بدون باند جیمز باند

آرش نهاوندی- مترجم

از نظر بسیاری از طرفداران فیلم‌های جیمز باند، هیچ‌کس به خوبی شان کانری نتوانسته در نقش مأمور 007ظاهر شود. شاید تصور اینکه روزی‌ شان کانری، این بازیگر آتشین‌مزاج و تندخوی اسکاتلندی که در یکی از محلات فقیرنشین شهر ادینبورگ ‌زاده شده بود، بتواند با بازی در نقش جیمز باند به شهرتی جهانی دست پیدا کند، سخت بود. او در مدت بازی در نقش مأمور 007از چنان محبوبیتی در میان طرفداران فیلم‌های جیمز باند برخوردار شده بود که زمانی که تصمیم گرفت دیگر در نقش مأمور 007بازی نکند، موجی از ناامیدی و غم طرفداران جیمز باند را فراگرفت، اما فعالیت ‌شان کانری در مقام یک بازیگر با فیلم‌های جیمز باند به پایان نرسید و او در ادامه توانست در فیلم‌ها و ژانرهای مختلف با بازی خود، درخشان ظاهر شده و به‌عنوان یک بازیگر برجسته در عرصه سینما از اعتبار و شهرت فراوانی برخوردار شود. یکی از دلایل محبوبیت ‌شان کانری در اسکاتلند و بریتانیا کسب جوایز متعدد بین‌المللی از سوی وی است. او در طول حیات حرفه‌ای خود یک جایزه اسکار، 2جایزه بفتا و 3جایزه گلدن‌گلوب برده بود.‌ شان کانری در زمان زنده بودنش به‌عنوان مشهورترین و شناخته‌شده‌ترین شخصیت زنده اسکاتلندی شناخته می‌شد. او موافق استقلال اسکاتلند از بریتانیا بود و در باهاماس زندگی می‌کرد و در همان جزیره باهاماس نیز در 90سالگی درگذشت.

دیدار کانری و خالق جیمز باند
یکی از اتفاقات جالب در زمان انتخاب ‌شان کانری برای بازی در نقش مأمور 007، مخالفت یان فلمینگ، نویسنده و خالق شخصیت جیمز باند با نقش‌آفرینی ‌شان کانری در فیلم‌های جیمز باند بود. ‌شان کانری در یک مصاحبه به این مسئله نیز اشاره کرده و گفته بود که فلمینگ از این موضوع خوشحال نبود که یک اسکاتلندی از طبقه کارگر بخواهد در نقش جاسوس مودب و بانزاکت وی بازی کند.
 
کری گرانت؛ انتخاب اول فلمینگ
به گفته‌ شان کانری، یان فلمینگ فهرستی از بازیگرانی که به‌نظرش برای ایفای نقش جیمز باند مناسب به‌نظر می‌رسیدند، تهیه کرده بود و کری گرانت، گزینه اول او برای ایفای نقش مامور 007 بود. اما کری گرانت، بازیگر گران‌قیمتی بود و در نتیجه این گزینه از گزینه‌های فلمینگ خط خورد. کانری، فلمینگ را نویسنده‌ای متکبر توصیف کرده و گفته بود که نقش جیمز باند تقریبا به‌طور تصادفی نصیبش شده است؛ چراکه تمام گزینه‌های مدنظر فلمینگ به دلایلی از فهرست وی حذف شده بودند. البته نظر مردم را نیز نباید در انتخاب ‌شان کانری به‌عنوان بازیگر نقش جیمز باند بی‌تأثیر دانست. بازی خوب ‌شان کانری در نقش کنت وارونسکی در نمایش آنا کارنینای تولید بی‌بی‌سی، نیز سبب نگاه ویژه مردم به او به‌عنوان بازیگری توانا شد. بازی در نقش کنت وارونسکی برای‌ شان کانری چنان اعتباری به همراه آورد که خوانندگان دیلی‌اکسپرس در یک نظرسنجی وی را به‌عنوان بازیگر ایده‌آل برای ایفای نقش جیمز باند انتخاب کردند.  عامل دیگر انتخاب‌ شان کانری به‌عنوان بازیگر نقش جیمز باند، بازی وی در فیلم «وقتی دیگر، جایی دیگر» بود. یکی از افرادی که از ابتدا به استعداد بازیگری ‌شان کانری پی برده بود لانا ترنر، بازیگر نامدار سینما بود که او را ترغیب به بازی در نقش یک خبرنگار جنگ در فیلم وقتی دیگر، جایی دیگر (1958) کرد. پس از بازی‌ شان کانری در این فیلم بود که نظر آلبرت بروکلی و هری سالتزمن، تهیه‌کنندگان جیمز باند به وی جلب شد. سالتزمن درباره انتخاب‌ شان کانری برای بازی در نقش جیمز باند گفته بود: ما با وی برای بازی در نقش مأمور 007بدون تست صحنه قرارداد امضا کردیم. سالتزمن بعدها گفته بود در آن زمان انتخاب ‌شان کانری برای ایفای نقش جیمز باند اتفاقی جنجالی و عجیب بود و انتظار نمی‌رفت به‌دلیل عدم‌تمایل یان فلمینگ، نویسنده سری رمان‌های جیمز باند، کانری به‌عنوان بازیگر این فیلم انتخاب شود.
 اگرچه در ابتدای امر یان فلمینگ مخالف بازی ‌شان کانری در نقش جیمز باند بود، اما موفقیت کانری در ایفای نقش مأمور 007به‌تدریج فلمینگ را نرم کرد و او نیز در زمره موافقان‌ شان کانری برای بازی در فیلم‌های جیمز باند درآمد و حتی بعدها در رمانش اصالتی اسکاتلندی به شخصیت جیمز باند داد.

پرفروش‌ترین در بریتانیا و آمریکا
البته ‌شان کانری، جیمز باندی خشن‌تر، تندخود‌تر و خطرناک‌تر از جیمز باند فلمینگ خلق کرد. درحالی‌که تا پیش از بازی‌ شان کانری در نخستین فیلم جیمز باند در سال 1962کمتر کسی وی را در خارج از بریتانیا می‌شناخت، بازی در فیلم‌ «دکترنو» برای وی اعتباری بین‌المللی دست و پا کرد. پس از ساخت و نمایش فیلم‌های «از روسیه با عشق» (1963)، «پنجه طلایی» (1964)، «گلوله آتشین» (1965) و «تنها دوبار زندگی می‌کنی» (1967)، ‌شان کانری تبدیل به پرفروش‌ترین ستاره سینما هم در بریتانیا و هم در آمریکا شد. اما سازندگان جیمز باند برای بازی در فیلم «در خدمت سرویس‌مخفی علیاحضرت» در سال 1969از جورج لازنبی، مدل جوان استرالیایی دعوت به‌کار کردند. در سال 1971سازندگان جیمز باند بار دیگر از‌ شان کانری خواستند تا در فیلم «الماس‌ها ابدی‌اند» ایفای نقش کند. سازندگان جیمز باند در آن زمان به ‌شان کانری برای بازی در این فیلم یک میلیون دلار پیش‌پرداخت دادند. اما در سال 1973نقش جیمز باند برای بازی در فیلم «زندگی کن بگذار بمیرند» به راجر مور داده شد که او از آن زمان به بعد به‌مدت 12سال در نقش جیمز باند ظاهر شد. یک‌دهه بعد از این‌ شان کانری در فیلم «هرگز دوباره نگو هرگز» برای آخرین‌بار در نقش مأمور 007ظاهر شد.‌ شان کانری در این فیلم در نقش جیمز باندی غمگین و اندوهناک بازی کرد که اضطراب‌ها، استرس‌ها و دلواپسی‌های میانسالی ذهن او را به‌خود مشغول کرده‌اند، اما‌ شان کانری از مدت‌ها پیش عنوان کرده بود که به‌خود اجازه غرق شدن در نقش‌های مشابه را نخواهد داد. در نتیجه او پس از ایفای نقش در این فیلم، برای همیشه از بازی در نقش شخصیت مأمور 007کنار کشید.

دنیای فیلم‌های غیرباندی کانری
البته کانری در دوران بازی در سری فیلم‌های جیمز باند بازی در نقش‌های دیگر و در ژانرهای متفاوت‌تر را نیز تجربه کرده بود. ازجمله در سال 1964او در فیلم «مارنی» اثر آلفرد هیچکاک در نقش مردی بیوه بازی کرد که عاشق زنی می‌شود که درواقع یک دزد جذاب است. او در فیلم «یک دیوانگی شگرف» (1966) در نقش یک شاعر عاشق‌پیشه و عصیانگر ظاهر می‌شود. در فیلم «هجوم» (1972)، او در نقش یک کارگاه لندنی بازی می‌کند که یک متهم را تا سر حد مرگ کتک می‌زند. این سومین فیلم از 5فیلمی بود که ‌شان کانری برای سیدنی لومت، کارگردان مشهور آمریکایی بازی کرد. ‌شان کانری در فیلم‌های «تپه» (1965)، «نوارهای آندرسون»(1971)، «قتل در قطار سریع‌السیر شرق» (1974) و «کسب و کار خانوادگی»(1989)، همگی به کارگردانی سیدنی لومت نیز ایفای نقش کرده است.

نظر لومت درباره کانری و گرانت
سیدنی لومت درباره سختی ایفای نقش جیمز باند گفته بود: غیرحرفه‌‌ای‌ها متوجه نمی‌شوند که بازیگر نقش جیمز باند باید مانند یک کمدین بسیار خوب بازی کند و بازیگری مسحور‌کننده باشد؛ این چیزی بود که زمانی درباره کری گرانت گفته می‌شد. درباره او گفته می‌شد که بازیگری مسحور‌کننده است. فریبندگی و جذابیت اما کیفیتی نیست که به این سادگی‌ها به‌دست بیاید. چیزی که درواقع حرفه‌ای‌ها در کری گرانت و‌ شان کانری می‌دیدند، مهارت بسیار بالای آنها در بازیگری بود.
در دهه‌های 1970و 1980‌شان کانری تبدیل به بازیگر اصلی ایفاگر نقش مردان مسن در تعداد زیادی از فیلم‌ها شد. او در فیلم فانتزی آینده‌نگر «زردوز»(1974) در نقش یک قاتل حرفه‌ای بازی می‌کند. در فیلم«باد و شیر»(1975) نیز او یک دزد دریایی بربر است. در رابین هود هم او در نقش یک رابین هود میانسال ظاهر می‌شود.

نام گل‌سرخ و جایزه بهترین بازیگر مرد بفتا
در سال 1986‌شان کانری برنده جایزه بهترین بازیگر مرد به انتخاب آکادمی هنرهای سینمایی و تلویزیونی بریتانیا (بفتا) به‌خاطر نقش‌آفرینی در فیلم «نام گل سرخ» شد. این فیلم براساس رمانی از اومبرتو اکو ساخته شده بود. ‌شان کانری در این فیلم در نقش راهبه‌ای بازی کرد که به‌دنبال کشف راز یک جنایت به دیری دورافتاده رفته بود. ‌شان کانری به‌دلیل بازی در نقش یک پلیس ایرلندی خشن به نام مالون در فیلم «تسخیرناپذیران» برایان دی پالما در سال 1987جایزه اسکار بهترین نقش مکمل مرد را نیز دریافت کرد.‌ شان کانری پس از خواندن بخش‌های مربوط به نقش مالون در گفت‌وگویی با تایمز به این مسئله اشاره کرده بود که او صحنه‌هایی را که شخصیت مالون در آنها حضور ندارد نیز خوانده است. کانری درباره دلیل این کار به تایمز گفته بود: از این طریق، من متوجه می‌شوم که شخصیت مالون از چه چیزهایی مطلع است و مهم‌تر از همه از چه چیزهایی مطلع نیست. بازیگران بد اغلب به جز نقش خودشان اطلاعات دیگری درباره دیگر صحنه‌های فیلم ندارند و اغلب در دام بازی در فیلمی که از آن اطلاع چندانی ندارند، می‌افتند.
یکی دیگر از مطرح‌ترین فیلم‌‍‌هایی که‌ شان کانری در آن به ایفای نقش پرداخته، فیلم «مردی که می‌خواست سلطان باشد»(1975) به کارگردانی جان هیستون بود. او در این فیلم در نقش یک سرباز بریتانیایی بازی کرده که درصدد غارت یک کشور برآمده و مردم این کشور او را با خدا اشتباه گرفته‌اند. در این فیلم، مایکل کین دیگر بازیگر بریتانیایی نیز با ‌شان کانری همبازی بود.