کم‌لطفی دولت به ناوگان عمومی

هرمز ذاکری ـ  کارشناس ترافیک و ایمنی


   کرونا و شیوع آن در کنار تهدید سلامت جامعه، تمامی ابعاد اقتصادی و اجتماعی را تحت‌تأثیر قرار داد و محدودیت و کنترل‌های این پاندمی، موجب تغییرات زیادی در شیوه زندگی افراد و حتی نوع حضورشان در محل کار و همچنین تغییر شیوه‌های رفت‌وآمدهای درون‌شهری و برون‌شهری شد. در این بین کیفیت خدمات‌رسانی حمل‌ونقل عمومی هم تحت‌الشعاع قرار گرفت و دستورالعمل‌هایی برای هر سه ناوگان مترو، اتوبوسرانی و تاکسیرانی در جهت اجرای پروتکل‌های بهداشتی مانند فاصله‌گذاری اجتماعی و اجباری‌شدن ماسک همسو با بسیاری از شهرهای بزرگ جهان در دستور کار قرار گرفت تا سلامت شهروندان به هر شیوه ممکن حفظ شود. اما ایرادی که به برخی از این دستورالعمل‌های کرونایی می‌توان گرفت این است که فاصله‌گذاری اجتماعی را تنها نمی‌توان با برچسب گذاشتن روی صندلی‌ها اجرا کرد. زمانی که فاصله رسیدن قطارها یا اتوبوس‌ها با تأخیر باشد چگونه می‌توان انتظار داشت طرح فاصله‌گذاری اجتماعی رعایت شود؟ یا وقتی به‌علت فرسودگی اتوبوس‌ها تهویه مناسب وجود ندارد و سیستم خنک‌کننده اتوبوس‌ها خراب است، چگونه می‌توان گفت کیفیت خدمات‌دهی در شرایط کرونا مطلوب است؟ در این بین برخی از طرح‌ها مانند ضدعفونی کردن ناوگان هم در همان ابتدای راه متوقف شد تنها به این علت که هزینه‌های زیادی را به شهرداری و ناوگان حمل‌ونقل عمومی تحمیل کرد. البته دولت هم در این بین در کاهش کیفیت مطلوب خدمات‌رسانی مقصر است. 
عدم تخصیص بودجه و تسهیلات لازم از سوی دولت برای ناوگان حمل‌ونقل عمومی در دوره کرونا موجب شده تا برنامه‌هایی که برای کنترل کووید- 19کاربردی است اجرایی نشود. به‌عنوان مثال کاهش سرفاصله زمانی در ایستگاه‌های مترو و اتوبوس نیازمند افزودن واگن‌ها و اتوبوس‌های نو است، اما نبود منابع مالی مانع از اجرای طرح‌ها می‌شود. یا زمانی که تسهیلاتی به راننده تاکسی‌ها داده نمی‌شود و در وضع اقتصادی موجود حداقل درآمد را هم ندارند، آیا طبق قوانین وضع‌شده کرونایی، برای رعایت فاصله اجتماعی، سوار کردن حداکثر 2مسافر در صندلی عقب را رعایت می‌کنند؟ با چنین وضعی شاید اگر محدودیت‌ها، به‌ویژه در آغاز پاندمی کووید-19 مانند کاهش ساعات کاری ادارات و تعطیلی مشاغل پرریسک و مدارس نبود و با کاهش ترددها در سطح شهر مواجه نمی‌شدیم، اجرای طرح فاصله‌گذاری با ظرفیت محدود ناوگان حمل‌ونقل عمومی معنا و مفهومی پیدا نمی‌کرد و قطعا شاهد کنترل و جلوگیری از شیوع گسترده در برخی مقاطع خاص نبودیم. از این روست که باید گفت ناوگان حمل‌ونقل عمومی نمره خوبی دریافت نکرده است و همه شاهدیم که رفع تدریجی محدودیت‌ها و افزایش نسبی ترددها در شهر چگونه مجددا همه‌‌چیز را برهم زد. گرچه بهتر بود تا قبل از بازگشایی مدارس، لغو دورکاری و بازگشایی مشاغل پرریسک بسترسازی‌هایی از سوی ناوگان حمل‌ونقل عمومی مانند افزایش ناوگان، به‌ویژه در مسیرهای تردد و کاهش سرفاصله زمانی متروها و اتوبوس‌ها انجام می‌گرفت تا ازدحام جمعیت نباشد و وضعیت فاجعه‌بار پیش نیاید. در 2شهر چین که ممنوعیت تردد بود برای جلوگیری از شیوع گسترده، مدت زمان کوتاهی حمل‌ونقل عمومی را تعطیل کردند. شاید اجرای این طرح در یک دوره کوتاه می‌توانست برای ما نیز کاربرد داشته باشد و به کمک شهر بیاید. البته در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان برای جلوگیری از ورود جمعیت به مترو اقدام به افزایش سرفاصله‌ قطارها کردند و در سرویس‌دهی‌ها زمانبندی‌ها تغییر پیدا کرد. اما خب، شرایط اقتصادی در این کشورها متفاوت از ایران است. از ابتدای سال هزینه‌های تردد با تاکسی و خودروی شخصی در شهر چندین برابر افزایش داشته که قابل مقایسه با بلیت مترو و اتوبوس نیست و نوسانات تورمی موجب شده تا مردم تمایل بیشتری برای استفاده از ناوگان عمومی داشته باشند.
این نکته را باید مورد توجه قرار داد که حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه در کلانشهرها می‌تواند در عرصه مبارزه با ویروس کرونا در چند جهت ایفاگر نقش باشد. در مرحله اول اینکه رعایت نکات بهداشتی و ضدعفونی‌های مستمر و رعایت پروتکل‌های بهداشتی در داخل ناوگان و محل پایانه‌ها، در قطع زنجیره مؤثر است و لازم است بودجه‌های این کار از سوی دولت تامین شود تا مردم با اعتماد کامل به استفاده از ناوگان عمومی روی آورند. کسب این اعتماد به‌مرور نقش و سهم آن را در جابه‌جایی‌ها ارتقا خواهد بخشید. قطعا در شرایط کرونایی و وضع اقتصادی موجود که شاهد افزایش نسبی کرایه سواری‌ها هستیم مردم رغبت بیشتری به استفاده از مترو و اتوبوس دارند. البته دولت موظف است از کسب‌وکار تاکسیرانان که درآمد متوسط دارند و آسیب جدی در شرایط پاندمی کرونا دیده‌اند، حمایت کند.
افزایش ظرفیت ناوگان عمومی (افزایش تعداد ناوگان و کاهش سرفاصله زمانی سفرها) برای ایجاد رعایت فاصله مطلوب اجتماعی بین مسافران باید هر چه زودتر در دستور کار دولت قرار گیرد. متأسفانه شواهد و آمارها چنین موضوعی را تأیید نمی‌کند. باید به این نکته توجه داشت که اگر واقعا به‌دنبال قطع زنجیره کووید-19 هستیم لازم است که 3طرف ماجرا خطاب داده شوند: دولت، ناوگان حمل‌ونقل عمومی و مسافران، چراکه کوتاهی و قصور از هرسمت، نتیجه بخش دیگر را بی‌ثمر خواهد کرد. با ارتقای عملکرد ناوگان عمومی در شرایط موجود، می‌توان اعتماد عمومی به ناوگان عمومی را افزایش داد.
البته در وضعیت قرمز، اعمال محدودیت‌ها در سفر شهروندان هم باید با جدیت بیشتری توسط دولت اجرایی شود. این موضوع در برنامه کار شهرهای بزرگ جهان چون پاریس، لندن، سیدنی و... قرار دارد و دولت‌ها نیز افزایش مطلوبیت سفر حمل‌ونقل عمومی از طریق رعایت پروتکل‌ها و افزایش ظرفیت برای پاسخگویی به تقاضای شهروندان را به‌عنوان بازوی مکمل اجرای محدودیت‌ها در دستور کار دارند.
با وجود شرایط نامطلوب پاندمی کرونا، می‌توان از شرایط پیش‌آمده با استفاده مطلوب، برای افزایش ظرفیت ناوگان عمومی و توسعه کمی و کیفی آن بهره برد و ضمن پاسخگویی به تقاضای کاربران به‌ویژه قشر کم درآمد و با درآمد متوسط، موجب کاهش سفر با خودروهای شخصی و در نتیجه کاهش آلودگی و ترافیک شد.