محیط زیست
اجرای 45 طرح عمرانی بدون مجوز محیط‌زیست
فعالان محیط‌زیست: پروژه‌های انتقال آب اثرات مخرب زیست‌محیطی دارد / معاون سازمان حفاظت محیط زیست به همشهری گفت: تاکنون ده‌ها نامه اعتراضی به سازمان‌ها نوشته‌ایم / قرارگاه خاتم‌الانبیاء: تنش‌های آبی تشدید شده است
زهرا رفیعی- خبرنگار
پروژه‌های انتقال آب در حالی در سراسر کشور اجرا می‌شود که ذینفعان واقعی انتقال آب در تصمیم‌گیری‌ها دخالت داده نمی‌شوند. در نتیجه، دعوای گسترده ای بین حوضه آبریز‌دهنده و گیرنده هر روز وجه تازه‌ای به خود می‌گیرد. اخیرا نیز جمعی از مردم چهارمحال‌وبختیاری با تشکیل زنجیره انسانی در کنار جاده شهرکرد – اصفهان به اجرای طرح انتقال آب بهشت‌آباد اعتراض کردند.
طرح انتقال آب بهشت‌آباد یکی از پروژه‌هایی است که از یک سرشاخه کارون برای سیراب کردن بخش شرب، صنعت و کشاورزی در استان‌های مجاور (یزد، اصفهان و کرمان) اجرا می‌شود. همزمان پروژه‌های بسیار دیگری برای انتقال آب در این حوضه آبریز انجام شده است. انتقال آب با اجرای پروژه کوهرنگ 3نیز هم‌اکنون در همین حوضه در حال اجراست و مسئولان وزارت نیرو وعده داده‌اند تا ۲ سال آینده آبگیری سامانه تونل سوم کوهرنگ انجام شود. این در حالی است که اثرات مخرب زیست‌محیطی این پروژه‌ها بارها گوشزد شده و برای برطرف شدن این دغدغه‌ها نیز کاری صورت نگرفته است.
اعتراضات محیط‌زیستی را منحرف می‌کنند
یوسف فرهادی بابادی، فعال محیط‌زیست و مدیر کمپین صدای پای آب در گفت‌وگو با همشهری البته برگزاری تجمعات اعتراضی نسبت به اجرای طرح‌های انتقال آب در ایام کرونا را درست نمی‌داند و توضیح می‌دهد: در مورد هیچ‌کدام از پروژه‌های انتقال آب در این منطقه اتفاق تازه‌ای نیفتاده است. ولی با این حال مردم چهارمحال‌وبختیاری در مخالفت با اجرای پروژه بهشت‌آباد تجمع کردند. پیش‌تر نیز مردم اصفهان در اعتراض به عدم‌اجرای این پروژه تجمع کرده بودند. کشاورز اصفهانی آب مورد نیاز خود را از «دولت» می‌خواهد و مردم چهارمحال‌وبختیاری نیز مخالف اجرای پروژه‌های وزارت نیرو هستند. برگزاری تجمعات تقلبی و تقلیل مسئله به موضوع قومیتی و استانی نیز، مسئله آب را به سطح دیگری منتقل می‌کند. یعنی به جای اینکه به اثرات زیست‌محیطی پروژه‌ها نگاه شود، موضوع انتقال آب به یک ساحت سیاسی وارد می‌شود و به مسئله‌ای امنیتی و گاه ملی تبدیل می‌شود. در نتیجه ضرورت اجرای پروژه‌ها در سطحی دیگر بررسی و از مسیر محاکم تخصصی و دادگاه‌ها خارج می‌شود.
نتیجه تغییر زمین بازی از حوزه محیط‌زیست به سیاست، این است که در مورد بسیاری از پروژه‌های انتقال آب اساسا بدون حضور مؤثر ذینفعان تصمیم‌گیری می‌شود. به گفته یوسف بابادی، فعالان محیط‌زیست در استان چهارمحال‌وبختیاری به این نتیجه رسیده‌اند که مشکلات تخریب محیط‌زیست، ناشی از استقرار حکمرانی بد در حوزه آب است و چالش موجود نیز صرفا تخریب زیستگاه نیست.او می‌گوید: پیش از این اعتراضات محیط‌زیستی‌ها معطوف به تخریب‌های هر پروژه به تفکیک بود. ولی به مرور به این نتیجه رسیدیم که نظام تصمیم‌گیری در حوزه آب اساسا از پایه غلط است و شورای‌عالی آب نیز مرجع صالح برای تصمیم‌گیری در حوزه آب نیست. بنابراین رفع مشکلات ناشی از اجرای پروژه‌های انتقال آب باید با شکل‌گیری پارلمان آب انجام شود. در واقع ساختار تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی ایراد دارد. چون ذینفعان واقعی در آن حضور ندارند و در نتیجه، احداث سد خرسان در منطقه‌ای با ارزش تاریخی بسیار زیاد مصوب می‌شود که نه مردم، نه سازمان حفاظت محیط‌زیست و نه حتی وزارت میراث‌فرهنگی نقشی در این ساختار ندارند.
طرح‌های ضد محیط‌زیست
نبود ارزیابی‌های زیست‌محیطی، بخش دیگری از مشکلاتی است که محیط‌زیست ایران با آن دست به گریبان است. مسعود تجریشی، معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در مورد ملی اعلام کردن طرح‌های انتقال آب ادعای تایید نشده‌ای را مطرح می‌کند و می‌گوید: قبل از اینکه هر طرح انتقال آب مطرح شود، شروع می‌کنند به قطع کردن آب مردم در شهرها. کاری که با اصفهان کردند. درست زمانی که بحث انتقال آب بهشت آباد و کوهرنگ3مطرح بود، مدتی آب مناطق مرفه‌نشین را قطع کردند. صدای اعتراض مردم که بلند شد آنها هم به هدف‌شان رسیدند. از نظر او بخشی از موضوع حقابه گرفتنی و بخشی نیز دادنی است و سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در گرفتن حقابه زیست‌محیطی کوتاهی کرده است. وزارت نیرو نیز سندهای تخصیص حقابه را محرمانه نگه می‌دارد و کسی نمی‌داند سهم هر بخش چقدر است.مسعود تجریشی در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به تأثیر حذف میراب‌ها و افزودن پمپ به چاه‌های آب و سدسازی بی‌رویه در برهم زدن چرخه آب در کشور می‌گوید: تا زمانی که سطح آگاهی مردم، کارشناسان و مسئولان بالا نرود اوضاع محیط‌زیست همین خواهد بود. چون هر قدر سازمان حفاظت محیط‌زیست مخالفت کند باز هم تأثیر ندارد و آنها با بهره‌گیری از بی‌اطلاعی مردم اقدام به اجرای طرح‌های خود می‌کنند.به گفته معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، هم‌اکنون 45طرح در کشور بدون داشتن مجوز زیست‌محیطی در حال اجراست که سازمان حفاظت محیط‌زیست فهرست آنها را به وزارت نیرو ارسال کرده است. این طرح‌ها کاملا غیرقانونی است و برای هریک از این طرح‌ها نیز حداقل 10نامه اعتراضی نوشته شده است. این رویه فقط مربوط به سدسازی و انتقال آب نیست؛در مورد جاده‌سازی هم همین اوضاع وجود دارد.طرح‌های انتقال آب بدون ارزیابی زیست‌محیطی و یا بدون توجه به بندهای تعهدات در حال اجراست. آخرین نمونه آن عدم‌تعهد مجری پروژه انتقال آب بهشت‌آباد است که کارفرما موظف به اجرای همه تعهدات 26گانه زیست‌محیطی بود و تاکنون یک بند را هم اجرا نکرده است. بدین‌ترتیب بازنده نهایی پروژه‌های انتقال آب، مردم و محیط‌زیست هستند. نتیجه آن نیز علاوه بر تخریب‌ها، افزایش گردوغباری است که در وهله اول چشم‌اندازهای زیست‌محیطی را تخریب و در نهایت زیستگاه‌های انسانی را خالی از سکنه خواهد کرد.
بیانیه قرارگاه خاتم‌الانبیاء درباره شرط اجرای پروژه‌های انتقال آب
قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء در بیانیه‌ای، شرط آغاز عملیات اجرایی انتقال آب حوضه به حوضه توسط قرارگاه را منوط به توافق بین استان‌های مربوط دانست. این قرارگاه اعلام کرد: تا زمان توافق مسئولان استان‌های درگیر این طرح‌ها و ایجاد اقناع فکری مردم و مسئولان استان‌های مرتبط، به هیچ وجه عملیات اجرایی چنین طرح‌هایی آغاز نمی‌شود. این بیانیه افزوده است: انجام طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای نیازمند طرح جامعی است که ملاحظات متعددی نظیر شرایط زیست‌محیطی، اجتماعی، رعایت عدالت در مبدأ و مقصد و… را می‌طلبد و وزارت نیرو به‌عنوان متولی آن، پس از انتخاب پیمانکار ذی‌صلاح، نسبت به اجرای آن مبادرت می‌کند و طبیعتاً پیمانکار به‌عنوان آخرین حلقه این زنجیر، مسئولیتی در قبال طراحی و مطالعات آن ندارد. قرارگاه خاتم‌الانبیاء اعلام کرد: با توجه به حساسیت‌های بسیار زیاد در تنش‌های آبی بین استان‌های چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان، کرمان، یزد و خوزستان، با وجود سیر مراحل قانونی و اخذ مجوزهای مربوط، هنوز وزارت نیرو موفق به ایجاد اجماع و توافق نهایی بین مسئولان استان‌های مربوط نشده و البته برخی از این طرح‌ها به مرحله اجرا نیز رسیده که این موضوع باعث تشدید تنش‌هایی شده است. این قرارگاه در پایان بیانیه خود درخصوص اجرای پروژه‌های انتقال آب آورده است: با وجود خسارت‌های سنگین برای قرارگاه، توقف داوطلبانه چندین دستگاه TBM متعلق به این مجموعه صرفاً به‌دلیل رفع دغدغه مردم استان‌های مذکور و در راستای رسالت مردمداری قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاءانجام گرفته و این مجموعه به موازات برگزاری جلسات کارشناسی و فنی بین استان‌های مربوط با هدف ایجاد توافق جامع، همگام با مردم این استان‌ها خواستار رفع دغدغه‌های موجود است.