کتاب ضالّه

 مصطفی شوقی  

کتاب‎‌‎های جلال‌آل‎‌‎احمد بیش از اینکه یک نثر یا داستان ادبی باشد نزد مسئولان امنیتی و حتی وزارت فرهنگ و هنر یک عامل مخرب محسوب می‎‌‎شد؛ به همین دلیل از ابتدای دهه40 که او بی‎‌‎پروا‎‌‎تر مقاله و کتاب می‌نوشت زیرنظر قرار گرفت. در یکی از اسناد جالبی که برای نخستین بار در همشهری سنگ و الماس منتشر می‎‌‎شود، وزارت فرهنگ و هنر در نامه‎‌‎ای به شهربانی کل کشور می‎‌‎نویسد که کتاب «خسی در میقات» جدا از اینکه برخلاف اصول و روش‎‌‎های اداری مجوز ندارد از نظر محتوایی نیز جزو کتاب‎‌‎های ضاله و مخالف مذهب تشیع محسوب می‎‌‎شود. خسی در میقات، سفرنامه جلال آل‎‌‎احمد به حج است که حدود 40سالگی آن را نوشته. او در این سفرنامه، نگاهی شاعرانه دارد و توصیفاتی بی‎‌‎نظیر و بی‎‌‎بدیل و حتی خارج از روش‎‌‎های مرسوم موجود تا آن زمان و حتی تا به امروز، از موضوع حج ارائه می‎‌‎دهد. متنش همان متن جلال است که تند و آهنگین و در عین حال خوش‌خوان است. خسی در میقات گرچه در روزگار پهلوی به‎‌‎عنوان کتابی ضاله و مخالف مذهب شیعه از کتابفروشی‎‌‎ها و چاپخانه جمع‎‌‎آوری شد (سند یک) اما پس از انقلاب اسلامی و برقراری حکومتی دینی، بارها و بارها انتشار یافته و حتی بسیاری از کسانی که به حج مشرف می‌شوند، پیش از این سفر معنوی این کتاب را هم می‎‌‎خوانند. این هم از عجایب تاریخ است که کتاب در حکومتی غیردینی، ضاله تشخیص داده شده و در حکومتی دینی ترویج می‎‌‎شود و بارها انتشار می‌یابد.
داستان جلال و اداره نگارش یا همان سانسور وزارت فرهنگ و هنر و گاه ساواک که طرف مشورت خوانده می‎‌‎شود حتی بعد از مرگش هم ادامه دارد. یکی دیگر از کتاب‎‌‎های نوشته جلال با عنوان «نفرین زمین» همواره مورد تعقیب و جمع‎‌‎آوری ساواک، شهربانی و وزارت فرهنگ و هنر قرار داشت به‎‌‎صورتی که در اسناد موجود نام این کتاب در کنار بسیاری از آثار جمع‎‌‎آوری شده دیگر ازجمله آثار خود جلال آل‎‌‎احمد قرار می‌گیرد. در یکی از اسناد، شهربانی از جمع‎‌‎آوری کتاب نفرین زمین و خسی در میقات از کتابفروشی‎‌‎های خیابان شاه‎‌‎آباد (خیابان جمهوری اسلامی فعلی) می‎‌‎گوید. (سند دوم) رمان نفرین زمین، درباره معلمی است که به روستایی فرستاده می‌شود و او آنجا با مشکلات مردم روستا در ملک و زمین‌داری و روابط خاصی که ایجاد‌شده آشنا می‌شود. جلال در این کتاب به نقد صریح و تند اصلاحات ارضی شاه می‎‌‎پردازد که در آن سال‎‌‎های میانی دهه40 اثرات مخربش رفته‌رفته خودی نشان می‎‌‎داد. این کتاب برای مسئولان و امرای امنیتی پهلوی بسیار گران آمده بود. عمده آثار جلال آل‎‌‎احمد در همه سال‎‌‎ها حتی بعد از مرگ او نیز به‎‌‎عنوان کتاب ضاله یا جمع‎‌‎آوری و یا اینکه با سانسور مواجه می‎‌‎شد. (سندهای سه و چهار)