وقتی « تخم‌مرغ» سیاسی شد

آوین آزادی ـ روزنامه‌نگار

ترتیب پیدایش مرغ و تخم‌مرغ تنها مشکل این دو کالای اساسی نبوده است؛ آنها سال‌هاست در صدر اخبار کالاهای اساسی هستند. بررسی جراید دهه 60نشان می‌دهد که روز پنجم خرداد سال ۶۰ را باید سرآغاز کوپنی‌شدن توزیع مرغ در تهران دانست. اما بعد از آن و حتی قبل از این نقطه عطف تاریخی، بازار مرغ یا حتی  تخم‌مرغ هرگز آرام نگرفت. آنفلوآنزای مرغی، مرغ‌های هورمونی و تریاکی، ‌اعتراض‌ها برای گرانی  تخم‌مرغ، بیماری نیوکاسل، تامین نهاده‌هایی مثل سویا و کنجاله برای صنعت مرغداری و.... داستان‌ها و حواشی دیگری بودند که حالا تبدیل به بخشی از تاریخ کشور شده‌اند و روایت هر کدام، انگار روایت بخشی از تاریخ اقتصاد کشور است.

مرغ کوپنی شد 
از روز شنبه 7 خرداد‌ماه، توزیع مرغ در تهران به‌طور سرانه و براساس کوپن‌های توزیع‌شده ستاد بسیج اقتصادی تهران که با عدد ردیف ۳۰۰ مشخص شده بود، صورت گرفت. در آن سال‌ها مرکز تامین و توزیع گوشت مرغ درباره توزیع مرغ در تهران به‌طور سرانه و براساس کوپن‌های توزیع‌شده اطلاعیه‌ای صادر کرد که بر آن اساس خانواده‌های ساکن در تهران می‌توانستند با ارائه کوپن‌هایی که در دست داشتند، سهمیه مرغ خود را از عاملان توزیع محله خود دریافت کنند. هر قطعه کوپن معادل۷۰۰ گرم مرغ برای هر نفر بود. این شاید شروع حاشیه‌های تامین مرغ و بعدها تخم‌مرغ در ایران بود.

شیوع نیوکاسل و هراس از مصرف مرغ 
همه نسل‌ها با بیماری‌های ویروسی درگیر بوده‌اند؛ بیماری‌هایی که عموما از حیوانات به انسان منتقل می‌شود. بیماری نیوکاسل هم یک بیماری ویروسی است که نخستین بار در سال ۱۹۲۶ در نیوکاسل انگلستان تشخیص داده شد و پیش از انقلاب در سال 1329به ایران رسید و هرگز دیگر از کشور خارج نشد. نیوکاسل که بین انسان و حیوان مشترک است در سال 98، حاشیه‌های زیادی با خود به‌دنبال داشت. از بهمن97 تا شهریور 98تلفات بیماری نیوکاسل در کشور به‌طور متوسط رشد 1.2درصدی پیدا کرد و این در حالی بود که این رقم در سال گذشته کمتر از 0.8درصد بوده است. براساس نتایج یک تحقیق دانشگاهی از 186مرغداری مورد بررسی، طی سال‌های 92تا 93، 115واحد آلوده به این ویروس اعلام شدند. در سال‌‌های 97و 98هم درگیری با نیوکاسل در ایران بالا گرفت تا جایی که دی‌ماه سال 97، رئیس اتحادیه فروشندگان پرنده و ماهی اعلام کرد که بیماری نیوکاسل در مرغداری‌ها تلفات 20درصدی داشته و باعث کاهش عرضه در بازار شده است. مرغ در آن ایام بین 600تا هزار تومان گران شد.

سریال نگرانی درباره مرغ‌های تریاکی و هورمونی 
سال‌های زیادی در ایران، خبرهای ضد‌ و نقیضی درباره مرغ‌های هورمونی پخش شد. یک‌بار در سال 86، سخن از وجود مرغ‌هایی در بازار ایران به میان آمد که از آنها با عنوان تریاکی یا هورمونی یاد می‌شد. مطرح‌کنندگان این ادعا می‌گفتند مرغ‌هایی که بزرگ‌تر از حد استاندارد هستند، مورد تزریق هورمون‌هایی قرار گرفتند که مصرف آنها به واسطه گوشت مرغ در انسان، سرطان ایجاد می‌کند. بعدتر در سال 96و حتی همین یک سال پیش یعنی در سال 98دوباره این فرضیه مطرح شد و هر بار به نوعی نظم بازار مرغ را به‌هم زد. مسئولان اما در هر دوره‌ای که با این خبر مواجه شدند آن را تکذیب کردند و گفتند استفاده از هورمون یا آنتی‌بیوتیک در صنعت مرغداری مقرون به صرفه نیست و چنین اخباری را شایعه خواندند و تکذیب کردند. بهمن‌ماه سال 96، عادل حقیقی، رئیس مرکز ملی تشخیص آزمایشگاه‌های مرجع سازمان دامپزشکی کشور در پاسخ به این سؤال که آیا مرغ‌های موجود در بازار هورمونی هستند، گفت: مرغ‌های بسته‌بندی‌شده‌ای که در دسترس مردم قرار دارد قبل از توزیع، از نظر میزان دوز مصرفی دارو‌های آنتی‌بیوتیک بررسی می‌شود تا اینکه سلامت مصرف‌کنندگان مورد تهدید قرار نگیرد. مهر‌ماه سال 98هم برومند چهارآیین، عضو هیأت‌مدیره کانون سراسری مرغداران گوشتی، مصرف تریاک در مرغداری‌ها را تکذیب کرد و گفت: «شایعه مصرف تریاک در مرغداری‌ها را از پایه و اساس کذب می‌دانم و تأکید می‌کنم که در هیچ‌کدام از مرغداری‌ها چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد چون اصلا لزومی ندارد که به مرغ‌ها موادمخدر داده شود». گفته می‌شد علت تزریق هورمون‌ به مرغ‌ها افزایش سرعت و حجم تولید و بالابردن وزن و قیمت بوده است؛ ادعایی که هرگز توسط هیچ مقام رسمی‌ای تأیید نشد.

تجمع اعتراضی تولیدکنندگان تخم‌مرغ 
سال99، سال گرانی تخم‌مرغ بود. قیمت  تخم‌مرغ به شکل باور‌نکردنی‌ای در شهریور و مهر امسال بالا رفت تا جایی که در هفتم مهرماه، تعدادی از مرغداران در اعتراض به گرانی نهاده‌های دام و طیور مقابل وزارت صنعت و معدن و تجارت تجمع کردند. البته این نخستین باری نیست که بحران‌های اقتصادی دامن تولیدکنندگان این حوزه را می‌گیرد و کار آنها را به اعتراض و تجمع می‌کشاند. این در حالی است که مسئولان به آنها وعده تامین مواداولیه موردنیازشان را در یکی دو‌ماه آینده داده‌اند. گرانی اخیر تخم‌مرغ، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های ایران داشت. خیلی از روزنامه‌ها قیمت یک پرس املت را محاسبه و آن را با چلوکباب در سال‌های گذشته مقایسه کردند.

دی‌ماه 96؛ اعتراض به قیمت تخم‌مرغ 
برای تهران و سایر کلانشهرها، دی ماه 96،‌ ماه آرامی نبود. اعتراض‌ها بالا گرفت بود و انگار شروع گرانی‌ها برای خیلی‌ها قابل پذیرش نبود. اگرچه خیلی‌ها، ریشه این ناآرامی‌ها را در ماجراهای مربوط به مؤسسات مالی و اعتباری می‌دانند اما به باور عده‌ای دیگر صدای اعتراض از بعد از گرانی تخم‌مرغ بلند شد. طیبه سیاوشی، نماینده مردم تهران در آن روزها گفته بود: مشکل در ابتدا با افزایش قیمت  تخم‌مرغ مطرح شد، ولی این موضوع در جامعه ما جدید نیست و همیشه از این دست گرانی‌ها در کشور ما بوده و بنابراین، نمی‌تواند دلیل این حوادث باشد. مشکلات مردم معیشتی است. این نخستین باری هم نبود که آتش بحرانی اقتصادی به جان مرغ و  تخم‌مرغ می‌افتاد. مرور روزنامه‌های منتشر شده در سال1350نشان می‌دهد گرانی  تخم‌مرغ همواره دغدغه مردم بوده است. دهم آبان‌ماه سال1350، تیتری با این مضمون در صفحه اول روزنامه کیهان خودنمایی می‌کند؛ «مگر مرغ‌ها اعتصاب کرده‌اند که  تخم‌مرغ پیدا نمی‌شود؟»


 مکث
کلاف پیچیده آنفلوآنزای مرغی 

از سال۸۹ گونه‌ای از آنفلوآنزای مرغی در ایران مشاهده شد که ابتدا خسارت زیادی به بار نیاورد. از سال ۹۴ ویروس تغییر شکل‌یافته‌ای از این عامل بیماری به سرعت گسترش یافت و اغلب مرغداری‌های ایران را دچار بحران کرد تا جایی که در نخستین دوره شیوع این بیماری ۳۰۰ مرغداری در کشور تعطیل شدند. 
سال96 اما سال اوج این بحران بود. در این سال، آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان موجب شد 25میلیون قطعه مرغ صنعتی و بومی در 22استان کشور معدوم شود که در آذر و دی‌ماه افزایش قیمت  تخم‌مرغ در بازار مصرف را رقم زد. در همان دی‌ماه تاریخی96، براساس اعلام مقامات سازمان دامپزشکی، با شیوع آنفلوآنزای مرغی، 15میلیون مرغ تخم‌گذار برای پیشگیری از آنفلوآنزای مرغی معدوم شدند که این اتفاق خود زمینه را برای سبقت قیمت  تخم‌مرغ از مرغ فراهم کرد. البته آمار تلفات، تناقض‌هایی هم داشت، مثلا در همین دی‌ماه غلامعلی فارغی، رئیس کمیسیون کشاورزی و دبیر انجمن جوجه یک‌روزه تلفات آنفلوآنزای فوق‌حاد پرندگان در بخش مرغ تخم‌گذار را ۱۸میلیون قطعه عنوان کرد و گفت: «این بیماری در 3‌ماه گذشته منجر به افت ۱۵۰هزار تنی تولید تخم‌مرغ در کشور شده است». 
گفتنی است که با وجود آنکه شیوع آنفلوآنزای پرندگان به‌شدت شیوع آنفلوآنزای انسانی، بین انسان‌ها نیست و بسیار سخت از پرنده به انسان منتقل می‌شود اما درصورت انتقال، درصد تلفات و کشندگی آن بالاست و به همین دلیل، مجامع بین‌المللی بر کنترل این بیماری بسیار تأکید داشته و دارند.