آیین چراغ خاموشی نیست

محمدناصر احدی- روزنامه نگار

دوشنبه این هفته بود که اعلام شد طبق مصوبه ستاد ملی کرونا، برای قطع زنجیره بیماری، از 20آبان ساعت کار مشاغل غیرضروری کاهش پیدا کرده و این دسته از واحدهای صنفی تنها می‌توانند تا ساعت18 فعالیت کنند و پس از این ساعت، مجاز به فعالیت نیستند.
در روزهای گذشته، در صفحه ادب و هنر «همشهری»، واکنش‌های دست‌اندرکاران سینما به این مصوبه و همچنین استقبال مردم از سالن‌های سینما پیش از ساعت 18 را بررسی کردیم.
این بار به سراغ تعدادی از کتابفروشی‌های تهران و شهرستان‌ها رفتیم تا ببینیم این مصوبه چه تأثیری در فعالیت آنها داشته و فروشگاه‌های کتاب چگونه توانسته‌اند فعالیت اقتصادی‌شان را با زمان مجاز اعلام‌شده تطبیق دهند.

خیابان انقلاب-  کتابفروشی بیدگل

از خیابان انقلاب شروع کنیم که قلب کتابفروشی‌های تهران است. کتابفروشی بیدگل که در مقابل دانشگاه تهران، بین خیابان فروردین و فخررازی واقع است، با اینکه چندان بزرگ نیست، از یک‌سو، بیشتر مواقع ویترین جذابی دارد که مشتریان گذری را جذب می‌کند و از سوی دیگر، از آنجا که فروشگاه تخصصی کتاب‌های ادبی و هنری است، یکی از نخستین انتخاب‌های دانشجویان و دوستداران ادب و هنر برای خرید کتاب‌های مورد نیازشان به شمار می‌رود. عماد قربانی، فروشنده بیدگل، اثر این مصوبه را در کسب‎وکارشان چنین بیان می‌کند: «بیشتر مشتریان ما معمولا از ساعت 18 تا 21:30 مراجعه می‌کنند؛ اما در 2روزی که از اجرای این مصوبه می‌گذرد، با اینکه برخی مشتریان ما پیش از ساعت 18 به فروشگاه می‌آیند، اما در کل تعداد مشتریانمان کم شده است.» به گفته وی، این کتابفروشی سعی کرده با روش‌های جایگزین، همچون فروش اینترنتی و تلفنی، تا حدودی افت فروش حضوری‌شان را جبران کند، اما به‌هرحال از آنجا که این فروشگاه در خیابان انقلاب و مقابل دانشگاه تهران قرار دارد، تعطیلی دانشگاه‌ها تأثیر بسزایی در کاهش فروش آنها داشته است.

خیابان ولیعصر-  کتابفروشی هاشمی

یکی از قدیمی‌ترین کتابفروشی‌های راسته خیابان ولیعصر که از سال1370 شروع به‌کار کرده، کتابفروشی هاشمی در نزدیکی میدان ولیعصر است. این کتابفروشی هم، همچون کتابفروشی بیدگل، فروشگاهی مستقل به شمار می‌رود که به‌رغم گسترش کتابفروشی‌های زنجیره‌ای، به لطف قدمتش، توانسته همچنان در بازار کتاب فعال باشد. رضا سهیلی، مسئول داخلی این فروشگاه، می‌گوید با اجرای این مصوبه خیابان ولیعصر تقریبا از ساعت 17 به بعد خلوت‌تر می‌شود و در نتیجه از تعداد مشتریان این فروشگاه هم کاسته شده است: «در روزهای عادی، بیشتر مراجعان به کتابفروشی هاشمی بین ساعت 17-16 تا 20:30-20 به ما سر می‌زنند و خیلی‌ها مثل کارمندان این امکان برایشان مهیا نیست که پیش از ساعت 18 به کتابفروشی بروند.» کتابفروشی هاشمی هم سعی کرده در ایام کرونا با فروش غیرحضوری تلفنی و سایتی قدری از لطمات کاهش مشتریان حضوری‌اش را جبران کند.

خیابان شریعتی-  شهر کتاب مرکزی

با اینکه ممکن است تصور شود کتابفروشی‌های زنجیره‌ای و بزرگ در دوران کرونا ضرر و زیان کمتری متقبل شده‌اند، اما نباید فراموش کرد که هزینه‌های آب، برق، گاز، تلفن و حقوق پرسنل فروشگاه‌های بزرگ بیشتر است و کاهش فروش حتما بر درآمد آنها اثر می‌گذارد. محمدجلال احدی، مسئول هماهنگی شهر کتاب مرکزی واقع در خیابان شریعتی، با اشاره به اینکه به‌طور معمول اوج شلوغی این فروشگاه بعد از ساعت 17-16 است می‌گوید: «روز اولی که این مصوبه را اجرا کردیم، در توجیه مشتریانی که تازه حدود ساعت18 وارد فروشگاه شده بودند مشکل داشتیم و کمی طول کشید تا آنها را قانع کنیم که مجبوریم ساعت18 تعطیل کنیم.» به‌گفته وی، با اینکه شهر کتاب مرکزی سعی کرده فروش غیرحضوری‌‌اش را تقویت کند، اما جاافتادن فروش تلفنی و آنلاین کمی زمان می‌برد. از طرف دیگر، از آنجا که شهر کتاب مرکزی کافه هم دارد، ترجیح بعضی مشتریان، مراجعه حضوری و استفاده از فضای این فروشگاه بزرگ چندطبقه است.

شیراز‌- کتابفروشی  پاتوق کتاب

«پاتوق کتاب» کتابفروشی‌ای است که در مرکز شهر شیراز قرار دارد و در میان کتابخوانان این شهر شناخته شده است، خصوصا اینکه قیمت کتاب‌های قدیمی موجود در فروشگاهش را تغییر نمی‌دهد. علی صفدری، فروشنده کتابفروشی پاتوق کتاب، درباره مجاز نبودن فعالیت بعد از ساعت18 می‌گوید: «در حالت عادی، مشتریان ما بعد از ساعت18 به ما مراجعه می‌کنند و مسلما اجرای این طرح باعث کم شدن مشتریانمان شده است. البته سعی کرده‌ایم با اطلاع‌رسانی در شبکه‌های مجازی فروشگاه و فروش آنلاین و پستی تا حدودی کاهش فروشمان را جبران کنیم.» صفدری در ادامه می‌گوید: «هفته دیگر طرح پاییزه کتاب اجرا می‌شود و ما هم در این طرح ثبت نام کرده‌ایم. در طرح تابستانه کتاب که چند‌ماه قبل برگزار شد، گاهی تا ساعت 23-22 مشتری داشتیم و حالا باید ببینیم در این وضعیت چطور می‌توانیم از فرصت طرح پاییزه برای افزایش فروشمان استفاده کنیم.»

همدان-  کتابفروشی مهدی

«کتاب مهدی»، به مدیریت مهدی به‌خیال که خود نویسنده و پژوهشگر است، در کوچه‌ای فرعی در محدوده خیابان بوعلی همدان واقع شده است. مهدی به‌خیال، اجرای این مصوبه را باعث از دست رفتن مشتریان اندک کتابفروشی‌اش می‌داند و می‌گوید: «روز اول اجرای این طرح، حول و حوش ساعت18، یکی‌دو مشتری در فروشگاه بودند که مأموران مدام به ما تذکر دادند که زودتر تعطیل کنیم و ما خواهش کردیم اجازه بدهند تا حداقل حساب و کتاب مشتری‌ها را انجام دهیم و بعد فروشگاه را ببندیم. اجرای این طرح برای کتابفروشی‌های کوچکی مثل ما که خصوصا بر خیابان نیستیم، مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند. کتابفروشی شغلی نیست که در آن صف بسته شود و نیاز به چنین پروتکل‌هایی داشته باشد. ما ساعت یک ظهر می‌بندیم و دوباره ساعت 16باز می‌کنیم و 2ساعت بعد دوباره باید ببندیم. اینطوری متضرر می‌شویم.»

تبریز-  یک کتابفروشی درسی

با یکی از کتابفروشان کتاب‌های کمک‌درسی و دانشگاهی در تبریز صحبت می‌کنیم. مسئول فروشگاه در پاسخ به این سؤال که اجرای این مصوبه چه اثری بر کارشان داشته، با جدیت می‌گوید: «ما این قانون را اجرا نمی‌کنیم، چون دست پخش‎کننده و ناشر چک داریم. صاحب مغازه هم آخر ‌ماه کرایه‌اش را می‌خواهد و کرونا و مصوبه سرش نمی‌شود. فروشگاه من 360متر است و در مرکز تبریز قرار دارد و حالا که دارم با شما صحبت می‌کنم، یک نفر مشتری هم در آن نیست. کسی که چنین قانونی می‌گذارد باید فکر کند چقدر این قانون عملی و شدنی است.» مدیر این فروشگاه که به‌گفته خودش 40سال است در کار کتاب است - و ما برای آنکه به‌دلیل اجرا نکردن قانون دچار مشکل نشود، از ذکر نام خودش و فروشگاهش خودداری می‌کنیم - در ادامه می‌گوید: «ما فروش آنلاین و تلفنی هم داریم، اما این کارها در حوزه کتاب خیلی جواب نمی‌دهد. مشتری باید بیاید و کتاب را ببیند و در کنار کتابی که می‌خواهد، یکی دو کتاب دیگر هم می‌خرد. ما فروشنده کتاب‌های کمک درسی و کنکوری و دانشگاهی هستیم و با تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها خیلی ضرر کرده‌ایم و بیش از این نمی‌توانیم ضرر کنیم.»

مذاکره برای افزایش ساعت فعالیت کتاب‌فروشی‌ها
 هفته دیگر طرح «پاییزه کتاب» به اجرا درمی‌آید و تجربه ثابت کرده در مدت برگزاری طرح‌های تخفیف خرید کتاب، کتابفروشی‌ها شلوغ می‌شوند و گاه حتی ساعت کاری‌شان را کمی افزایش می‌دهند. اما با توجه به کاهش ساعت فعالیت کتابفروشی‌ها، تلاش‌هایی برای افزایش ساعت کار این واحدهای صنفی آغاز شده است. احد جاودانی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران، از مذاکره با استانداری تهران و ستاد مقابله با کرونای استان تهران درباره صدور مجوز فعالیت کتاب‌فروشان همزمان با هفته کتاب و مستثنی شدن آنها از طرح کاهش ساعت کاری خبر داد. جاودانی به ایبنا گفته: با توجه به اعمال محدودیت‌‌ فعالیت صنوف و تعیین ساعت 18 به‌‌عنوان پایان فعالیت آنها، در حال مذاکره و مکاتبه برای افزایش طول ساعت فعالیت آنها هستیم تا کتاب‌فروشان بتوانند از فرصت هفته کتاب برای فروش و تقویت بازار نشر استفاده کنند.