روایت بازسازی 5 استان پس از سیل و زلزله

سیده زهرا عباسی- روزنامه نگار

زندگی بخشی از مناطق کشور در پاییز، زمستان و بهار چند سال گذشته با سیل گره خورده است؛ طغیان رودخانه‌های فصلی و تخریب حدود 3هزار خانه در سیستان و بلوچستان در سال95، سیل بی‌سابقه شمال‌غرب و قربانی شدن حدود 50نفر در سال96، سیل سال97 در استان‌های شمالی و نزدیک‌تر از همه، سیل ویرانگر اسفند97 و فروردین98 در 25استان کشور تعدادی از این حوادث است. زلزله هم تا‌کنون داغ کمی بر دل ایران نگذاشته و هنوز آثار آخرین زلزله‌ها در کرمانشاه و آذربایجان شرقی باقی مانده است. هرچند روز گذشته با حضور ویدئو کنفرانسی رئیس‌جمهور، جشن پایان بازسازی در مناطق سیل‌زده گرفته شد، اما بسیاری از همین‌ مناطق مستعد سیل دوباره‌اند یا در کرمانشاه و آذربایجان‌شرقی برخی از مردم زلزله‌زده هنوز در کانکس‌ زندگی می‌کنند. طبق آمار، ایران جزو ۱۰کشور بلاخیز، ششمین کشور زلزله‌خیز و چهارمین کشور سیل‌خیز در جهان است و در حالی ۶درصد تلفات بلایای طبیعی جهان را به‌خود اختصاص داده که فقط یک درصد جمعیت جهان را دارد. هفته کاهش اثر بلایای طبیعی، بهانه‌ای شد تا درباره آخرین وضع مناطق سیل و زلزله‌زده در کشور بنویسیم.

پایان بازسازی‌ها در لرستان
سیل فروردین۹۸ حدود 11هزار میلیارد تومان به لرستان خسارت زد. بعد از گذشت یک سال و نیم از این استان خبر می‌رسد که بازسازی مناطق سیل‌زده تقریبا به پایان رسیده است. مدیرکل مدیریت بحران این استان در گفت‌وگو با همشهری، میزان خسارت‌ها را در بخش مسکن1500، واحدهای صنفی800، کشاورزی700 و راه‌ها 1200میلیارد تومان می‌داند و توضیح می‌دهد که ساخت 13هزار و 179واحد شهری و روستایی مسکونی، تعمیر 21هزار واحد مسکونی، ساخت 142و تعمیر1304 واحد تجاری به پایان رسیده است و در بقیه بخش‌ها ازجمله زیرساخت‌، راه، ابنیه فنی، مدارس، آب منطقه‌ای، برق، بناهای ورزشی، کشاورزی، عشایری و آب‌و فاضلاب، جبران خسارت‌ها تقریبا نهایی شده است. «مهدی پازوکی» در زمینه اقدامات مقابله‌ای هم از آزادسازی حریم رودخانه‌ها با توجه به میانگین 25ساله بارندگی و مقاوم‌سازی خانه‌های شهری و روستایی با تسهیلات کم‌بهره بنیاد مسکن خبر می‌دهد.

مقاوم‌سازی خانه‌های روستایی در گلستان
گلستان هم به استناد آمار، وضعیتی شبیه به لرستان دارد. هرچند این استان به‌دلیل پیشرو بودن در بازسازی‌ها، روز گذشته میزبان جشن پایان بازسازی منازل سیل‌زده‌ کشور بود؛‌ جشنی که با حضور ویدئو کنفرانسی رئیس‌جمهوری در روستای «چن‌سبیلی» شهرستان آق‌قلا برگزار و طی آن ۶۶هزار و ۷۱۹واحد مسکونی بازسازی‌شده افتتاح شد. در گلستان این سیل دست‌کم 4800میلیارد تومان به بخش‌های مختلف این استان شمالی خسارت زد و جان ۱۱نفر را گرفت. استاندار گلستان در این‌باره به همشهری می‌گوید: «خسارت سیل سال گذشته در 3بخش ‌مسکن و بناها، راه و پل و کشاورزی پررنگ بود که خوشبختانه جبران خسارت در هر 3بخش به پایان رسیده است. »
«هادی حق‌شناس» از اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با بلایای طبیعی هم خبر می‌دهد. به گفته او، لایروبی 50درصد رودخانه‌ها و ساخت سد نرماب از اقداماتی است که برای جلوگیری از خسارت‌های سیل احتمالی در پاییز و زمستان سال‌جاری صورت گرفته است.
استاندار گلستان با اشاره به تخریب حدود ۲۲هزار واحد مسکونی در سیل سال گذشته تصریح می‌کند:‌ «بیشترین حجم خسارت‌ها در بلایای طبیعی گلستان مانند سیل، زلزله یا رانش زمین مربوط به واحدهای مسکونی روستایی است. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه ما که در سال‌جاری آغاز شد، مقاوم‌سازی‌ خانه‌های روستایی است.» حق‌شناس توضیح می‌دهد در گلستان 228هزار واحد مسکونی روستایی وجود دارد و نیمی از آنها نیاز به مقاوم‌سازی دارند که از این تعداد، مقاوم‌سازی 7هزار واحد مسکونی در سال‌جاری آغاز شده است. به گفته او، هریک از روستاییان که تمایل داشته باشند می‌توانند از تسهیلات مقاوم‌سازی بنیاد مسکن استفاده کنند.

معارضان، سد راه ایمن‌سازی خوزستان
در خوزستان‌ هم خسارت‌ها کم نبود. طغیان رودخانه‌های کارون، دز و کرخه حدود ۹۰روستای غرب خوزستان را در محاصره سیل قرار داد و بیش از ۱۶۰ هزار میلیارد ریال به زیرساخت‌های خوزستان خسارت زد. در این استان گرچه جبران خسارت سیل و اقدامات پیشگیرانه روند خوبی داشته، اما به‌دلیل حجم خسارت‌ها و گستردگی مناطق، کار از استان‌های دیگر کندتر پیش می‌رود. مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان با بیان اینکه ترمیم و ساخت دایک‌های حفاظتی در ۱۶روستا در حال انجام است از وجود معارض در برخی مناطق و توقف کار‌ می‌گوید و ادامه می‌دهد‌: «نمی‌توان سرنوشت و سلامت مردم را به‌خاطر وجود یک معارض به خطر انداخت. فرمانداران مکلف به رفع مشکل هستند.» امید بن‌عباس تأکید می‌کند که بازسازی و ایمن‌سازی مناطق سیل‌زده باید هرچه زودتر به پایان برسد، زیرا زمان زیادی تا آغاز بارندگی‌ها باقی نمانده. به گفته او، ۱۸۰روستا در خوزستان نیازمند ایمن‌سازی در مقابل سیلاب هستند. دانشگاه شهید چمران مطالعاتی در این‌باره انجام داده که نتیجه آن به قرارگاه ملی بازسازی مناطق سیل‌زده ارسال خواهد شد. بن‌عباس با بیان اینکه تعمیر ۱۹هزار و ۸۵۰ واحد آسیب‌دیده به پایان رسیده و از 5641واحد احداثی هم بخش عمده‌ای تا سقف پیش رفته است، می‌افزاید:‌ «هنوز 200واحد احداثی باقی مانده که ساخت آنها هم در دست انجام است.» در سایر استان‌های سیل‌زده هم بازسازی‌ها روند خوبی داشته است، اما در زمینه مقاوم‌سازی خانه‌ها همه‌‌چیز به اما و اگرهای اعتباری و خواست شهروندان منوط شده است. هرچند در همین مناطق مردم از جبران نشدن خسارت دام و کشاورزی گلایه دارند. شاه قربان از اهالی آق‌قلا از مسئولان می‌پرسد: «وقتی دم از بازسازی مناطق سیل‌زده می‌زنید چند دام به جای دام‌های تلف‌شده ما دادید؟ به کشاورزان چقدر خسارت پرداخت شد؟»

بلاتکلیفی مردم در مناطق زلزله‌زده
اما در مناطق زلزله‌زده وضعیت در همین حد هم نیست. هنوز برخی از اهالی مناطق زلزله‌زده کرمانشاه و روستاهای میانه در آذربایجان ‌شرقی در کانکس زندگی می‌کنند و شروع فصل سرما در این مناطق عملا خانه‌دار شدن آنها را در سال‌جاری به امیدی عبث تبدیل کرده است. یکی از شهروندان اهل سرپل‌ذهاب در این‌باره می‌گوید:‌ «بازسازی در مناطق زلزله‌زده کرمانشاه مدیریت خوبی نشد. ابتدا قرار بود بنیاد مسکن کار بازسازی خانه‌ها را انجام دهد، اما بعد از مدتی این کار تحویل بنیاد سرپل‌ذهاب شد و بعد از آن هم کسی برای ما دل نسوزاند. » او هرچند تعداد افراد ساکن در کانکس را حدود 100خانوار می‌داند، اما تأکید می‌کند بسیاری از مردم در حاشیه شهر یا روستاها ساکن شده‌اند و با اینکه در کانکس نیستند، اما به خانه خودشان هم نرفته‌اند. راضیه توضیح می‌دهد:‌ «برخی مجبور شدند در انباری خانه‌شان زندگی کنند.»  به گفته او و بسیاری از اهالی مناطق زلزله‌زده مسئولان به مستأجران قول دادند زمین در اختیارشان بگذارند، اما به این وعده عمل نشده و حالا هم پول رهن را از دست داده‌اند و هم قیمت خانه و زمین چند برابر شده است. در آذربایجان‌شرقی هم اوضاع بهتر نیست. اهالی روستاهای زلزله‌زده میانه مدت‌هاست در کانکس ساکن هستند و به‌ویژه در مناطق صعب‌العبور هیچ نشانه‌ای از خانه‌دار شدن مردم در سال‌جاری نیست. با وجود این محمدرضا مشایخی فرماندار ویژه میانه از پیشرفت 75درصدی در بازسازی مناطق زلزله‌زده شهرستان می‌گوید و تأکید می‌کند بازسازی‌ها قرار است تا اواسط آبان به پایان برسد.
سالانه 5/1میلیون نفر در کشور تحت‌تأثیر بلایای طبیعی قرار می‌گیرند و 3هزار نفر قربانی این بلایا می‌شوند که کارشناسان این آمار را نتیجه نگاه کوتاه مدت به مدیریت بحران و بی توجهی به ایمن‌سازی خانه‌ها و تاسیسات از سوی مسئولان و مردم می‌دانند. این آمار در شرایطی است که اگر یک‌بار اقدامات پیشگیرانه و کارشناسی برای کاهش اثر بلایای طبیعی در مناطق حادثه‌خیز انجام شود، می‌تواند جلوی بسیاری از خسارت‌ها و همچنین هدررفت سالانه اعتبار زیادی از بودجه کشور را بگیرد تا اعتبار اختصاص یافته برای جبران خسارت سیل، زلزله و رانش زمین صرف رشد و توسعه اقتصادی شود.

مکث
پایان کانکس نشینی تا آبان
«جلیل بالایی» مدیرکل مدیریت بحران کرمانشاه  در پاسخ به گلایه‌های مردم زلزله زده این استان به همشهری می‌گوید:‌‌ «در زلزله آبان96 در مجموع 18هزار و 800کانکس برای اسکان اضطراری در اختیار مردم زلزله‌زده قرار گرفت که بعد از بازسازی بیش از 18هزار و 500کانکس جمع‌آوری شده و کمتر از 230کانکس باقی مانده که به جز تعداد معدودی بقیه کاربری غیرمسکونی دارند. امیدواریم امسال پیش از سالگرد زلزله شاهد جمع‌آوری همین تعداد کانکس هم باشیم.» او با بیان اینکه از 40هزار و 700واحد احداثی بیش از 39هزار و 330مورد تکمیل شده است، می‌افزاید:‌ « از حدود1400واحد مسکونی باقی‌مانده اغلب به‌دلیل مشکلات حقوقی، مالکیتی یا انحصار وراثت تازه در سال98 شروع به ساخت کرده‌اند. در شرایط فعلی اقتصادی ممکن است کمی در بازسازی آنها مشکل داشته باشیم.» بالایی از دستور استاندار برای آماده‌باش نهادهای مرتبط خبر می‌دهد و از مردم می‌خواهد توصیه‌ها درباره مقاوم‌سازی خانه‌ها و بیمه را جدی بگیرند.