسخ کارمند بانک این است که نرخ سود هیچ تغییری نکرده و بخشنامه جدیدی به شعبه اعلام نشده است. مشتری سؤال می‌کند: یعنی به سپرده بالای 100میلیون هم سود بیشتر نمی‌دهید؟ پاسخ کارمند بانک گردشگری این است: فرقی نمی‌کند مبلغ سپرده چقدر باشد، نرخ سود مشخص است و تنها به سپرده‌هایی که از قبل قرارداد داشته‌اند تا پایان قرارداد سود براساس همان قرارداد پرداخت شده و پس از پایان مدت قرارداد، سود تعدیل می‌شود.
یکی از شعب بانک اقتصادنوین در مرکز تهران هم مصداق دیگری از همین جنس پرسش و پاسخ است تا جایی که مرد جوان می‌پرسد: آقا می‌گویند سود سپرده شده 22درصد، چرا شما سود را افزایش نمی‌دهید؟ کارمند بانک پاسخ می‌دهد: سود افزایش نیافته و حتی از شعب دیگر بانک‌های مختلف هم پرسیده‌ایم، چنین خبری درست نیست. بانک رفاه کارگران در میدان نبوت و خانمی که به‌نظر بازنشسته است هم چالش بین او و کارمند بانک بر سر سود سپرده را به تصویر می‌کشد. از خانم بازنشسته اصرار که سود برخی بانک‌ها بیشتر شده و بانک‌های دولتی مجبور هستند سودشان را بالا نبرند. مرد میانسالی که به شعبه بانک صادرات در شرق تهران مراجعه کرده هم می‌گوید: اگر سود بیشتری می‌دهید، حسابم را نگه دارم وگرنه می‌برم بانک دیگر که سود بیشتری می‌دهد. کارمند بانک سعی می‌کند او را مجاب کند که خبر افزایش سود سپرده درست نیست، اما مرد از بانک خارج می‌شود تا از بانک‌های دیگر سؤال کند. اما شایعه افزایش نرخ سود سپرده بانکی از کجا آمد؟ 

منشأ شایعه
مدیر یکی از شعب بانک‌های خصوصی به شرط اینکه نام بانک و خودش فاش نشود، توضیح می‌دهد: به‌هرحال ما مشتریان خوشنام و باسابقه‌ای داریم که سال‌هاست نزد بانک حساب دارند و به‌طور طبیعی خدمات متفاوت‌تری را از شعب بانک‌ها طلب می‌کنند. در سال‌های قبل این خدمات ویژه به‌خصوص در ارتباط با سپرده‌های درشت در قالب پرداخت سود بیشتر پس از هماهنگی با مدیران ارشد بانک در ستاد ممکن بود، اما پس از اینکه قرار شد همه سود یکسانی بپردازند، این خدمات ویژه در قالب تسهیلات تغییر کرده و برای بانک مهم خوش‌حساب بودن مشتری ملاک است و درنهایت برای شعبه بانک، درآمدزایی مهم‌تر است تا راضی نگه داشتن مشتریان به هر قیمت. او می‌گوید: اینکه یک شعبه مشتریان زیادی داشته باشد، اما هزینه این مشتری زیاد بیش از درآمد مشاع و غیرمشاع بانک باشد، از نظر بانکداری توجیه ندارد.
وقتی از او می‌پرسم؛ یعنی ممکن نیست کسی که حساب میلیاردی داشته باشد، سود بیشتری بگیرد؟ پاسخ می‌دهد: فرض کنید یک شخص 10میلیارد سپرده نزد شعبه ما داشته باشد و حداکثر سودی که بگیرد 25درصد باشد. طبیعی است که با تورم 40درصدی، این فرد 15درصد عقب است و از ارزش پس‌انداز‌ش کم می‌شود. پس چنین گزینه‌ای به نفع سپرده‌گذار نیست. البته بخشی از سپرده‌گذاران کلان بانکی شرکت‌ها هستند که چه به لحاظ مصلحت و تصمیم هیأت‌مدیره و چه به‌دلیل الزامات سرمایه‌گذاری ناگزیر هستند بخشی از سپرده خود را نزد بانک‌ها نگه دارند؛ نظیر شرکت‌های بیمه یا شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی که پرداخت سود به این شرکت‌ها هم تابع قوانین و مقررات بانک مرکزی است و هرگونه اضافه پرداخت سود برای مدیران بانک با ریسک همراه خواهد بود. او می‌گوید: به هر حال نمی‌شود منکر پرداخت سود بیشتر به سپرده‌گذاران کلان بانکی برای حفظ آنها شد، اما اولا این سپرده‌گذاران کلان مجبورند بخشی از پول‌شان را نزد بانک نگه دارند و دوم اینکه سودی که می‌گیرند، پایین‌تر از نرخ تورم فعلی است و سوم اینکه سهم این سپرده‌ها نسبت به کل مانده سپرده بانکی زیاد نیست که بتوان از آن به‌عنوان نرخ‌شکنی بانک‌ها یاد کرد.

پشت پرده ماجرا
در یک هفته اخیر به‌ویژه پس از گزارش بانک مرکزی از اینکه نرخ سود در بازار بین‌بانکی از 22درصد عبور کرده، این ابهام مطرح شد که نرخ سود سپرده در بانک‌ها هم به تبع نرخ سود بین‌بانکی افزایش می‌یابد و همین مسئله به ریزش ارزش سهام مردم در بورس کمک کرده است؛ موضوعی که البته محمدرضا معتمد، معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس آن را تأیید نمی‌کند و می‌گوید: ریزش شاخص بورس در مدت اخیر ارتباطی به نرخ سود ندارد و عوامل بسیاری در این موضوع دخیل هستند که نباید دلیل کل تغییرات بازار سرمایه را از نرخ سود دانست. او می‌افزاید: بعضا شاهد هستیم برخی بانک‌ها به دارندگان سپرده‌های مهم درباره افزایش نرخ سود پیشنهادهایی می‌دهند، اما هم‌اکنون نمی‌توان گفت تأثیری بر ریزش شاخص بورس گذاشته است و به‌طور طبیعی، وقتی نرخ سود بانکی بالا برود، پول از دیگر بازارها جمع‌آوری و وارد این سیستم می‌شود.
شائبه افزایش سود بانکی باعث شد تا روز چهارشنبه گذشته، رئیس‌کل بانک مرکزی در نشستی با مدیران‌عامل بانک‌ها بر لزوم رعایت نرخ‌های سود بانکی مصوب شورای پول و اعتبار توسط بانک‌ها تأکید و اعلام کند: بانک مرکزی برنامه‌ای برای افزایش نرخ سود بانکی ندارد و نوسانات بازار سرمایه با کاهش یا افزایش جزئی نرخ سود سپرده‌ها ارتباطی ندارد و شبکه بانکی از سایر ظرفیت‌های خود برای حمایت از بازار سرمایه استفاده خواهد کرد.

   پالس سیاستگذار پولی
روابط عمومی بانک مرکزی که به‌تازگی در توییتر فعال شده، اعلام کرد: با رفع مشکل فقدان اوراق در ترازنامه بانک‌ها، نرخ سود بین‌بانکی در دالان قرار خواهد گرفت و این حسن چارچوب جدید پولی و تعریف دالان توسط بانک مرکزی است که اصلاح ترازنامه بانک‌ها را ضروری و فشار برای تغییر را دوچندان می‌کند؛ منتقدان این روز را نمی‌دیدند. اشاره بانک مرکزی به سیاست جدید پولی است که راه قرض‌گرفتن بی‌حساب بانک‌ها از بانک مرکزی را بسته و آنها را ناچار می‌سازد بخشی از منابع خود را به اوراق بدهی دولت تبدیل کنند و هنگام نیاز آن را به بانک مرکزی بدهند تا بتوانند کسری نقدینگی خود را جبران کنند. به گزارش همشهری، ورای اختلاف‌نظرها بر سر اینکه نرخ بهره بانکی منفی بماند یا متناسب با نرخ تورم اصلاح شود، مشخص است که دست‌کم هیچ سپرده‌گذار حقیقی بانکی سود بالاتری دریافت نمی‌کند و با احتساب تورم فعلی، شاهد کاهش ارزش پس‌انداز خود است که می‌توان از آن به‌عنوان مالیات به دولت یاد کرد.