یادداشت/ نابودی زیستگاه شهری و روستایی

ایمان مهدی‌زاده- پژوهشگر توسعه پایدار

پاییز امسال متفاوت از پاییزهای گذشته آغاز شد. فرصتی مغتنم دست داد تا نسبت به پاییزهای گذشته، هوای بهتری در شهر استشمام شود. تردد کمتر در سطح تهران، به پالودگی هوا کمک زیادی کرده، اما تعطیلی‌ها و سفر به شمال کشور، شهرهای شمالی را دچار آلودگی‌های زیست‌محیطی بیشتری کرده است. گویی هرچه در تهران زباله نساخته باشند آن را به‌عنوان سوغات به شهرهای شمالی می‌برند. این در حالی است که در مناطق شمالی رشته کوه البرز به‌دلیل بالا بودن سطح آب، امکان دفن و امحا زباله وجود ندارد و اغلب سکوهای زباله شهرهای شمالی خارج از حریم شهر و در طبیعت قرار دارد. این سکوها که محل شیرابه زباله‌های مختلف است علاوه بر چهره روستا و جنگل، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به زیست در این مناطق وارد می‌کند. متأسفانه شکل توسعه در شهرهای کوچک مناسبتی با ملزومات پایداری و توازن توسعه ندارد. همچنین برای توسعه شهرها و اجرای طرح هادی روستایی کار کارشناسی طولانی مدت انجام نمی‌شود. اغلب روستاها و شهرها در استان‌های شمالی هدف مهاجرت هموطنان زیادی از استان‌های کم‌آب قرار گرفته و تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان این مناطق فارغ از ازدحام جمعیت و نبود زیرساخت کافی برای اسکان این مهاجران، تنها به صدور پروانه ساخت و تغییر کاربری و درآمد ناشی از آن دل خوش کرده‌اند. درحالی‌که این شیوه توسعه و نبود زیرساخت برای امحای زباله و تامین آب شرب کافی، جز نابودی این شهر و روستاها در پی نخواهد داشت. بالا بودن سطح آب در این مناطق باعث می‌شود شیرابه زباله‌های مدفون شده و نشده، آلودگی‌های جبران‌ناپذیری ایجاد کند. از سویی روند پرشتاب ویلاسازی در شمال ایران به نام توسعه خسارت‌های سنگینی به نسل‌های بعدی تحمیل می‌کند. استان‌های گیلان، مازندران و گلستان به‌عنوان زیستگاه انسانی مبتنی بر تولید، قابلیت ایجاد درآمدهای پایدار مناسبی دارد، اما رفتار مسئولان شهری و روستایی این مناطق باعث شده تا قشر مولد در حوزه کشاورزی، دام و خدمات‌دهنده گردشگری به واسطه‌گری ملک، روی بیاورند و زمین‌های مولد پدران و نیاکان‌شان را بفروشند. این روش توسعه چیزی جز نابودی زیستگاه و از بین رفتن مشاغل پایدار ندارد. لابه‌لای این اضمحلالی که به‌صورت جمعی شکل می‌گیرد بسترهای فرهنگی نیز دچار آسیب‌های جدی می‌شود و سبک زندگی مردم این مناطق دگردیسی‌های ناخوشایندی را تجربه می‌کند.