جای خالی شهرداران در ستاد کرونا

محمد سرابی ـ خبرنگار


ابلاغیه‌های ستاد مقابله با کرونا فهرستی از دریافت‌کنندگان «رونوشت» دارند، اما نام شهرداری در بین آنها دیده نمی‌شود، درحالی‌که 2محور اصلی محدودیت‌های مقابله با کرونا‌ شامل «رفت‌وآمد» در شهر و «فعالیت» اصناف، دقیقا در محدوده کار شهرداری‌‌‌ها قرار دارد. اخباری که از شهر‌های بزرگ جهان می‌رسد اما نشان می‌دهد که بخش بزرگی از برنامه‌‌ریزی‌‌های مقابله با کرونا از سوی شهرداران اعلام می‌شود و در شهرهایی مانند پاریس و لندن این شهرداران هستند که مدیریت ستاد کرونا را بر عهده دارند.  با این حال در ایران «شهردار» نه عضو ستاد ملی کرونا و نه عضو ستاد‌های استانی است. حتی در بیانیه‌ها و مکاتبه‌های رسمی نیز اغلب نمی‌توان نام شهرداری‌ها را دید درحالی‌که از نخستین روز‌های شیوع این بیماری، شهرداری‌‌ها بار مقابله با بیماری را بر دوش داشته‌اند. با این وصف، شهرداری‌های ایران نمی‌توانند در مسیر تصمیم‌گیری تأثیر بگذارند و تنها نتایج این تصمیم‌ برای اجرا به‌ آنها داده می‌شود.


بهترین فضا برای انتشار ویروس کرونا شهرها هستند که تراکم انسانی زیاد، در حال حرکت و گرفتار در فضای بسته دارند و اداره این فضا بر عهده شهرداری‌ها‌ست. شهردار تهران از ابتدای شروع طرح‌های مقابله با کرونا در اسفند سال گذشته اعلام کرد که شهرداری تابع تصمیمات ستاد مقابله با  کرونا خواهد بود. شهرداری ضدعفونی‌کردن اتوبوس‌ و مترو را به‌صورت دائم آغاز و تفکیک زباله را ممنوع کرد. بازار‌ها، فرهنگسرا‌ها و هر فضای عمومی دیگر که در اختیار شهرداری بود، تعطیل شد و ساعت و محدوده طرح ترافیک بار‌ها تغییر کرد. شهرداری با وجود مشکلات گوناگون همیشه تابع تصمیم‌های ستاد بوده و هست. با وجود این، حدود 9‌ماه از شروع طرح‌های مقابله با کرونا می‌گذرد و هنوز هم شهرداری یا شورای شهر، دارای سهم مؤثر یا حق رأی در ستاد مقابله با کرونا نیستند. شهردار تهران در این‌باره به همشهری می‌گوید: «باید صدای شهرداران در ستاد مقابله با کرونا شنیده شود و به مشکلات آنها توجه شود.» پیروز حناچی با تأکید مجدد بر تبعیت از تصمیم‌های ستاد مقابله با کرونا می‌افزاید:«این کار باعث می‌‌شود که شهرداران خود را در بحران کرونا تنها احساس نکنند.»
در این ماه‌ها شهرداری بخشی از درآمد خود را بر اثر تعطیلی برخی فعالیت‌ها از دست داد و در مقابل، هزینه‌های آن به‌دلیل اضافه‌شدن بعضی اقدامات مانند ضدعفونی‌های مکرر وسایل حمل‌ونقل عمومی، بیشتر شد. در روز‌های اخیر اخباری از  محدودیت‌های شدید در شهر منتشر شده است اما حتی در این مقطع هم به شهرداری حق رأی مشخص و مستقل داده نشد. 


شورای شهر تهران نیز به‌عنوان پارلمان شهری نماینده‌ای در ستاد مقابله با کرونا ندارد. البته اعضای شورای شهر به‌صورت مستقیم خواستار چنین حقی نشده‌اند و تنها در برخی اظهارنظر‌ها بر هماهنگی و همفکری تأکید کرده‌اند. رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران در این‌باره می‌گوید: «فراهم‌کردن شرایط تعطیلی برای کلانشهری مانند تهران سختی‌های خود را دارد که سازمان‌ها و نهادها باید به آن تن بدهند اما چون به‌نظر می‌رسد این هماهنگی بین دستگاه‌ها وجود ندارد، استانداری لاجرم تعطیلی کامل را منتفی اعلام می‌کند.»  ناهید خداکرمی می‌افزاید: «مشکلی که در کشور وجود دارد، این است که با بحران تصمیم‌گیری براساس مستندات روبه‌رو هستیم. بیشتر تصمیمات برگرفته از ذهن برخی بزرگان سیاستمدار و دولت است و کمتر براساس مستندات تصمیمات بزرگ گرفته می‌شود. مردم هم زمانی که مشاهده می‌کنند مسئولان هماهنگ عمل نمی‌کنند و هر روز شاهد یک تغییر و یک تصمیم جدید هستند، دیگر اعتماد مناسب برای همراهی را ندارند.» بر اساس این گزارش البته در برخی ‌ستاد‌های استانی مقابله با کرونا، شهرداران مراکز استان عضویت و حضور دارند اما بازهم موضوع اصلی یعنی «حق رأی برای تأثیر‌‌گذاری بر تصمیم‌ها» تامین نمی‌شود.

شهرداران محدودیت‌ها را اعلام می‌کنند
در شهرهای توسعه‌یافته جهان بخش بزرگی از تصمیم‌های مرتبط با کرونا از سوی شهرداری‌ها گرفته یا اعلام می‌شود. در هفته گذشته «سرگئی سوبیانین» شهردار مسکو دوره یادگیری از راه دور را به‌مدت 2هفته برای مدارس متوسطه تمدید کرد.  «لوری لایت‌فوت» شهردار شیکاگو هم محدودیت ساعت کار رستوران‌ها و کمک‌هزینه 10میلیون دلاری برای جبران خسارت آنها را اعلام کرد. این خسارت برای مخارجی مانند دستمزد کارگران، اجاره و هزینه برق صرف خواهد شد. شهردار دمکرات واشنگتن‌دی‌سی از کسانی که در صف رأی انتخابات ریاست‌جمهوری ایستاده بودند، خواست این هفته در صفی که کمی طولانی‌تر است بایستند و در آزمایش کرونا شرکت کنند. «موریل براوزر» تأکید کرده است که این آزمایش‌‌ها به‌دلیل نگرانی از انتقال بیماری در تجمع‌های مربوط به انتخابات در این شهر باید انجام شود. «بونی کرومبی» شهردار میسیساگا (در محدوده اونتاریو) نیز  اعلام کرد که با تغییر مناطق قرمز و نارنجی در غرب اونتاریو محدودیت‌های جدید و شیوه اجرای آنها را بیان خواهد کرد، زیرا تعداد بیماران افزایش یافته است. «مایکل مولر» شهردار برلین نیز گفت که اگر قرنطینه همگانی 4هفته ادامه پیدا کند، می‌توان امیدوار بود که از تنش فعلی عبور کنیم و به شرایط بهتری برسیم.

مسئله،  نبود مدیریت یکپارچه شهری است


ایرج شهین‌باهر، شهردار تبریز:  بحث درباره مقابله با کرونا و نقش مدیران شهری، عینا به مسئله عدم‌تحقق مدیریت یکپارچه شهری ارتباط پیدا می‌کند. در برنامه‌های پنج‌ساله سوم، چهارم و پنجم چندین بار بر اهمیت مدیریت یکپارچه تأکید شده اما هیچ‌گاه عملی نشده است. درصورتی که انتظارات از شهرداری‌ها بالاست اما تصمیم‌گیری‌ها با آنچه در اجرا رخ می‌دهد منافات دارد. به همین‌خاطر است که دستگاه‌های مختلف هماهنگی لازم را ندارند و مشکلات زیادی به‌وجود می‌آید. البته در موضوع کرونا تاکنون ما به جلسات ستاد استان و شهرستان دعوت شده‌‌ایم ولی اصل مشکل به نبود مدیریت یکپارچه برمی‌گردد. به‌طور نمونه اگرچه شهرداری هزینه‌های بالاتر را نسبت به گذشته در حمل‌ونقل، پسماند و نگهداری صرف می‌کند اما کمک‌هزینه‌ای پرداخت نمی‌شود. در بحث دفن  جان‌باختگان کرونایی هزینه دریافتی بسیار پایین است و ما در تبریز  برای هر عملیات کفن و دفن یک‌میلیون و 500هزار تومان سوبسید می‌دهیم تا فشار کمتری به شهروندان وارد شود ولی گویا تصمیمی برای جبران این هزینه نیست.  تولید زباله نسبت به پیش از شیوع کرونا بیشتر شده، بی‌خطرسازی پسماندهای بیمارستانی با دقت بالاتری انجام می‌شود و نگهداری ناوگان حمل‌ونقل عمومی دشوارتر شده ولی ما نه‌تنها دریافتی خاصی نداشته‌ایم بلکه هنوز نتوانسته‌ایم مطالبات قبلی را از دولت بگیریم. مثلا برای نوسازی در بافت فرسوده و حاشیه‌ای، پروانه صد درصد رایگان ارائه می‌دهیم و دولت باید هزینه آن را تامین می‌کرده اما چنین اقدامی صورت نگرفته و میلیاردها تومان طلبکاریم؛ درست مثل مطالبات حمل‌ونقل عمومی، سهم مربوط به جریمه‌های رانندگی و... که اگر پرداخت شود کمک بزرگی در خدمت‌رسانی بهتر به شهروندان و مقابله با کرونا خواهد بود. البته دولت فقط در مبحث فروش اوراق مشارکت همراهی کرده که سال گذشته 650میلیارد تومان و امسال 300میلیارد تومان برای خط یک مترو، پول اوراق را گرفته‌ایم.


مدیریت گسسته، هزینه‌های چند برابر و جبران نشدن خسارت‌ها  


مرتضی سقاییان‌نژاد، شهردار قم: در رابطه با نقش شهرداری‌های کشور در تصمیم‌گیری درباره مقابله با کرونا، در بر همان پاشنه می‌چرخد که درخصوص دیگر مسائل اجرایی می‌چرخد؛ یعنی نبود مدیریت یکپارچه شهری و جدی انگاشته نشدن نقش مهم شهرداری‌ها در مورد مسائل مختلفی که به آسایش و سلامت شهروندان ارتباط پیدا می‌کنند. این در حالی است که در شهرهای توسعه‌یافته دنیا، در قالب مدیریت یکپارچه وظایف و اختیارات به شهرداری‌ها واگذار شده که شهرداران حتی در مورد مسائلی مانند آموزش و پرورش و برگزاری انتخابات تصمیم‌گیرنده نخست هستند و نقش اصلی را برعهده دارند. در کشور ما با وجود همه اقدامات اجرایی که شهرداری‌ها ایفا می‌کنند،  اما در تصمیم‌گیری‌ها نادیده گرفته می‌شوند؛ درصورتی که 25ارگان در قالب وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف، استانداری‌ها و همچنین شهرداری‌ها فرمان‌هایی را صادر می‌کنند و این مسئله سبب گسستگی تصمیم‌ها و موازی‌کاری می‌شود. در مورد کرونا هم با وجود وظایف گسترده‌ای که روی دوش شهرداری‌هاست اما اغلب در حد دنبال‌کننده و مجری در مسائل حضور دارند. از بسترسازی برای معابر، بوستان‌ها، ناوگان حمل‌ونقل عمومی، انتقال و دفن اموات کرونایی،  سمپاشی اتوبوس‌ها، انتقال و دفن پسماند و بسیاری از موارد خدمات‌رسانی، شهرداری‌ها، در خط مقدم قرار دارند اما اینکه چرا در تصمیم‌گیری‌ها دیده نمی‌شوند، جای سؤال دارد. طبق برنامه‌های توسعه قرار بوده 17وظیفه ارگان‌های کشور به شهرداری‌‌ها واگذار شود اما تاکنون چنین موضوعی تحقق نیافته است. در برنامه سوم توسعه آمده بود که دولت می‌تواند این وظایف را در قالب مدیریت یکپارچه به شهرداری‌ها واگذار کند، در برنامه چهارم دولت موظف شد و در برنامه پنجم، عنوان شد که برای مدیریت یکپارچه برنامه‌ریزی انجام شود که نوعی شانه خالی کردن بود. حالا اما با حضور آقای قالیباف به‌عنوان رئیس مجلس و فردی که خود سابقه طولانی شهردار تهران را دارد و چند سال پیش کتابی به‌نام مدیریت یکپارچه شهری را تدوین کرده‌ انتظار می‌رود لایحه مدیریت واحد شهری به نتیجه برسد؛ چراکه دستورات برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه کشور به فراموشی سپرده شده است. تحقق چنین مسئله مهمی، نه‌تنها صرفه‌جویی مالی را به‌دنبال خواهد داشت بلکه باعث مسئولیت‌پذیری شده و در نتیجه ارائه سرویس‌دهی مناسب و خوب به شهروندان را در پی دارد. هم‌اکنون باید توجه شود که از یک‌طرف درآمدهای شهرداری‌ها کاهش یافته و از طرف دیگر هزینه‌ها به‌شدت بالا رفته است. با وجود این، هیچ کمکی برای جبران افزایش خرج و مخارج از سوی دولت نشده است. به‌طور نمونه ما در قم اجاره غرفه‌داران زیرمجموعه شهرداری را بخشیده‌ایم و حمایت‌هایی از بهره‌برداران پارکینگ‌ها و ترمینال‌های مسافربری داریم. در این بین، قرار بوده خسارت‌های مالی محاسبه و از سوی دولت جبران شود اما متأسفانه تاکنون اقدامی صورت نگرفته است.