مرگ‌ در طبقه بالایی

زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار

شاعران می‌خواهند دفن سراشیب‌ها شوند که تنها نمی ‌از باران به آنها رسد و سیلابه‌اش از سر گذر کند؛ مثل عمری که داشتند. سرمایه‌داران می‌خواهند نمیرند و اگر مرگ از در وارد نشد، با اندوخته‌هایشان بر مقبره‌ها نشینند. بین این و آن اما دست‌هایی کوتاه است و غم‌هایی دراز. واقعا ما بازماندگان چه میراثی از گذشتگان خود به ارث برده‌ایم و چگونه قدردان رفتگان‌مان هستیم؟ شاید همین تربت، وقتی غنیمت باشد برای خیلی‌ها. آنچه در این گزارش مرور و تحقیق کرده‌ایم گران‌ترین‌هاست؛ آنچه ما را از یکدیگر حتی در خاک جدا می‌کند و بین‌مان فاصله می‌اندازد.


گران‌ترین قبرها، مخصوص پایتخت‌نشین‌ها 
همجواری با غسالخانه و بخش اداری، قدیمی‌بودن، فضای سبز، نبش‌بودن، دسترسی به ورودی‌های اصلی، همجواری با مترو، نزدیکی به انشعابات آب و برق، دکه تنقلات، گلفروشی و... همه آن چیزهایی است که قبرها را گران می‌کند؛ مثل محله‌های ما که نزدیکی به مراکز خرید و حمل‌ونقل در ارزانی و گرانی‌شان نقش دارند. اما گران‌ترین قبرها در تهران است. در بهشت‌زهرا فاز یک در قسمت شمالی و غربی، با قطعات یک تا ١١٠و قدمتی بیش از ٤٠سال، گران‌ترین قبر‌ها را دارد. اما اگر بخواهید که در نقاط بکر، عزیز خود را دفن کنید باید سراغ دلالانی را بگیرید که کارشان این است که با گرفتن درصد، مردگان را به قطعات بهتری ببرند. از سویی در بهشت‌زهرا کسانی هستند که با حقوق ماهانه به قبور رسیدگی و اطراف آنها گلکاری می‌کنند. خرید و فروش مقبره‌ها در دفاتر اسناد رسمی انجام و سند به نام زده می‌شود. گاهی برای یک طبقه باید چند ١٠٠‌میلیون تومان هزینه کرد. مقبره‌ها هم 2دسته‌اند؛ یک دسته مقبره‌های قدیمی با قدمت بیش از 40سال و دسته دوم مقبره‌های جدید که به تازگی ساخته شده‌اند. مقبره‌ها علاوه بر مشخصات قبرهای گرانقیمت بهشت‌زهرا، امکانات دیگری مانند ایوان و ویوی ابدی دارند که به آنها حالت ویلایی می‌دهد و گنجایش حدود 50قبر و بیشتر را هم دارند. 
قیمت‌ها از یک‌میلیارد و 500میلیون تومان شروع می‌شود و به بیش از 5میلیارد تومان هم می‌رسد. گاهی قیمت یک مقبره با خانه‌ای در شمال شهر تهران برابری می‌کند. خرید قبر در امامزاده صالح تجریش نیز با روند خاصی انجام می‌شود. طبق گفته تولیت این آستان، هر طبقه قبر 400میلیون تومان است که به نام فرد سند خورده می‌شود. البته این تنها مبلغ اخذ شده نخواهد بود زیرا در ازای خرید هر طبقه باید 300میلیون تومان هم به‌حساب آستان برای امور خیریه واریز شود که سند معنوی قبر به نام شما ثبت خواهد شد؛ به‌عبارتی خرید یک طبقه قبر برای هر فرد 700میلیون تومان است و برای خرید یک قبر 3طبقه باید یک میلیارد و 200میلیون تومان و برای یک طبقه و 900میلیون تومان امور خیریه واریز شود؛ عددی معادل 2میلیارد و 100 میلیون تومان.
در صحن حضرت عبدالعظیم، مبلغ هر قبر از 80تا 180میلیون است و برای خرید 3 طبقه نزدیک صحن که باغ توتی و نزدیک‌ترین  مکان به حرم است، 540میلیون تومان و بیش از نیم میلیارد است. وضعیت در امامزاده اسماعیل چیذر متفاوت است. به گفته تولیت این آستان، منتظر قیمت‌گذاری اوقاف بر قبرها هستند. گویا به شکل رسمی تا انجام این قیمت‌گذاری هیچ قبری فروخته نمی‌شود. اما قبر در گندلوگ لواسان، تقریبا مثل بقیه قبرستان‌ها که در آن قیمت بالاست، هر قبر سرمایه محسوب می‌شود. این گورستان در لواسان با باغچه‌های میلیونی و سنگ‌های میلیاردی، قبرهایش 700میلیون تومان است. گندلوگ هنوز قبر‌فروشی دارد اما به تعداد محدود که اگر 2 طبقه باشد قیمتش۵۰۰ میلیون و اگر3 طبقه باشد۷۰۰ میلیون تومان است. اما سلطان قبر در ابن‌بابویه پیدایش شد؛ فردی که بیش از 40سال کار خرید و فروش قبرها را در ابن‌بابویه انجام می‌داد و در این سال‌ها بابت فروش یک قبر مبلغ هنگفتی از شهروندان دریافت می‌کرد. البته این فرد در سایر آرامستان‌های تهران مانند بهشت زهرا، امامزاده عبدالله و حضرت عبدالعظیم خود را مسئول دفن اموات معرفی می‌کرده و حتی برای افرادی که خارج از ایران تمایل داشتند در جای خاصی دفن شوند، قبر تهیه می‌کرده.
معمولا قیمت‌ها در اماکن متبرکه و زیارتی به‌خاطر وصیت متوفی یا ارادت به آن مکان معنوی، محدودتر و به همان نسبت گران‌تر است. از آرامستان‌های معروف دیگر مثلا در مشهد است. قیمت قبر در حرم امام رضا(ع) از 200میلیون تومان شروع می‌شود. در بهشت‌رضا از 2میلیون و 400هزار تومان تا 29میلیون و 100هزار تومان است. خواجه ربیع 30میلیون، اباصلت 22تا 36میلیون، جوادالائمه 4میلیون و 800تا 11میلیون و 200هزار تومان، طرقبه و بهشت امام علی با توجه به اینکه ظرفیت‌هایشان تکمیل است، قبرها رقم‌های بالایی خرید و فروش می‌شوند. در قم و حرم حضرت معصومه، شاهچراغ و دیگر شهرها نیز درگذشتگان را هم درگیر اختلافات طبقاتی کرده است. این اختلاف البته در بعضی شهرها مانند تهران بیشتر و در بعضی‌ها مانند همدان کمتر است.

هزینه‌های میلیاردی مردن 
اما آنها که با اختلاف بسیار، آیین سوگواری را از دیگر مردم بجا می‌آورند، مراسم‌شان را در مسجدهای خاصی در شمال شهر، برگزار می‌کنند؛ مسجدهایی که بچه‌ها در اتاق بازی سرگرمند. مرده‌ها، کفن ترمه دارند و برای خریدن قبر به اندازه یک خانه مسکونی هزینه می‌کنند. سنگ قبر، مرمر سبز وارداتی است که با آب طلا خطاطی شده. متوفی باغچه اختصاصی با گلکاری و چمن‌کاری دارد و کارگری که برای رسیدگی به قبر و شست‌وشوی آن و هرس و باغبانی باغچه، ماهانه از بستگان حقوق دریافت می‌کند.
امور مربوط به یادبود و ترحیم، چاه‌ویلی است که به‌نظر هیچ پایانی ندارد. بستگی دارد خانواده متوفی بخواهد از قبل از مراسم تشییع، آیین ثروت را بجا بیاورند یا در خاکسپاری و یادبود؛ خدماتی چون خرید قبر، رزرو مداح و گروه موسیقی عرفانی، کرایه صندلی مبله، سیستم صوتی پیشرفته و دالبی، امکان پخش ویدئو پروژکتور و فیلمبرداری و صدابرداری حرفه‌ای، تهیه فیلم مراسم به‌صورت همزمان، امکان پخش مراسم به‌صورت زنده از شبکه‌های مجازی، خدمات پذیرایی، طراحی و دیزاین محل برگزاری مراسم مانند شمع‌ و گل‌آرایی، اجاره تالار، تاج گل، مسجد که هر یک می‌توانند با قیمت‌های متفاوتی ارائه شوند. مثلا هزینه مساجد از ۸۵۰ هزار تومان تا ۳ میلیون تومان متغیر است.
 دستمزد گروه‌های موسیقی هم بستگی به تعداد ساز و حرفه‌ای‌بودن گروه دارد. این هزینه‌ها از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان آغاز می‌شود و تا 6میلیون تومان برای یک ساعت تعیین شده است. هر پرس غذا از 150هزار تومان شروع می‌شود، پک میوه از 20تا 50هزار و گل‌آرایی از 500هزار تا 20میلیون تومان است. این هزینه‌ها برای برگزاری یک مراسم یادبود گاهی تا 100 میلیون تومان می‌رسد. جمشیدی، مسئول برگزاری این مراسم در یکی از همین شرکت‌هاست. او در این‌باره می‌گوید: «گروه موسیقی عرفانی با نی، دف و گاهی دیوان برای مراسم، برنامه اجرا می‌کنند. البته این بستگی به صاحب عزا دارد که بخواهد برای مراسم چقدر هزینه کند. مراسم معمولی برای یک ساعت یک میلیون و 800هزار تا 3میلیون تومان است. ما معمولا با مداحان و گروه‌های نوازندگی صدا و سیما در سه گروه مبتدی، متوسط و حرفه‌ای‌ در خدمت مردم هستیم. 54گروه نوازندگی داریم و میانگین رقم هزینه‌کرد برای این مراسم در یک ساعت، معمولا از یک میلیون و 500هزار تومان تا 6میلیون تومان است. سابقه برگزاری مراسم‌ برای نادیا دلدار گلچین، ناصر حجازی و... را هم در کارنامه خود داشته‌ایم ». 
شریف، صاحب یکی دیگر از برگزار‌کنندگان این مراسم می‌گوید: «هزینه‌هایی که برای مراسم یادبود می‌شود میانگین ندارد. ما به درخواست مشتری خدمات ارائه می‌کنیم. مثلا ممکن است مشتری تاج گل از یک میلیون تومانی سفارش دهد یا 3میلیون تومانی. ما حتی تاج گل مصنوعی خیریه‌ها را هم پیشنهاد می‌دهیم و خیلی‌ها می‌پذیرند». به‌نظر شریف، بازماندگان برای خرج در بعضی از موارد ناگزیرند؛ مثلا اجاره اتوبوس برای رفت‌وآمد خانواده و عزاداران به مزار، مسجد، رستوران و... . برای کرایه یک اتوبوس 25نفره از 8صبح تا 4عصر، خانواده‌ها باید 750تا یک میلیون تومان بپردازند. اما برای خرید سنگ قبر می‌توانند عجله نکنند یا بعدا به سلیقه و از روی فرصت انتخاب کنند. گرچه در بسته‌های پیشنهادی ما این موارد را هم پیشنهاد می‌کنیم. این سنگ‌ها گاهی بسیار ارزان هستند و گاهی مانند سنگ گرانیت، شبق، مرمر تا 100میلیون تومان قیمت دارند. حتی گاهی خانواده‌ها بیش از تصور ما هزینه می‌کنند و می‌خواهند روی سنگ، با مس یا طلا حکاکی شود. فقط همان مس نزدیک به ٧ میلیون تومان هزینه است».
 به گفته او بالاترین نرخی که برای ارائه خدماتی چون مداحی، سخنرانی و پذیرایی خدمه گرفته می‌شود، مربوط به مسجدالزهرای اسدآباد زعفرانیه است. این مسجد از معدود مساجد تهران برای مراسم ترحیم است که سالن بازی کودکان دارد. هزینه برگزاری مراسم در این مسجد بدون بسته‌هایی چون مداحی، پذیرایی و... پیش از سال 99، 2 میلیون تومان بوده است. البته این مساجد به خدمات ویژه‌شان شهرت پیدا کرده‌اند، مانند فیلمبرداری یا پخش مراسم به‌صورت لایو. از دیگر مساجد معروف تهران، مسجد نور واقع در میدان فاطمی است که اغلب چهره‌های سرشناس ورزشی، هنری و سیاسی این مسجد را برای برگزاری مراسم ترحیم عزیزان خود انتخاب می‌کنند. هزینه برگزاری مراسم در این مساجد بدون خدماتی مثل سخنرانی، مداحی و خدمه بین یک میلیون و 200هزار تا 2میلیون تومان است.