حمل و نقل زیر فشار ساعت 6

مترو و اتوبوس باید به‌کار خود ادامه دهند، آنها بار اصلی رفت‌وآمد در شهر را به دوش می‌کشند. حال هرچه ساعت فعالیت‌شان محدودتر شود، انگار به مسافران افزوده شده است. درست مثل ساعات پایانی کار دیروز و پریروز؛ حوالی ساعت 6 غروب که انبوهی از جمعیت برای رسیدن به خانه سوار واگن‌مترو شده بودند یا در انتظار قطار و اتوبوس غرولند کرده و دندان به هم می‌ساییدند. گروه بزرگی از کسانی که هر روز در ایستگاه‌ها سوار می‌شوند، هیچ وسیله دیگری برای رفت‌وآمد ندارند. اتفاقا این گروه کارگر و کارمند، جزو کسانی هستند که تعطیلی کرونایی ندارند و هرچقدر هم که جانباختگان کووید-19 بیشتر شود، باز هم باید به‌دنبال روزی از خانه بیرون بیایند. به گزارش همشهری، روز اول که تعطیلی مغازه‌ها از ساعت18 و تعطیلی اتوبوس و مترو از ساعت20:30 شروع شد، شهر در التهاب شرایط جدید  قرار گرفت. مترو و اتوبوس یکی دو ساعت مانده به هشت‌و‌نیم، درست شبیه قبل از کرونا پر از جمعیت شده بود، اما روز دوم هم همین اتفاق تکرار شد. اگر همینطور ادامه پیدا کند، در تمام مدت یک ‌ماه محدودیت‌های جدید باید شاهد افزایش شدید جمعیت برای رسیدن به آخرین اتوبوس‌ها و آخرین قطارها  باشیم. وقتی کسانی که در مدت محدود چند ساعت وارد اتوبوس و مترو  می‌شوند، طبیعتاً واگن و کابین‌ها تا نهایت ظرفیت خود پر خواهند شد. توسعه حمل‌ونقل عمومی براساس جابه‌جایی بیشترین افراد با کمترین هزینه است. اخیرا با دورشدن محل زندگی از محل کار، بخشی از جمعیت به اتکای خطوط اتوبوس و مترو از خانه خارج می‌شوند. در نخستین روزی که محدودیت فعالیت حمل‌ونقل عمومی اجرا شد، شهردار تهران در مراسم کلنگ‌زنی پایانه متروی آزادگان حضور داشت که برای توسعه جنوب خط3 اجرا می‌شد. پیروز حناچی گفت که روزانه شبکه متروی تهران تا 2میلیون نفر را جابه‌جا و ناوگان اتوبوسرانی هم تقریبا همین تعداد مسافر را هر روز منتقل می‌کند. شهرداری با هر روشی برای بهبود زیست شهر به‌دنبال افزایش مسافران است اما کرونا این محاسبات را به‌هم‌ریخته. حالا باید از شهروندان خواست که از فضای بسته و شلوغ دوری کنند و همزمان اتوبوس و مترو هم برای انتقال آنها آماده باشد. در روز‌های گذشته تصاویر حضور گسترده جمعیت در اتوبوس و مترو در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده؛  این تصاویر نگرانی‌ها از انتقال کرونا را بیشتر کرد. مسافران اتوبوس سعی می‌کنند با باز‌گذاشتن پنجره‌ها باعث گردش هوا در این فضای بسته شوند اما هوا سرد شده است و در ‌ماه آینده باید به ازای گردش هوا، سرما را هم تحمل کرد. تعطیلی مغازه‌ها در ساعت18 هم طرح دیگری بود که اجرای آن در هر خیابان و محله تفاوت داشت. در خیابان‌های اصلی و مرکز شهر هم تنها برخی ‌مغازه‌ها تعطیل کرده‌اند؛ عمدتا آنهایی که بعد از تاریکی هوا مشتری ندارند. دورتر از مرکز شهر و در میان محله‌های مسکونی، کسبه به ‌کار خود ادامه می‌دهند؛ جایی که رفت‌وآمد‌ها بدون شبکه حمل‌ونقل شهری انجام می‌شود. از آن سو، جلسات ستاد مقابله با کرونا این روزها بدون حضور شهردار و اعضای شورای شهر که در کارگروه‌ها و کمیسیون‌های تخصصی درباره ابعاد مختلف شهر تصمیم‌گیری می‌کنند، برگزار می‌شود. تصمیم اخیر این ستاد هم که ساعت فعالیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران را به ‌مدت یک ‌ماه کاهش داده، در همین جلسات گرفته شده، موضوعی که به باور کارشناسان و مدیران شهری غیرکارشناسی بوده و ممکن است، نتایج منفی برای شهر و سلامتی شهروندان داشته باشد. کما اینکه در 2 روز ابتدایی آغاز محدودیت‌ها، شاهد بروز مشکلاتی در پایتخت هستیم که ادامه آن ممکن است حلقه محاصره شهر توسط کرونا را تنگ‌تر هم بکند.

2راهکار مقابله با کرونا در ناوگان حمل‌ونقل 

مناسب‌نبودن طرح کاهش ســـاعــــات خدمات‌رسانی حمــل‌ونقــل همگانی در تهران را رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر هم تأیید کرد و این تصمیم را غیرکارشناسی دانست.  محمد علیخانی در گفت‌وگو با همشهری با انتقاد از کاهش ساعت کار مترو و اتوبوس، گفت: «سه‌شنبه‌شب که نخستین روز اجرای این طرح بود، بسیاری از شهروندان و مسافران ناوگان حمل‌ونقل عمومی در خیابان‌ها سرگردان شدند.»
عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه چنین تصمیمات اشتباهی سفرها را کاهش نداده است، ادامه داد: «کمیسیون تخصصی عمران و حمل‌ونقل به‌عنوان کمیسیون تخصصی شورای شهر تهران قطعا با کاهش ساعت کار حمل‌ونقل عمومی تهران مخالف است.»
او از اینکه اعضای شورای شهر تهران به‌عنوان نمایندگان مردم در پارلمان شهری پایتخت در اتخاذ چنین تصمیماتی نقشی ندارند، گلایه کرد و گفت: «بدون‌شک اگر تصمیم‌گیرندگان، کمی با مسائل حمل‌ونقل آشنایی داشتند، چنین تصمیمی نمی‌گرفتند.» علیخانی با تشریح راهکارهای مقابله با کرونا در حوزه حمل‌ونقل، گفت: «رعایت پروتکل‌های بهداشتی بسیار اهمیت دارد اما 2‌راهکار اساسی در این زمینه وجود دارد. برای اجرای پروتکل‌ها و رعایت فاصله اجتماعی نخست باید ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی افزایش پیدا کند، در غیراین‌صورت، ابتدا باید تقاضای سفر را کاهش داد و بعد از آن ساعات سرویس‌دهی حمل‌ونقل عمومی را محدود کرد. تا زمانی که تقاضای سفر وجود دارد و شهروندان ناگزیرند به محل کار خود بروند، باید ساعات فعالیت حمل‌ونقل عمومی متناسب با تعداد و ساعت سفر باشد.» رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران گفت: «اینکه به مردم گفته می‌شود سر کار خود حاضر شوند اما برای بازگشتشان به منزل، تمهیدات لازم درنظر گرفته نمی‌شود، نه‌تنها چاره کار نیست، بلکه موجب سرگردانی مردم در خیابان‌ها می‌شود. بسیاری از شهروندان خودروی شخصی ندارند و برخی کارگران و کارمندان هم شیفت شب کار می‌کنند. به همین‌خاطر، کم‌کردن ساعت کار مترو و اتوبوس به باور من تصمیمی غیرکارشناسی بوده است.»

محدودیت حمل ونقل با دستور ستاد ملی مقابله با کرونا 

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران هم با اشاره به تغییر ساعت کاری ناوگان حمل‌و نقل عمومی در پایتخت گفت: «این تصمیم از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا اتخاذ شده و شهرداری تهران پیشنهاد کاهش ساعت فعالیت حمل‌ونقل عمومی (مترو و اتوبوسرانی) را ارائه نکرده است.» سید مناف هاشمی با بیان اینکه ستاد ملی مقابله با کرونا، به شهرداری کلانشهرها دستور داده تا ساعت فعالیت حمل‌ونقل عمومی کاهش داده شود، اضافه کرد: «اینکه این تصمیم کارشناسی بوده یا خیر را باید از ستاد ملی مقابله با کرونا پرسید.»
او ادامه داد: «اگر در جلسه اتخاذ تصمیم برای کاهش ساعت فعالیت حمل‌ونقل عمومی، شهردار تهران هم حضور داشت شاید نتیجه تصمیم‌گیری به‌نحوی دیگر بود.»
هاشمی در عین حال، کاهش ساعت فعالیت مترو و اتوبوسرانی را حامل یک پیام مهم دانست و گفت: «شهروندان باید در شرایط قرمز شیوع بیماری کرونا، تردد کمتری داشته باشند و درصورت نیاز و ضرورت از خانه خارج نشوند.» معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با اشاره به اینکه این محدودیت تا یک‌ماه ادامه خواهد داشت، گفت: «اگر تصمیمات دیگری هم ستاد ملی مقابله با کرونا درباره حمل‌ونقل عمومی اتخاذ کند، شهرداری تهران آن‌را اجرا می‌کند.» به‌گفته هاشمی، بحث کاهش ساعت فعالیت مترو و اتوبوسرانی در معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران بررسی شده و بنابر نظر کارشناسان؛ بهتر بود کاهش ساعت فعالیت مترو و اتوبوس در ساعات اوج ترافیک اتفاق می‌افتاد. اما مسئله این است که جمعیت به سطح شهر آمده و معابر اصلی و فرعی شهر قفل می‌شد. بنابراین به اجبار ساعات پایانی فعالیت مترو و اتوبوسرانی کاهش داده شد.

محدودیت شبانه تهران، چاره‌ساز است

یک عضو دیگر شورای شهر تهـران، امـا محــدودیـت فعالیــت در ساعات شبانه را مؤثر می‌داند. زهرا صدراعظم نوری که ریاست کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورا را برعهده دارد گفت: «تصمیمی که درمورد محدود کردن فعالیت‌ها از ساعت18 گرفته شده است، تصمیم درستی است. این تجربه در کشورهای دیگر نیز تجربه موفقی بوده است؛ چراکه بسیاری از فعالیت‌ها و با هم بودن‌ها در محیط‌های عمومی، مراکز خرید، تفریحی و تفرجی در ساعات 18 و 19 به بعد انجام می‌شود، این اقدام ستاد ملی مبارزه با کرونا اقدام مؤثری است که افراد را مقید به ماندن در خانه می‌کند و از تراکم و تداخل جلوگیری می‌کند.» او در عین حال محدود شدن خدمات‌رسانی ساعات مترو و اتوبوس به 20:30 را دامن زدن به مشکلات عنوان کرد. او گفت: «اساسا اتوبوس و مترو براساس مطالعاتی که در سطح تهران انجام داده‌ایم درصد پایینی در شیوع بیماری مؤثر بوده‌اند و عوامل دیگری اثرگذار هستند. اینکه ساعت فعالیت اتوبوس و مترو کاهش پیدا می‌کند موجب می‌شود تا درآن ساعت تراکم جمعیت بیشتر شود و ازدحام مسافر افزایش پیدا کند. این امر برای طبقات آسیب‌پذیر و متوسط که خودروی شخصی ندارند و از وسیله حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند محدودیت ایجاد می‌کند و مشکلاتی به همراه دارد. باید ابعاد مختلف طرح‌ها سنجیده شود و از این جهت محدود کردن ساعت کار اتوبوس و مترو به این نحو درست نیست، اما محدود کردن فعالیت شهر اقدام درستی است.»

مردم از ما انتظار دارند؛ تصمیم در جای دیگری گرفته می‌شود
 ناهید خداکرمی، رئیس‌کمیته سلامت شورای  شهر تهران 

در مدتی که ایران و تهران با اپیدمی کرونا مواجه شده، برخی سیاستگذاری و تصمیم‌گیری‌ها در این‌باره براساس مستند‌سازی‌‌ها و مطالعات نبوده‌اند. البته شهرداری تهران مطالعات پژوهشی از ابتدای فروردین تا آخر تیر‌ماه انجام داده است که براساس این مطالعات از بیماران کرونایی که در بیمارستان‌ها بستری بودند، پرسیدند 2هفته قبل از ابتلا به بیماری در کجا حضور داشتند که 48.5درصد در مهمانی‌ها بوده‌اند، 26درصد در مراکز بهداشتی و تنها 3درصد در وسایل حمل‌ونقل عمومی حضور داشته‌اند. این تحقیقات نشان می‌دهد که وسایل حمل‌ونقل عمومی خیلی هم خطرناک نبوده است. چون ماندگاری فرد در وسایل حمل‌ونقل عمومی زیاد نیست. اعضای شورای شهر مانند رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست، رئیس شورا و... در ستاد عضو نیستند  به همین دلیل شورا از تصمیماتی که در ستاد گرفته می‌شود، خبر ندارد. درحالی‌که هیچ نهادی به اندازه شهرداری و شورای شهر درگیر مشکلات تهران نیست. شهرداری باید در برابر مشکلاتی که در تهران به‌وجود می‌آید، پاسخگو باشد. شورای شهر هم به‌عنوان نهاد نظارتی باید پاسخگو باشد. مردم از ما انتظار دارند؛ درحالی‌که تصمیم نهایی در جای دیگری گرفته می‌شود. درباره کاهش ساعت حمل‌ونقل عمومی، به محض اینکه به ما اطلاع داده شد، به عناوین مختلف، مخالفت کردیم که این‌کار درست نیست و خطر انتشار ویروس کرونا را بیشتر می‌کند. چون افرادی که از اتوبوس و مترو استفاده می‌کنند، اولا مجبور هستند، پس استفاده از این وسایل برای برخی ضرورت دارد، اما ساعت کار مردم شناور است. بعضی‌ها شیفت شب هستند، برخی در مراکز بهداشتی مانند بیمارستان و... کار می‌کنند که با کاهش ساعت کار حمل‌ونقل عمومی همه مجبورند، نزدیک ساعت پایانی روز که ساعت18 است در محل حضور داشته باشند که همین باعث ازدحام و شلوغی می‌شود و خطرش بیشتر است. مشکل اصلی ما در تعداد ناوگان حمل‌ونقل عمومی و کمبود تعداد اتوبوس و واگن مترو است. بنابراین باید تعداد وسایل حمل ونقل عمومی را زیاد کنیم نه اینکه ساعت خدمات رسانی را کاهش دهیم. اگر تعداد سیستم حمل‌ونقل عمومی زیاد باشد، فاصله‌گذاری اجتماعی هم رعایت می‌شود و کرونا کاهش پیدا می‌کند. به علاوه ستاد ملی مقابله با کرونا باید به نتایج پژوهش‌های مختلف در روزنامه همشهری، صحن شورا و... دقت کند و هرگونه تصمیم‌گیری باید با مطالعه و نظر کارشناسان باشد تا در جامعه ایجاد بحران نکند. از طرفی بحث مدیریت یکپارچه شهری هم مطرح است. مشکل اصلی هماهنگ کردن سازمان‌هاست. بسیاری از سازمان‌ها کار موازی انجام می‌دهند. باید یک مدیریت یکپارچه شهری وجود داشته باشد تا رهبری مدیریت شهری را بر عهده بگیرد، اما تمایلی در این زمینه وجود ندارد. درحالی‌که در مواقع خطر مانند اکنون که اپیدمی کرونا را داریم، همه باید دور میز بنشینند و براساس مستندات تصمیم بگیرند.

نیت خوب؛ راه‌حل ناقص
شهاب‌الدین کرمانشاهی؛ دکتری برنامه‌ریزی حمل‌ونقل

محدود کردن استفاده از انواع شیوه‌های حمل‌ونقل، راه‌حلی برای کاهش احتمال سفر، یکی از روش‌های مدیریت سفرها در دوران کرونا بوده و در کشورهای دیگر هم‌چنین محدودیت‌هایی اعمال شده‌است. اما این اقدام برای کشور ما به شکل دیگری است. دولت به‌دلیل مسائل اقتصادی به این نتیجه رسیده که تعطیلی فعالیت‌ها و کسب و کارها امکان‌پذیر نیست. ضمن اینکه حمل‌ونقل همگانی در این شرایط از سوی کسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که گزینه و چاره دیگری ندارند. بعید است در این شرایط، افراد برای سفرهای تفریحی و خریدهای غیرضروری از حمل‌ونقل همگانی استفاده کنند. 
 بسته شدن و کاهش خدمات حمل‌ونقل همگانی فقط افراد کم درآمد‌تر جامعه را هدف قرار می‌دهد و لزوما به کاهش سفرها منجر نمی‌شود. براین اساس، ضمن احترام به‌نظر ستاد ملی مقابله با کرونا باید گفت که در این تصمیم‌گیری، مترو و اتوبوس که فقط 20درصد سفرهای شهری را در این شرایط بر عهده دارند، محدود کرده‌ایم. این تصمیم، ضمن اینکه با نیت خوبی اجرا شده اما نتیجه خوبی به همراه نخواهد داشت. از سوی دیگر، این تغییر ساعت فعالیت، می‌تواند ساعت انتهایی کار مترو و اتوبوسرانی را شلوغ‌تر کند و این موضوع هم یکی از مصادیق ناکامل بودن این راه‌حل است. به عقیده من، راه‌حل ناقصی است. چرا که فعالیت‌های اقتصادی همچنان تعطیل نیست و 80درصد شیوه‌های جابه‌جایی در شهر ادامه دارد. ضمن اینکه معتقدم که اگر شهردار تهران و اعضای شورای شهر در جلسات ستاد مقابله با کرونا حضور داشتند، می‌توانستند بر اتخاذ چنین تصمیمی اثرگذار باشند.