مرد محکم نفت

  حمیدرضا محمدی  

او آدم اولین‌ها بود؛ سال 40، نخستین دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC) شد و سال 43، نخستین کسی بود که بر صندلی دبیرکلی سازمان عمران منطقه‌ای (RCD) تکیه زد.
بیش از 40‌سال در سازوکار و سیاستگذاری‌های نفتی ایران حضور داشت؛ هم مشاور دکتر مصدق در دوران نخست‌وزیری‌اش بود و هم در مذاکرات کنسرسیوم، مترجم دکتر امینی و از اینها مهم‌تر، 10‌سال هم قائم‌مقام رئیس هیأت‌مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت بود.
فؤاد روحانی در شرایطی به دبیرکلی اوپک رسید و دبیرخانه‌اش را در ژنو تأسیس کرد که به قول خودش: «از طرفی ایران بعد از ملی‌شدن نفت بین کشورهای تولیدکننده اهمیت خاصی داشت و از طرف دیگر دبیرکل اوپک ایرانی بود». این به آن معنا بود که از یک‌سو  «کشورهای بین‌المللی نفت که منافع خود را در خطر می‌دیدند درصدد برآمدند که با استفاده از وسایلی که معمولا در کشورهای جهان سوم به‌کار می‌بردند آن سازمان را از میان بردارند» و ازسوی دیگر «متأسفانه... در ایران زمینه مساعدی برای پیشرفت اقدامات ضد‌اوپک وجود داشت.» چون جز آنکه مدیران نفتی ایران فکر می‌کردند ونزوئلا در پی آن است قطب نفت را از خلیج‌فارس، به دریای کارائیب ببرد؛ «اولیای امور و به‌خصوص آقای اسدالله علم در مقام نخست‌وزیر و دکتر اقبال در مقام رئیس هیأت‌مدیره شرکت ملی نفت... از شرکت‎های نفت انگلیس و آمریکا قویا پشتیبانی می‌کردند و... منتهای کوشش خود را به‌کار می‌بردند تا شاه را نسبت به اوپک بدبین کنند.» چنین هم شد و او که بر اصول خود پای می‌فشرد، وقتی پس از 3‌سال‌ونیم، به تهران بازگشت، تلویحا از شرکت ملی نفت کنار گذاشته شد.
جالب آنکه او در دستنوشته‌های خود، از عبدالله انتظام و عبدالحسین بهنیا یاد کرده که «اگر روش و کوشش پیگیر آنها نبود بی‌هیچ تردید ایران در همان سال‌های اول از صف کشورهای عضو اوپک خارج شده بود.» نام‌هایی که در داستان اوپک، جای بررسی‌های بیشتری دارند.